Oknówka wschodnia
Oknówka wschodnia[4], oknówka azjatycka[5] (Delichon dasypus) – migrujący gatunek ptaka z rodziny jaskółkowatych (Hirundinidae), o niebieskoczarnym grzbiecie, białej nasadzie ogona i jasnoszarym brzuchu. Trzy podgatunki występują w Himalajach i wschodniej i środkowej Azji, zimę spędzają w niższych partiach gór lub w południowo-wschodniej Azji. Ptak liczny, na północy występujący aż po Syberię, niezagrożony wyginięciem.
| Delichon dasypus[1] | |||
| (Bonaparte, 1850) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
oknówka wschodnia | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 w sezonie lęgowym występuje przez cały rok zimowiska | |||
Oknówki wschodnie wychowują się w koloniach. Ich gniazda z błota zawieszone są pod półkami skalnymi lub na ścianach budynków. Zarówno samiec, jak i samica budują gniazdo, wysiadują 3–4 białe jaja i opiekują się młodymi. Ptak żywi się niewielkimi owadami łapanymi w locie, wysoko nad ziemią. Obecne w jej diecie skoczogonki i larwy motyli sugerują, że zwierzę czasem poluje także na ziemi.
Taksonomia
edytujOknówka wschodnia została po raz pierwszy opisana w 1850 przez naturalistę i ornitologa Charles’a Bonaparte na podstawie okazu schwytanego na Borneo. Nadano jej nazwę Chelidon dasypus[6][7]. Krótko potem – w 1854 – dwaj naukowcy Frederic Moore i Thomas Horsfield przenieśli ją do nowo utworzonego rodzaju Delichon[8]. Delichon to anagram greckiego słowa χελιδών (chelīdōn), oznaczającego jaskółkę[9], a dasypus pochodzi z greckiego δασύπους „gładko-nogi”. Najbliższymi krewnymi oknówki wschodniej są inne ptaki z rodzaju Delichon – oknówka zwyczajna i oknówka nepalska[10].
Wyróżnia się trzy podgatunki oknówki wschodniej[11][12][2]:
- D. d. cashmeriense – podgatunek występujący w Himalajach i Azji centralnej, opisane przez angielskiego ornitologa Johna Goulda w 1858 na podstawie okazu schwytanego przez Andrew Leith Adamsa w Kaszmirze[13]
- D. d. nigrimentale – opisany przez niemieckiego ornitologa Ernsta Harterta w 1910 na podstawie okazu schwytanego w Fujian[14].
- D. d. dasypus – podgatunek opisany przez Bonapartego, rozmnażający się we wschodniej Rosji i na niedaleko położonych wyspach.
Opis
edytujDorosła oknówka wschodnia mierzy 12 cm. Posiada ciemnoniebieskie ubarwienie, z kontrastującą białą nasadą ogona i jasnoszarym brzuchem. Ogon jest lekko rozwidlony, brązowoczarny (podobnie jak lotki). Nogi i stopy – brązowo-różowe, otoczone białymi piórami; oczy – brązowe, dziób – czarny[11]. Występuje bardzo niewielki dymorfizm płciowy, samce mają zazwyczaj nieco bielszy brzuch niż samice, zwłaszcza tuż po pierzeniu. Młode ptaki mają mniej błyszczące pióra, ciemnobrązowy grzbiet, czasami z brązowym nalotem na nasadzie ogona[15].
W stosunku do D. d. dasypus D. d. cashmeriense jest nieco jaskrawiej ubarwiony i mniejszy. Najmniejszym podgatunkiem jest D. d. nigrimentale[11]. Wszystkie podgatunki mogą być odróżnione od oknówki nepalskiej po białym podbródku (oknówka nepalska ma podbródek czarny), czarnych pokrywach ogona i bardziej kwadratowym ogonie. Od jaskółki oknówki oknówkę wschodnią odróżnia słabiej rozwidlony ogon i ciemniejszy brzuch[11].
Głos oknówki wschodniej to szemrzący, metaliczny trel, świstliwy świergot lub suchy, metaliczny pisk. Odgłosy są podobne do śpiewu jaskółki oknówki, aczkolwiek bardziej zgrzytliwe[15].
