Pachycefalozaury (Pachycephalosauria) – infrarząd dwunożnych, roślinożernych dinozaurów ptasiomiednicznych z podrzędu marginocefali. Pachycefalozaury miały szeroki zakres występowania geograficznego i były mocno zróżnicowane.

Pachycefalozaury
Pachycephalosauria
Maryańska & Osmolska, 1974
Okres istnienia: kreda
145/66
145/66
Ilustracja
szkielet pachycefalozaura (Royal Ontario Museum, Toronto)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

zauropsydy

Podgromada

diapsydy

Infragromada

archozauromorfy

(bez rangi) archozaury
(bez rangi) Ornithodira
Nadrząd

dinozaury

Rząd

dinozaury ptasiomiedniczne

Podrząd

Cerapoda

Infrarząd

pachycefalozaury

Nazwa edytuj

Pochodzi od pachycefalozaura, najbardziej znanego przedstawiciela tej grupy i oznacza "grubogłowe jaszczury".

Wielkość edytuj

Niektóre gatunki mogły osiągać 5 m długości, najmniejsze mierzyły jednak nieco ponad 0,5 m.

Pożywienie edytuj

Pachycefalozaury prawdopodobnie były roślinożerne, aczkolwiek niewykluczone, iż mogły wzbogacać swą dietę o owady czy inne małe bezkręgowce.

Występowanie edytuj

Żyły w okresie kredy na obszarze współczesnej Ameryki Północnej i Eurazji.

Opis edytuj

Posiadały duże, kopulaste i zgrubiałe kości sklepienia czaszki, dlatego nazywa się je również dinozaurami grubogłowymi. Głowy ich mogły być kopulaste, płaskie lub klinowate. Niektóre z nich z tyłu czaszki, jak również na nosie i po bokach głowy posiadały gruzełkowate narośla (Prenocephale prenes), oraz kolce, których przeznaczenie nie jest pewne (Stygimoloch spinifer). U lepiej poznanych gatunków można dostrzec dwa typy sklepienia czaszki. Bardziej wypukłe należały prawdopodobnie do samców. Mogły one pełnić funkcje bodźców wzrokowych.

Głowy pachycefalozaurów są dość ciężkie i dlatego by poszczególne osobniki mogły utrzymać stan równowagi, konieczne było przesunięcie środka ciężkości w kierunku miednicy, pionowe osadzenie czaszki oraz zwiększenie masy i usztywnienie ogona. Duży ciężar czaszki musiał pociągnąć za sobą również zmiany w budowie odcinka szyjnego kręgosłupa, który przybierał zapewne esowaty kształt. Nogi pachycefalozaurów nie były zbyt długie, co sprawiało, że nie mogły z pewnością szybko biegać. Uzębienie pachycefalozaurów miało charakterystyczny liściowaty kształt i było dość prymitywne.

Zachowanie edytuj

Funkcja grubych głów tych dinozaurów była wielokrotnie dyskutowana. Najbardziej rozpowszechniony pogląd mówi, iż były one używane, podobnie, jak czynią to dzisiejsze krętorogie, do walk samców, u których czaszki są o wiele grubsze i lepiej rozwinięte niż u samic. Walki mogły być toczone o dostęp do samic lub dla ustalania hierarchii i w stadzie. Zaproponowano, iż zwierzęta te mogły ustawiać głowę, szyję i tułów pionowo w jednej linii, co amortyzowało siłę uderzenia. Skamieniałości wskazują jednak, iż głowa z szyją były raczej wygięte na kształt litery S. Poza tym okrągły kształt zmniejszał powierzchnię uderzającą.

Być może więc dinozaury te nie trykały się głowami, ale próbowały zaskoczyć się z boku lub od tyłu, by uderzyć w inne, mniej chronione części ciała. Niewykluczone też, że do starcia zwykle nie dochodziło, a potyczka kończyła się zwykle groźbami i prezentowaniem swej wspaniałej broni przez oponentów, po czym słabszy samiec, o mniej wykształconej czaszce, oddawał pole i do użycia siły nie dochodziło.

Istnieje też hipoteza, że grube głowy używane były do odstraszania czy też nawet atakowania drapieżników, co zdarza się i dzisiaj u wspomnianych już krętorogich.

Ewolucja edytuj

Najwcześniej żyjącymi znanymi nauce pachycefalozaurami są środkowojurajski ferganocefal z Kirgistanu i wczesnokredowy stenopeliks z dzisiejszych Niemiec. Jednak niektórzy naukowcy (Sullivan, 2006) wątpią w ich przynależność do grupy Pachycephalosauria.

Systematyka edytuj

Dinozaury grubogłowe należą do marginocefali, do której zalicza się także ceratopsy. Systematyka Pachycefalozaurów nie jest jeszcze dobrze rozpoznana. Ich szczątki zwykle są niekompletne, a zazwyczaj mamy do czynienia głównie z pozostałościami czaszki. To na nich opiera się systematyka tych dinozaurów. Występowały w niej liczne błędy, jak np. uznany kiedyś za przedstawiciela pachycefalozaurów mażungatol znany dziś jako teropod mażungazaur z grupy abelizaurów. Podobne wątpliwości dotyczą jawerlandii.

Klasyfikację dodatkowo utrudnia dymorfizm płciowy, a także duże zmiany w organizmie podczas rozwoju ontogenetycznego osobnika.