Liam Neeson
Liam Neeson, właściwie William John Neeson[1][2] (ur. 7 czerwca 1952 w Ballymenie[3]) – północnoirlandzki aktor filmowy i teatralny[4][5], nominowany do Oscara za główną rolę w filmie Lista Schindlera[6].
Liam Neeson (2012) | |
Imię i nazwisko |
William John Neeson |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
7 czerwca 1952 |
Zawód |
aktor |
Współmałżonek |
Natasha Richardson (1994–2009; jej śmierć) |
Lata aktywności |
od 1976 |
Odznaczenia | |
Życiorys
edytujWczesne lata
edytujUrodził się w Ballymena, w hrabstwie Antrim, w Irlandii Północnej, w rodzinie rzymskokatolickiej jako trzecie z czwórki dzieci Katherine „Kitty” Neeson (z domu Brown), kucharki i Bernarda „Barneya” Neesona, dozorcy w podstawówce Ballymena Boys All Saints Primary School[7][8][9]. Wychowywał się z trzema siostrami: Elizabeth, Bernadette i Rosaleen. W wieku dziewięciu lat rozpoczął lekcje boksu w All Saints Youth Club, a później był amatorskim mistrzem boksu w Ulsterze[10].
Mając 11 lat po raz pierwszy wystąpił na scenie po tym, jak jego nauczyciel angielskiego zaproponował mu główną rolę w szkolnym przedstawieniu[11]. Na jego zainteresowanie aktorstwem wpłynął również Ian Paisley[12]. W 1971 rozpoczął studia na wydziale fizyki i informatyki w Queen’s University Belfast w Irlandii, przed wyjazdem do pracy w St. James’s Gate Brewery[13]. Na uczelni odkrył talent do gry w piłkę nożną i został zauważony przez irlandzkiego menadżera Seána Thomasa z Bohemian F.C. W Dublinie rozegrał jeden mecz przeciwko Shamrock Rovers F.C., ale nie zaproponowano mu kontraktu[14].
Po opuszczeniu uniwersytetu, powrócił do Ballymena, gdzie pracował dorywczo jako operator wózka widłowego w Guinness i kierowca ciężarówki. Uczęszczał również przez dwa lata do kolegium nauczycielskiego w Newcastle upon Tyne w Anglii, przed ponownym powrotem do rodzinnego miasta. Ukończył Gaiety School of Drama w Dublinie.
Kariera
edytujW 1976 roku dołączył do zespołu artystycznego The Lyric Players' Theatre w Belfaście, gdzie występował przez dwa lata. W 1977 roku pierwsze doświadczenia filmowe, grając Jezusa Chrystusa i ewangelistę w filmie religijnym Wędrówka Pielgrzyma (Pilgrim's Progress). W 1978 roku przeniósł się do Dublina, gdy zaproponowano mu udział w sztuce Mówię ja, mówi on (Says I, Says He, 1977) Rona Hutchinsona o konflikcie w Irlandii Północnej. Po występie w kilku innych produkcjach, dołączył do Abbey Theatre[15][16].
W 1980 reżyser John Boorman zaangażował go do roli Lenniego Smalla w spektaklu Myszy i ludzie Johna Steinbecka, a następnie powierzył mu rolę sir Gawaina w filmie Excalibur (1981) u boku Nigela Terry’ego, Helen Mirren i Nicholasa Claya. Potem przeniósł się do Londynu, gdzie kontynuował pracę na scenie. Pojawiał się też na ekranie jako Kegan, „człowiek z gór” w filmie fantasy Petera Yatesa Krull (1983) z Kenem Marshallem, Churchill w dramacie historycznym Rogera Donaldsona Bunt na Bounty (The Bounty, 1984) u boku Mela Gibsona i Anthony’ego Hopkinsa, Fielding w dramacie wojennym Rolanda Joffé’a Misja (The Mission, 1986) z Robertem De Niro i Jeremym Ironsem oraz gościnnie jako Sean Carroon w trzecim sezonie serialu NBC Policjanci z Miami (Miami Vice, 1986).
