Wikipedia

Niełaz

rodzaj torbacza

Niełaz[7] (Dasyurus) – rodzaj ssaków z podrodziny niełazów (Dasyurinae) w obrębie rodziny niełazowatych (Dasyuridae).

Niełaz
Dasyurus
É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1796[1]
Ilustracja
Niełaz plamisty (D. viverrinus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Nadrząd

torbacze

Rząd

niełazokształtne

Rodzina

niełazowate

Podrodzina

niełazy

Rodzaj

niełaz

Typ nomenklatoryczny

Didelphis maculata Anonymus, 1791 (= Didelphis viverrina Shaw, 1800)

Synonimy
  • Dasurus[a]: Anonim, 1845[2]
  • Nasira Harvey, 1841[3]
  • Dasyurinus Matschie, 1916[4]
  • Dasyurops Matschie, 1916[4]
  • Notoctonus Pocock, 1926[5]
  • Satanellus Pocock, 1926[6]
  • Stictophonus Pocock, 1926[6]
Gatunki

7 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Zasięg występowania edytuj

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Australii i na Nowej Gwinei[8][9][10].

Morfologia edytuj

Długość ciała samic 24,1–45 cm, długość ogona samic 21–41 cm, długość ciała samców 22,8–75,9 cm, długość ogona samców 21,2–55 cm; masa ciała samic 0,24–2,5 kg, samców 0,34–5 kg[9][11].

Systematyka edytuj

Rodzaj zdefiniował w 1796 roku francuski przyrodnik Étienne Geoffroy Saint-Hilaire w rozprawie doktorskiej na temat torbaczy, opublikowanej na łamach Magasin Encyclopédique[1]. Geoffroy Saint-Hilaire nie wyznaczył gatunku typowego; w ramach późniejszego oznaczenia w 1888 roku angielski zoolog Oldfield Thomas na typ nomenklatoryczny wyznaczył niełaza plamistego (D. viverrinus)[12].

Etymologia edytuj

  • Dasyurus (Dasurus): gr. δασυς dasus ‘włochaty, kudłaty’; ουρα oura ‘ogon’[13].
  • Nasira: etymologia niejasna, Harvey nie podał znaczenia nazwy rodzajowej[3]. Gatunek typowy (późniejsze oznaczenie monotypowe): Didelphis Viverrina G. Shaw, 1800[14].
  • Dasyurinus: rodzaj Dasyurus É. Geoffroy Saint-Hilaire; łac. przyrostek -inus ‘należący do, odnoszący się do’[15][4]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Dasyurus geoffroii Gould, 1841.
  • Dasyurops: rodzaj Dasyurus É. Geoffroy Saint-Hilaire; ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wygląd’[16][4]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Viverra maculata Kerr, 1792.
  • Notoctonus: gr. νοτος notos ‘południe’[17]; κτονος ktonos ‘morderca’, od κτεινω kteinō ‘mordować, zabijać’[18]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Dasyurus geoffroii Gould, 1841.
  • Satanellus: gr. Σατανας Satanas ‘Szatan’[19]; łac. przyrostek zdrabniający -ellus-a-um[20]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Dasyurus hallucatus Gould, 1842.
  • Stictophonus: gr. στικτος stiktos ‘cętkowany, plamisty’, od στιζω stizō ‘tatuować’[21]; φωνη phōnē ‘głos, dźwięk’, od φωνεω phōneō ‘mówić’[22]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Viverra maculata Kerr, 1792.

