Osman Achmatowicz
Osman Achmatowicz (ur. 16 marca 1899 w Bergaliszkach, zm. 4 grudnia 1988 w Warszawie) – chemik organik polski pochodzenia tatarskiego, z książęcego rodu h. Kotwica, przydomku Starzyński, wiernego Polsce od bitwy pod Grunwaldem w 1410 roku, od uczestnika której bezpośrednio i w linii prostej się wywodził.
 Osman Achmatowicz w latach 60. | |
| Data i miejsce urodzenia |
16 marca 1899 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
4 grudnia 1988 |
| profesor | |
| Specjalność: chemia organiczna | |
| Alma Mater | |
| Doktor honoris causa Politechnika Łódzka – 7 maja 1960 | |
| Rektor | |
| Uczelnia |
Politechnika Łódzka |
| Okres spraw. |
1948–1952 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
    
| |
ŻyciorysEdytuj
Urodził się w 16 marca 1899 w Bergaliszkach, woj. wileńskim[1], w rodzinie Aleksandra, adwokata, ministra sprawiedliwości Republiki Krymskiej i jej senatora, później senatora II RP, i Emilii z Kryczyńskich. Miał pięciu braci i dwie siostry: Bohdana (zm. 1916); Leona (zm. 1974), chirurga, żołnierza II Korpusu Polskiego we Włoszech; Aleksandra (Iskandra) (zm. 1941), porucznika WP, sędziego, zamordowanego na Białorusi; Macieja (zm. w dzieciństwie); Konstantego (Kerima) (zm. po 24 czerwca 1941 na terenie ZSRR), podporucznika WP, sędziego, aresztowanego przez NKWD; Helenę (zamężną Rodkiewicz (zm. 1942) rozstrzelaną wraz z mężem i synem przez sowieckich partyzantów pod Lidą; Tamarę I v. Anatolową Kryczyńską, II v. Aleksandrową Sulkiewicz, osiadłą po II wojnie światowej w Londynie.
Ukończył w 1916 Korpus Paziów w Piotrogrodzie i zdał maturę, następnie rozpoczął studia w tamtejszym Instytucie Górniczym, przerwane przez wybuch rewolucji październikowej. W 1919 kontynuował studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. W 1920 roku, jako ułan Pułku Tatarskich Ułanów, brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej.
W 1925 roku ukończył studia na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie[1]. Członek korporacji akademickiej Konwent Polonia. W latach 1928–1930 dzięki stypendium Funduszu Kultury Narodowej odbył studia w Oksfordzie, zakończone doktoratem z filozofii. W 1933 habilitował się w uniwersytecie w Wilnie. Był profesorem w Katedrze Chemii Farmaceutycznej i Toksykologicznej Uniwersytetu Warszawskiego (1934–1939). W latach 1934–1939 był dziekanem Wydziału Farmaceutycznego Uniwersytetu Warszawskiego[2].
W okresie okupacji niemieckiej brał udział w tajnym nauczaniu akademickim w Warszawie i Częstochowie[3].
Po wojnie był organizatorem i profesorem Wydziału Chemicznego Politechniki Łódzkiej (1946–1953 – także jej rektorem), następnie profesorem Uniwersytetu Warszawskiego (1953–1969).
Od 1945 członek Polskiej Akademii Umiejętności, od 1952 członek korespondent, od 1961 członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk[4], od 1984 Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Członek rad naukowych wielu stowarzyszeń naukowych, laureat nagrody państwowej I stopnia (1964). Wiceminister szkolnictwa wyższego (1953–1959), Dyrektor Instytutu Kultury Polskiej w Londynie (1964–1969). W 1960 roku został uhonorowany tytułem doktora honoris causa Politechniki Łódzkiej[5].
Jako wiceminister był jedną z nielicznych osób bezpartyjnych na tym szczeblu w okresie stalinowskim. Ideowo silnie dystansował się od marksizmu oraz komunizmu, hołdował jednak ideałom pozytywistycznym, uważając, że należy brać udział w odbudowie i tworzeniu polskiej nauki w takich warunkach, jakie są możliwe[6].
Jego prace dotyczyły chemii organicznej (alkaloidy, steroidy, sulfony) oraz syntezy chemicznej i fitochemii.
Od 1924 jego żoną była Helena ze Staniewiczów, córka prof. Wiktora Staniewicza. Według innego źródła żona nazywała się Barbara Staniewicz i była adiunktem w Instytucie Chemii Organicznej PAN[7]. Z tego małżeństwa pochodzili: Emilia (ur. 1927), Osman (ur. 1931), chemik, odkrywca reakcji Achmatowicza i Selim (ur. 1933), również chemik[8].
Pochowany na Muzułmańskim Cmentarzu Tatarskim w Warszawie.
Ordery i odznaczeniaEdytuj
- Order Sztandaru Pracy I klasy (1960)
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1954)
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1951)[9]
- Medal 40-lecia Polski Ludowej (1974)
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)[10]
- Medal PAN im. Mikołaja Kopernika (1974)
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 3. [dostęp 2021-12-10].
- ↑ Osman Achmatowicz, [w:] Portrety uczonych. Profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego po 1945 A-K, Warszawa 2016, s. 16.
- ↑ Stanisław Rybicki: Pod znakiem orła i kruka. Fragmenty wspomnień z lat okupacji. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990, s. 288-289. ISBN 83-211-1105-X.
- ↑ Członkowie PAN: Skorowidz nazwisk
- ↑ Doktoraty honoris causa w PŁ. p.lodz.pl. [dostęp 2011-02-23].
- ↑ Ł. Bertram, Towarzysze podróży. Bezpartyjni w polskiej elicie rządowej (1949–1956), w: „Polska Ludowa” 1944–1989 – wybrane problemy historii politycznej i społecznej” red. K. Bałękowski, D. Litwin-Lewandowska, Lublin 2016, s. 61.
- ↑ Słownik biograficzny Tatarów polskich XX wieku. s. 24.
- ↑ Jubileusz siedemdziesięciolecia urodzin dr. Aleksandra Achmatowicza, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, XXXVII, s. 20.
- ↑ M.P. z 1951 r. nr 74, poz. 1007 „za wybitną działalność naukową”.
- ↑ Kto jest kim w Polsce 1984. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984, s. 11. ISBN 83-223-2073-6.
BibliografiaEdytuj
- Polskie rody szlacheckiej. Kto jest kim dziś?, Warszawa 1993, s. 31–32.
- Bogdan Brózda, Chemia zamiast oręża, „Przegląd Techniczny”, 26/2005 [dostęp 2020-11-01].
- Stanisław Dziadulewicz, Herbarz Rodzin Tatarskich w Polsce, Wilno 1929, s. 10–14.
- Kto jest kim w Polsce 1989, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989, str. 18 ISBN 83-223-2491-X.