Następnie przeniósł się do Hollywood. Uznanie krytyków przyniosła mu rola oskarżonego o morderstwo sekretarki prokuratora generalnego - bezdomnego włóczęgi i weterana z Wietnamu w filmie Petera Yatesa Podejrzany (Suspect, 1987) z Cher i Dennisem Quaidem. W thrillerze Buddy’ego Van Horna Pula śmierci (The Dead Pool, 1988) u boku Clinta Eastwooda wystąpił w roli Petera Swana, reżysera filmowego horroru. Tytułowa rola Peytona Westlake’a/człowieka ciemności w filmie sensacyjno-kryminalnym Sama Raimi Człowiek ciemności (Darkman, 1990) zdobyła nominację do nagrody Saturna. Za kreację Oskara Schindlera w biograficznym dramacie wojennym Stevena Spielberga Lista Schindlera (Schindler's List, 1993) otrzymał nagrodę krytyków filmowych w Chicago oraz został nominowany do Oscara, Złotego Globu i BAFTA. Jako Michael Collins (irlandzki przywódca) w biograficznym dramacie wojennym Michaela Apteda Michael Collins (1996) zdobył nagrodę Evening Standard British Film Awards i nominację do Złotego Globu.
Za postać Qui-Gona Jinna w filmie sci-fi George’a Lucasa Gwiezdne wojny: część I – Mroczne widmo (Star Wars Episode I: The Phantom Menace, 1999) był nominowany do nagrody Saturna i MTV Movie Award. Jako Alfred Kinsey w biograficznym dramacie Billa Condona Kinsey (2004) został uhonorowany nagrodą Irish Film & Television Academy i krytyków w Los Angeles i był nominowany do Złotego Globu. Z kolei jako Henri Ducard/Ra’s al Ghul w filmie Christophera Nolana Batman: Początek (Batman Begins, 2005) otrzymał nominację do nagrody Saturna i MTV Movie Award.
W 1999 królowa Elżbieta II nadała mu Order Imperium Brytyjskiego.
W 2007 podpisał umowę z Bethesda Softworks. Podkładał głos Jamesa – ojca głównego bohatera w grze Fallout 3, będącej kontynuacją znanej serii Fallout.
Życie prywatne
edytujW różnych wypowiedziach dla mediów wielokrotnie podkreślał, że jest dumny z tego, że pochodzi z Irlandii Północnej. W 2014 roku wystąpił w kampanii reklamowej Rady Turystycznej Irlandii Północnej (Northern Ireland Tourist Board, NITB), promującej ten kraj jako cel turystyczny[17].
W latach 80. XX wieku był związany z Helen Mirren. W 1993 podczas prób nad broadwayowską sztuką Eugene’a O’Neilla Anna Christie poznał aktorkę Natashę Richardson[18], córkę aktorki Vanessy Redgrave i reżysera/scenarzysty Tony’ego Richardsona, którą poślubił 3 lipca 1994[19]. Zagrali razem także w dramacie psychologicznym Michaela Apteda Nell (1994). Wychowywali dwóch synów: Micheála Richarda Antonio (ur. 22 czerwca 1995) i Daniela Jacka (ur. 27 sierpnia 1996). 18 marca 2009 w Nowym Jorku Natasha Richardson zmarła w wyniku wypadku - krwotoku w mózgu, spowodowanego upadkiem na stoku narciarskim[20][21].
Filmografia
edytuj- 1978: Wędrówka Pielgrzyma jako Ewangelista i Jezus Chrystus
- 1979: Christiana jako Greatheart
- 1981: Excalibur jako Gawain
- 1982: Merlin and the sword (Arthur the King) jako Grak
- 1983: Krull (Krull) jako Kegan, „człowiek z gór”
- 1983: Kariera Emmy Harte (A Woman of Substance) jako Blackie O’Neill
- 1984: Bunt na Bounty (The Bounty) jako Churchill
- 1984: Wyspa Ellis (Ellis Island) jako Kevin Murray
- 1985: Niewinny (The Innocent) jako John Carns
- 1985: Król Artur (Arthur the King) jako Grak
- 1986: Misja (The Mission) jako Fielding
- 1986: Duet for One jako Totter
- 1986: Lamb jako Brother Sebastian
- 1986: Spadkobiercy Emmy Harte / Zachować marzenia (Hold the Dream) jako Blackie O’Neill
- 1986: Jeśli nadejdzie jutro (If tomorrow comes) jako Insp. André Trignant
- 1987: Słodka jak ty (Sweet as You Are) jako Martin Perry
- 1987: Nakaz milczenia (Sworn to Silence) jako Vincent Cauley
- 1987: Podejrzany (Suspect) jako John Anderson
- 1987: Modlitwa za umierających (A Prayer for the Dying) jako Docherty
- 1988: Dobra matka (The Good Mother) jako Leo Cutter
- 1988: Pula śmierci (The Dead Pool) jako Peter Swan
- 1988: Zjawy (High Spirits) jako Martin Brogan
- 1988: Satysfakcja (Satisfaction) jako Martin Falcon
- 1989: Prawo krwi (Next of Kin) jako Briar