Podział systematyczny edytuj

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[23][8]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[7] Podgatunki[9][8][11] Rozmieszczenie geograficzne[9][8][11] Podstawowe wymiary[9][11]
(DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała) 		Status
IUCN[24]
 
 Dasyurus hallucatus Gould, 1842 niełaz północny monotypowy północno-zachodnia, północna i północno-wschodnia Australia DC: 25–37 cm; DO: 20–34 cm; MC: 0,24–1,1 kg  EN 
 
 Dasyurus maculatus (Kerr, 1792) niełaz wielki 2 podgatunki północno-wschodnia, wschodnia i południowo-wschodnia Australia oraz Tasmania DC: 31–76 cm; DO: 28–55 cm; MC: 0,8–5 kg  NT 
 
 Dasyurus albopunctatus Schlegel, 1880 niełaz białoplamkowany monotypowy Nowa Gwinea (Indonezja i Papua-Nowa Gwinea) DC: 23–35 cm; DO: 21–29 cm; MC: 520–710 g  NT 
 
 Dasyurus viverrinus (G. Shaw, 1800) niełaz plamisty monotypowy Tasmania i Wyspa Bruny DC: 28–45 cm; DO: 17–28 cm; MC: 0,7–1,9 kg  EN 
 
 Dasyurus geoffroii Gould, 1841 niełaz eukaliptusowy 2 podgatunki południowo-zachodnia Australia DC: 26–40 cm; DO: 21–35 cm; MC: 0,6–2,2 kg  NT 
Dasyurus spartacus Van Dyck, 1987 niełaz spiżowy monotypowy południowa Nowa Gwinea (Indonezja i Papua-Nowa Gwinea) DC: 30–38 cm; DO: 28–28 cm; MC: około 684 g  NT 

Kategorie IUCN:  NT  – gatunek bliski zagrożenia,  EN  – gatunek zagrożony.

Opisano również gatunek wymarły z pliocenu Australii[25]:

Uwagi edytuj

  1. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Dasyurus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1796.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b É. Geoffroy Saint-Hilaire. Dissertation sur les animaux à bourse (Didelphis L.). „Magasin Encyclopédique”. Seconde Année. 3, s. 469, 1796. (fr.). 
  2. ↑ Anonim: Zoology. W: The London encyclopaedia, or, Universal dictionary of Science, art, literature, and practical mechanics, comprising a popular view of the present state of knowledge, illustrated by numerous engravings, a general Atlas, and appropriate diagrams. Cz. 22. London: Thomas Tegg, 1829, s. 743. (ang.).
  3. ↑ a b J.B. Harvey. A sketch of the natural history of Port Lincoln. „The South Australian Magazine”. 1 (6), s. 210, 1841. (ang.). 
  4. ↑ a b c d P. Matschie. Die Verbreitung der Beuteltiere auf NeuGuinea mit einigen Bemerkungen über ihre Einteilung in Untergattungen. „Mitteilungen aus dem Zoologischen Museum in Berlin”. 8, s. 262, 1915-1917. (niem.). 
  5. ↑ Pocock 1926 ↓, s. 1082.
  6. ↑ a b Pocock 1926 ↓, s. 1083.
  7. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 7. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  8. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 60–70. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  9. ↑ a b c d e A.M. Baker: Family Dasyuridae (Carnivorous Marsupials). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 301–305. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
  10. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Dasyurus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-23].
  11. ↑ a b c d Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 44–45. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  12. ↑ O. Thomas: Catalogue of the Marsupialia and Monotremata in the collection of the British Museum (Natural History). London: The Trustees, 1888, s. 261. (ang.).
  13. ↑ T.S. Palmer: Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. Washington: Government Printing Office, 1904, s. 218, seria: North American Fauna. (ang.).
  14. ↑ Genus Dasyurus Geoffroy, 1796. [w:] Australian Faunal Directory [on-line]. Australian Biological Resources Study. [dostęp 2024-05-10]. (ang.).
  15. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 127.
  16. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 175.
  17. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 167.
  18. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 72.
  19. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 228.
  20. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 90.
  21. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 248.
  22. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 194.
  23. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.12.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-05-10]. (ang.).
  24. ↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-05-10]. (ang.).
  25. ↑ A. Bartholomai. Dasyurus dunmalli, a new species of fossil marsupial (Dasyuridae) in the Upper Cainozoic deposits of Queensland. „Memoirs of the Queensland Museum”. 16 (1), s. 20, 1971. (ang.). 

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Niełaz&oldid=73749450”