Występowanie i środowisko
edytujD. d. dasypus rozmnaża się w południowo-wschodniej Rosji, na Wyspach Kurylskich, w Japonii i czasami Korei. W zimie przelatuje przez wschodnie Chiny i zimuje na Półwyspie Malajskim, Borneo, Filipinach, Jawie i Sumatrze, niekiedy pozostaje w Japonii. D. d. cashmeriense rozmnaża się w Himalajach, od Afganistanu do Sikkimu, oraz od Tybetu do zachodnich i centralnych Chin[11]. Występuje na wysokościach 1500–5000 m n.p.m., najczęściej na 2400–4000 m[15]. Ten podgatunek migruje na niewielkie odległości, głównie zlatuje w niższe partie gór, czasem migruje do północno-wschodnich Indii, a niekiedy do Mjanmy i północnej Tajlandii. Trzeci podgatunek, D. d. nigrimentale, rozmnaża się w południowo-wschodnich Chinach i południowej Syberii. Nie wiadomo, gdzie zimuje[11], ale ptaki z Tajwanu migrują jedynie na niżej położone tereny[16]. Oknówki wschodnie można spotkać aż po Zjednoczone Emiraty Arabskie, choć tam się nie rozmnażają[17]. Obszar występowania D. d. cashmeriense pokrywa się z obszarem oknówki alpejskiej, ale rozmnażają się na różnych wysokościach. Możliwe, że pomiędzy tymi dwoma gatunkami dochodzi do krzyżowania[18].
Oknówka wschodnia najchętniej żyje na wzgórzach i w wąwozach na terenach górzystych, oraz na nadmorskich klifach, gdzie naturalne jaskinie i szczeliny dostarczają miejsca na gniazdo. Rozmnaża się także na dużych budynkach, takich jak kościoły, hotele, elektrownie[11]. W zimie zazwyczaj zlatuje na niżej położone tereny, chociaż w Tajlandii spotkano osobniki na wysokości 2565 m[19].
Zachowanie
edytujRozmnażanie
edytuj
Oknówka wschodnia rozmnaża się w koloniach, na klifach. Gniazda zawiesza pod nawisami skalnymi. Często także gnieździ się na dużych budynkach, takich jak mosty czy kościoły, ale nie w tak dużej ilości jak oknówka zwyczajna. Gniazdo budowane jest z błota, trawy i piór[11]. W przeciwieństwie do pokrewnych gatunków, jaskółka wschodnia czasem nie zabudowuje do końca gniazd i nadaje im wygląd głębszej wersji gniazda dymówki. Rosyjskie badania dowiodły, że połowa gniazd w rejonie jeziora Bajkał była typu otwartego[20]. Podgatunek D. d. cashmeriense buduje gniazda w kształcie płytkiej filiżanki[21][22].
Zazwyczaj lęg liczy 3–4 (okazjonalnie 6) białych jaj mierzących 20,2 mm × 14,1 mm i ważących 2,1 g[23]. Czas wysiadywania i karmienia młodych jest nieznany; prawdopodobnie jest zbliżony do czasu jaskółki oknówki (wysiadywanie 14–16 dni, karmienie 22–32 dni). Budową gniazda, wysiadywaniem jaj i karmieniem młodych zajmują się oboje rodzice[11].
Pożywienie
edytujOknówka wschodnia żywi się insektami chwytanymi w locie. Zjada głównie niewielkie muchy, mszyce z rodzaju Aphis i błonkoskrzydłe, takie jak latające mrówki. Jej jadłospis uwzględnia także wiele innych owadów: motyle, żuki, sieciarki. Pożywia się czasami na ziemi, dowodzi tego obecność w ich diecie skoczogonków i larw motyli[11].
Drapieżniki i pasożyty
edytujPtaki te często są nosicielami pasożytów – zarówno zewnętrznych (pchły, wszy), jak i wewnętrznych (pasożytów krwi). Oknówka wschodnia jest głównym nosicielem jednego z gatunków pcheł – Ceratophyllus hirundinis[24], a ostatnio odkryto u jej przedstawicieli oznaki ptasiej odmiany malarii[25]. Słabo poznano główne drapieżniki polujące na te ptaki. Prawdopodobnie są to gatunki podobne do tych atakujących oknówki, zwłaszcza szybko latające sokoły (np. sokół rdzawobrzuchy) chwytające swoje ofiary w locie[26].
Status
edytujOknówka wschodnia jest rozpowszechniona na dużym terenie, a liczba osobników wydaje się stabilna, choć jest nieznana. Skutkiem tego została zakwalifikowana przez IUCN jako gatunek najmniejszej troski[27]. Osobniki gatunku są spotykane powszechnie i mogą występować nawet w południowej Syberii[11].