- 1990: Wielki człowiek (The Big Man) jako Danny Scoular
- 1990: Człowiek ciemności (Darkman) jako Peyton Westlake/Darkman
- 1991: Podejrzenie (Under Suspicion) jako Tony Aaron
- 1992: Cudotwórca (Leap of Faith) jako Will
- 1992: Mężowie i żony (Husbands and Wives) jako Michael
- 1992: Rewolver (Revolver) jako mężczyzna
- 1992: Światło w mroku (Shining Through) jako Franz-Otto Dietrich
- 1993: Ethan Frome jako Ethan Frome
- 1993: Lista Schindlera (Schindler's List) jako Oskar Schindler
- 1993: Rubin z Kairu (Ruby Cairo) jako Fergus Lamb
- 1994: Nell jako Jerome Lovell
- 1995: Rob Roy jako Robert Roy MacGregor
- 1996: Lumiere i spółka (Lumière et compagnie)
- 1996: Wczoraj i dziś (Before and After) jako Ben Ryan
- 1996: Michael Collins jako Michael Collins (irlandzki przywódca)
- 1998: Nędznicy (Les Misérables) jako Jean Valjean
- 1999: Nawiedzony (The Haunting) jako dr David Marrow
- 1999: Gwiezdne wojny: część I – Mroczne widmo (Star Wars – Episode 1: The Phantom Menace) jako Qui-Gon Jinn
- 2000: Charlie Cykor (Gun Shy) jako Charlie
- 2000: The Man Who Came to Dinner jako Gospodarz
- 2002: Gangi Nowego Jorku (Gangs of New York) jako ksiądz Vallon
- 2002: K-19 (K-19: The Widowmaker) jako kapitan Polenin
- 2003: To właśnie miłość (Love Actually) jako Daniel
- 2004: Kinsey jako Alfred Kinsey
- 2005: Opowieści z Narnii: Lew, Czarownica i stara szafa jako Aslan (głos)
- 2005: Batman: Początek (Batman Begins) jako Henri Ducard/Ra’s al Ghul
- 2005: Królestwo niebieskie (Kingdom of Heaven) jako Godfrey z Ibelinu
- 2005: Śniadanie na Plutonie (Breakfast on Pluto) jako ojciec Bernard
- 2006: The White Rose
- 2006: Krew za krew jako pułkownik Carver
- 2008: Uprowadzona jako Bryan Mills
- 2008: Opowieści z Narnii: Książę Kaspian jako Aslan (głos)
- 2008: The Other Man jako Peter
- 2009: Pięć minut nieba (Five Minutes of Heaven) jako Alistair Little
- 2009: Chloe jako David
- 2009: After.Life jako Eliot Deacon
- 2010: Starcie tytanów jako Zeus
- 2010: Drużyna A jako John „Hannibal” Smith
- 2010: Dla niej wszystko (The Last Three Days) jako Damon Pennington
- 2011: Tożsamość jako doktor Martin Harris
- 2011: Gwiezdne wojny: Wojny klonów, serial animowany Qui-Gon Jinn (głos)
- 2012: Przetrwanie (The Grey) jako Ottway
- 2012: Battleship: Bitwa o Ziemię jako admirał Shane
- 2012: Gniew tytanów (Wrath of The Titans) jako Zeus
- 2012: Mroczny rycerz powstaje (The Dark Knight Rises) jako Ra’s al Ghul
- 2012: Uprowadzona 2 (Taken 2) jako Bryan Mills
- 2013: Legenda telewizji 2: Kontynucja (Anchorman 2: The Legend Continues) przedstawiciel History Channel
- 2013: Third Person jako Michael
- 2014: Milion sposobów jak zginąć na Zachodzie (A Million Ways to Die in the West) jako Clinch
- 2014: Krocząc wśród cieni (A Walk Among the Tombstones) jako Matt Scudder
- 2014: Non-Stop jako Bill Marks
- 2015: Uprowadzona 3 (Taken 3) jako Bryan Mills
- 2015: Nocny pościg (Run All Night) jako Jimmy Conlon
- 2016: Milczenie (Silence) jako ojciec Cristóvão Ferreira
- 2016: Operacja Chromit – Bitwa o Inczon jako Douglas MacArthur
- 2017: Tajne źródło (Mark Felt: The Man Who Brought Down the White House) jako Mark Felt
- 2018: Pasażer jako Michael MacCauley
- 2018: Ballada o Busterze Scruggsie jako Impresario (segment Meal Ticket)
- 2018: Wdowy jako Harry Rawlings
- 2019: Przykładny obywatel (Cold Pursuit) jako Nels Coxman
- 2019: Men in Black: International jako High T
- 2019: Ordinary Love jako Tom
- 2019: Gwiezdne wojny: Skywalker. Odrodzenie jako Qui-Gon Jinn (głos)
- 2020: Made in Italy jako Robert
- 2020: Uczciwy złodziej (Honest Thief) jako Tom Dolan
- 2021: Strzelec wyborowy jako Jim Hanson
- 2022: Obi-Wan Kenobi jako Qui-Gon Jinn[22]
- 2022: Bez pamięci (Memory) jako Alex Lewis
- 2022: Demaskator (Blacklight) jako Travis Block
- 2022: Detektyw Marlowe (Marlowe) jako Philip Marlowe
- 2023: Ultimatum (Retribution) jako Matt Turner
- 2023: Kraj świętych i grzeszników (In the Land of Saints and Sinners) jako Finbar Murphy
Przypisy
edytuj- ↑ Liam Neeson. Listal. [dostęp 2016-11-01]. (ang.).
