Nikator żółtorzytny
Nikator żółtorzytny (Nicator gularis) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny nikatorów (Nicatoridae). Występuje we wschodniej i południowo-wschodniej Afryce. Niezagrożony wyginięciem.
| Nicator gularis[1] | |||
| Hartlaub & Finsch, 1870 | |||
.jpg)
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
nikator żółtorzytny | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Taksonomia
edytujPo raz pierwszy opis tego gatunku okazał się w roku 1870; jego autorami są Otto Finsch i Gustav Hartlaub. Nowy gatunek pojawił się w Die Vogel Ost-Afrikas jako Nicator gularis[4]; nazwa akceptowana obecnie (2021) przez IOC[4]. Holotyp pochodził z Chupanga (Mozambik). Trzy inne egzemplarze trafiły do Muzeum Brytyjskiego (obecne Muzeum Historii Naturalnej w Londynie); pozyskane zostały przez Johna Kirka[4], szkockiego lekarza, naturalisty i odkrywcy.
Nikator żółtorzytny jest gatunkiem monotypowym[5][6]. Osobniki z doliny Zambezi (od Zambii po centralny Mozambik) zostały opisane jako N. gularis phyllophilus (Clancey, 1980), ze względu na jaśniejsze, brązowe czoło, bardziej szarożółty tył głowy i szyję oraz jaśniejszy wierzch ciała; poza tym różnice nikłe. Klasyfikacja nie przyjęła się[6][5]. Niektórzy autorzy uznają nikatora żółtorzytnego i żółtobrzuchego (N. chloris) za konspecyficzne[6]. Zuluska nazwa tego ptaka brzmi loosa i oznacza „tego, który pilnuje zwierząt” (nikator wyjada pasożyty żyjące na dużych ssakach; patrz Ekologia)[7].
Morfologia
edytujWymiary według Antona Reichenowa: całkowita długość ciała 200–230 mm, w tym ogon 100–110 mm i dziób 19–22 mm; skrzydło mierzy 90–110 mm długości, skok 26–31 mm[2]. Masa ciała samców 40–63 g, samic 29–41 g[6]. Nieznaczny dymorfizm płciowy. U samca czoło i przednia część wierzchu głowy szarobrązowe. Po bokach głowa jasnobrązowa, przed okiem biała i żółta plamka. Gardło płowobrązowe, na brodzie kolor wpada w biel. Poza tym jak nikator żółtobrzuchy. Wierzch ciała ciemny o barwie oliwkowej, jaśniejszy na kuprze. Pióra na krawędziach skrzydła, górnych pokrywach nadogonowych zwieńczone żółtą plamką, podobnie jak chorągiewki zewnętrzne sterówek. Spód ciała białawy. Tęczówka brązowa (według Shelleya orzechowa), dziób o barwie rogowej, nogi i stopy łupkowoszare. Samicę odróżniają brak żółtej plamy przed okiem (na kantarku) i nieznacznie mniejsze rozmiary[8].
Zasięg występowania
edytujNikator żółtorzytny występuje we wschodniej Afryce. Jego zasięg rozpościera się od południowej Somalii na południe poprzez południowo-wschodnią Kenię, północno-wschodnią i wschodnią Tanzanię, południową Zambię, częściowo południowe, wschodnie i południowo-wschodnie Zimbabwe, większość Malawi i południowego Mozambiku po północno-wschodnie RPA. Izolowane populacje występują w skrajnie południowo-wschodniej Demokratycznej Republice Konga, a także przyległych obszarach północno-zachodniej Zambii[6].
Ekologia
edytujWystępuje w nizinnych lasach, zbiorowiskach leśnych na obrzeżach rzek[6] oraz środowisku zwanym thornveld (jest to obszar trawiasty charakteryzujący się obecnością akcji i innych kolczastych roślin)[9]. Przeważnie N. gularis przebywa w gęstych zaroślach drzew[8], w tym przedstawicieli Brachystegia[9].
Żeruje pojedynczo lub parami, niekiedy w stadach mieszanych[6]. W skład pożywienia wchodzą prostoskrzydłe (Orthiptera), modliszki (Mantodea), chrząszcze (Coleoptera)[6], scynkowate (Scincidae), gąsienice. Do tego zbiera kleszcze z powierzchni skóry dużych ssaków, np. fakoszerów (Phacochoerus aethiopicus), niali grzywiastej (Tragelaphus angasii), impali (Aepyceros melampus), zebry stepowej (Equus burchelli) i dujkerów czerwonych (Cephalophus natalensis)[9].
Lęgi
edytujW Kenii i Tanzanii lęgi stwierdzano w czerwcu, listopadzie i grudniu[6]. Gniazdo to niestaranna platforma z patyków[9] (z kolei Shelley pisze o gnieździe w kształcie kubeczka), fragmentów pnączy, drobniejszych gałązek[9], liści bambusa, traw, korzonków. Jedno zbadane gniazdo zawierało trzy jaja o wymiarach około 22 na 18 mm[8].
Status
edytujIUCN uznaje nikatora żółtorzytnego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Ogólna populacja nieznana, liczebność osobników z południowego Mozambiku szacuje się na ponad 10 tys. sztuk (2004). Trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny[3][10]. Nikator żółtorzytny występuje w trzech obszarach uznanych za ostoje ptaków IBA, jest to m.in. Park Narodowy Sumbu[10].
Przypisy
edytuj- ↑ Nicator gularis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Anton Reichenow: Die Vögel Afrikas. T. 2. 1902–1903, s. 555.
- ↑ a b Nicator gularis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Otto Finsch & Gustav Hartlaub: Die Vogel Ost-Afrikas. 1870, s. 360–361.
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Nicators, Bearded Reedling, larks. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-02-08]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Fishpool, L. & Tobias, J.: White-throated Nicator (Nicator gularis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2013). Handbook of the Birds of the World Alive. Lynx Edicions [on-line]. 2005. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-15)].
- ↑ Guy Upfold & Hugh Chittenden: Eastern Nicator. BirdInfo, 14 czerwca 2008. [dostęp 2014-09-16].
- ↑ a b c G.A. Shelley & P.L. Sclater: The birds of Africa. T. 5 pt. 2. 1912, s. 439–440.
- ↑ a b c d e Nicator gularis (Eastern nicator, Yellow-spotted nicator). Biodiversity Explorer. [dostęp 2014-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
- ↑ a b Eastern Nicator Nicator gularis. BirdLife International. [dostęp 2014-08-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (5 marca 2016)].
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).