Przypisy
edytuj- ↑ Delichon dasypus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Asian House Martin (Delichon dasypus). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-23)]. (ang.).
- ↑ BirdLife International, Delichon dasypus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2015-4 [dostęp 2016-02-29] (ang.).
- ↑ P. Mielczarek, M. Kuziemko: Podrodzina: Hirundininae Rafinesque, 1815 – jaskółki (wersja: 2019-04-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-11-25].
- ↑ P. Mielczarek, W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, 1999. ISSN 0550-0842.
- ↑ Charles Lucien Bonaparte: Conspectus generum avium. Lugduni Batavorum (Leyden): E.J. Brill, 1850, s. 343.
- ↑ Nomenklatura Bonapartego nie jest pewna, mógł mieć na myśli Hirundo dasypus. Zobacz Edward C. Dickinson, Loskot, V.M.; Morioka H.; Somadikarta, S.; van den Elzen, R. Systematic notes on Asian birds. 50. Types of the Aegithalidae, Remizidae and Paridae. „Zoologische Verhandelingen, Leiden”, s. 108, 2006.
- ↑ F. Moore: A catalogue of the birds in the museum of the East-India Company, volume 1. London: Wm. H. Allen & Co, 1854, s. 384.
- ↑ House Martin Delichon urbicum (Linnaeus, 1758). [w:] Bird facts [on-line]. British Trust for Ornithology, 2008-01-24.
- ↑ Delichon, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2010-02-25] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Angela K Turner: A handbook to the swallows and martins of the world. Christopher Helm, 1989, s. 230–232. ISBN 0-7470-3202-5.
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Swallows. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2021-01-02]. (ang.).
- ↑ John Gould. „Proceedings of the Zoological Society of London.”. 369, s. 356, 1858.
- ↑ Ernst Hartert: Die Vogel der palaarktischen Fauna. Systematische Ubersicht der in Europa, Nord-Asien un der Mittelmeerregion vorkommenden Vogel. 1910, s. 810.
- ↑ a b c Pamela C. Rasmussen: Birds of South Asia. The Ripley Guide. Volume 2. Barcelona. s. 313-314. ISBN 84-87334-67-9.
- ↑ Yan Yan. National Feng Huang Ku Bird Park. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-02-23)]. (chiń.).
- ↑ Thabit Zahran Al Abdessalaam: The Emirates: A Natural History. Trident Press, 2006, s. 366. ISBN 1-905486-02-2.
- ↑ Edward C. Dickinson. Systematic notes on Asian birds. 13. A preliminary review of the Hirundinidae. „Zoologische Verhandelingen, Leiden”. 335, s. 138, 2001. ISSN 0024-1652.
- ↑ Craig Robson: A Field Guide to the Birds of Thailand. New Holland Press, 2004, s. 216. ISBN 1-84330-921-1.
- ↑ Yu A Durnev. Materials to the ecology of Delichon dasypus (Passeriformes, Hirundinidae) on Khamar-Daban (South Baikal Territory). „Zoolicheskii Zhurnal”. 62, s. 1541-1546, 1983.
- ↑ Eugene W Oates: The fauna of British India, including Ceylon and Burma. London: Tracker, Spink and Co, 1890, s. 270.
- ↑ James Murray: The avifauna of British India and its dependencies: a systematic account. London: Trubner and Co, 1890, s. 169-170.
- ↑ Dane z Turner (1989) dla D. d. cashmiriensis, jaja innych podgatunków są nieco mniejsze.
- ↑ Rothschild, Miriam; Clay, Theresa: Fleas, Flukes and Cuckoos. A study of bird parasites. London: Collins, 1953, s. 92.
- ↑ Kyeong Soon Kim. Bloodmeal identification and detection of avian malaria parasite from mosquitoes (Diptera: Culicidae) inhabiting coastal areas of Tokyo Bay, Japan. „Journal of Medical Entomology”. 46, s. 1230-1234, 2009. DOI: 10.1603/033.046.0535.
- ↑ Killian Mullarney: Collins Bird Guide. Collins, 1999, s. 242. ISBN 0-00-219728-6.
- ↑ Species factsheet: Delichon dasypus. BirdLife International. [dostęp 2019-11-25]. (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).