- ↑ Liam Neeson. AdoroCinema. [dostęp 2016-11-01]. (port.).
- ↑ Liam Neeson. Rotten Tomatoes. [dostęp 2016-11-01]. (ang.).
- ↑ Liam Neeson, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-11-01] (ang.).
- ↑ Emily Sheridan: Liam Neeson looks happy and healthy again after regaining the weight he lost for new film role. „Daily Mail”. [dostęp 2016-11-01]. (ang.).
- ↑ The 66th Academy Awards. Oscars.org. [dostęp 2018-06-12]. (ang.).
- ↑ Bio, Fact. FrostSnow. [dostęp 2016-11-01]. (ang.).
- ↑ Victoria O’Hara: Liam Neeson's home town united in sadness. BelfastTelegraph.co.uk. [dostęp 2016-11-01]. (ang.).
- ↑ Biography - Liam Neeson. Cineman. [dostęp 2016-11-01]. (czam.).
- ↑ Star who shone in the boxing ring. BBC News. [dostęp 2016-11-01]. (ang.).
- ↑ Frankel, Martha (grudzień 1990), Man' of the Year, American Film
- ↑ Neeson Reveals Paisley Influence. BBC News. [dostęp 2016-11-01]. (ang.).
- ↑ Liam Neeson graduates 40 years on. BBC News. [dostęp 2016-11-01]. (ang.).
- ↑ Trevor Keane , Gaffers: 50 years of Irish football managers, Cork: Mercier Press, 2010, ISBN 978-1-85635-666-4, OCLC 793849205 .
- ↑ Liam Neeson. AllMovie. [dostęp 2016-11-01]. (ang.).
- ↑ Liam Neeson. TV.com. [dostęp 2016-11-01]. (ang.).
- ↑ Liam Neeson promotes Northern Ireland tourism. [w:] N.Ireland [on-line]. bbc.com, 2014-03-10. [dostęp 2022-06-14]. (ang.).
- ↑ Patrick Hugueni (2009-03-17): Magical marriage takes a tragic turn. „New York Daily News”. [dostęp 2016-11-01]. (ang.).
- ↑ Liam Neeson Biography (1952-). Film Reference. [dostęp 2016-11-01]. (ang.).
- ↑ Maggie Coughlan: Liam Neeson Speaks Out on Natasha Richardson's Death, 5 Years Later. „People”. [dostęp 2016-11-01]. (ang.).
- ↑ Liam Neeson's son Micheál 'hit rock bottom' after mum Natasha Richardson. „Daily Mail”. [dostęp 2016-11-01]. (ang.).
- ↑ Obi-Wan Kenobi Finale Features Some Major Star Wars Character Cameos [online] (ang.).
Bibliografia
edytuj- Liam Neeson w bazie IMDb (ang.)
- Liam Neeson w bazie Filmweb
- Liam Neeson w bazie Notable Names Database (ang.)
- ISNI: 0000000110304399
- VIAF: 85584210
- LCCN: no94029451
- GND: 119430487
- BnF: 139542836
- SUDOC: 068917074
- SBN: RAVV102705
- NLA: 35154421
- NKC: xx0044873
- BNE: XX1091756
- NTA: 074034626
- BIBSYS: 1001691
- CiNii: DA13233737
- PLWABN: 9810587120205606
- NUKAT: n2009088485
- J9U: 987007428869405171
- CANTIC: a11878538
- LNB: 000274556
- CONOR: 10318435
- LIH: LNB:CTx6;=Br