Piotr Turbak
Piotr Turbak SJ[1] (ur. 3 kwietnia 1890 w Dąbrowicy k. Tarnobrzega, zm. 4 października 1966 w Krakowie) – polski jezuita, tłumacz, profesor języka polskiego i łacińskiego, popularyzator teologii, duszpasterz w Polsce, Niemczech i Francji, autor i redaktor licznych modlitewników, dramatów szkolnych o tematyce religijno-historycznej, tłumaczeń i pism polemicznych.
![]() | |
Data i miejsce urodzenia |
3 kwietnia 1890 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
4 października 1966 |
Wyznanie |
katolicyzm |
Kościół |
rzymskokatolicki |
Inkardynacja | |
Prezbiterat |
Życie i działalność
edytujPiotr Turbak urodził się 3 kwietnia 1890 roku w Dąbrowicy koło Tarnobrzega jako syn Andrzeja i Agnieszki z d. Lis (córki Wojciecha i Marianny z d. Marek). Przełomem w jego życiu było wstąpienie do zakonu jezuitów 14 lipca 1906 roku w Starej Wsi koło Brzozowa, gdzie znajdowało się kolegium i dom nowicjacki prowincji galicyjskiej Towarzystwa Jezusowego. Dwuletni nowicjat w całości spędził w Starej Wsi, kontynuował tam też naukę w trakcie dwóch pierwszych lat gimnazjum, natomiast dalsze klasy gimnazjalne kończył w Zakładzie Naukowo-Wychowawczym Ojców Jezuitów w Chyrowie, gdzie ostatecznie zdał w roku 1912 egzamin gimnazjalny. W czasie I wojny światowej latach 1914–1918 był w Nowym Sączu, Bad Gräfenbergu (obecnie Jeseník), Czechowicach – Dziedzicach i Starej Wsi. Studiował w tym czasie filozofie i teologie z przerwą na kierownictwo teatru szkolnego w latach 1915–1916. Po wojnie 15 sierpnia 1920 roku przyjął święcenia kapłańskie. W latach 1915–1916, 1921–1925 i 1927–1935, pełnił funkcję prof. retoryki łacińskiej w tym kierownika teatru szkolnego w Chyrowie. W latach 1920–1921 i 1926–1927 był duszpasterzem (operiusz) w Poznaniu i Czechowicach. Studia nad sztuką dramatyczną, w czasie sprawowania funkcji opiekuna konwiktowej sceny, pojął razem z Aleksandrem Piątkiewiczem[2]. W 1936 roku obowiązki o. P. Turbaka przejął o. Józef Prorok. W latach 1936–1939 obok posługi duszpasterskiej zajmował się redakcją czasopisma „Głosy Katolickie” publikowanego przez WAM, dla których pisał również artykuły własnego autorstwa.
Okres II wojny światowej
edytujW roku 1939 Towarzystwo Jezusowe było świadome zagrożenia ze strony III Rzeszy, dlatego jeszcze przed rozpoczęciem konfliktu podjęło tzw. akcję „moralnego dozbrajania Narodu”. Spotkało się to z niechęcią władz II RP, która za pomocą przekazów medialnych próbowała uspokajać protesty dyplomacji niemieckiej. We wrześniu 1939 r. w obliczu wojny wielu jezuitów ruszyło na pomoc ojczyźnie, służąc jak kapelani w Wojsku Polskim czy podnosząc na duchu walczące społeczeństwo płomiennymi kazaniami i tekstami o podłożu patriotycznym. W obliczu klęski Kampanii Wrześniowej i okupacji niemieckiej wielu duchownych zostało zamordowanych lub uwięzionych w ramach akcji Gestapo mających na celu pozbawić naród elity intelektualnej. W wyniku jednej z akcji Gestapo 10 listopada 1939 doszło do aresztowania 20 ojców, kleryków i braci z krakowskiego kolegium jezuickiego. Obok o. Piotra Turbaka wśród aresztowanych znaleźli się m.in. o. Wiktor Maćko, o. Józef Cyrka, o. Marian Józef Morawski, o. Kazimierz Dembowski, o. Tadeusz Kamiński i o. Adam Kozłowiecki[3]. Piotr Turbak nie opuścił niewoli niemieckiej aż do końca II wojny światowej. Przez ten okres przebywał uwięziony początkowo w więzieniu na ul. Montelupich, potem w Wiśniczu i Oświęcimiu by ostatecznie zostać przetransportowanym do Dachau, gdzie przebywał aż do wyzwolenia przez wojska VII Armii amerykańskiej 29 kwietnia 1945 r.[4]
Okres powojenny
edytujPo wyzwoleniu obozu w latach 1945–1946 w trosce o polskich emigrantów z tworzącej się Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i wyzwoleńców z niemieckich obozów koncentracyjnych pracował jako duszpasterz i rekolekcjonista w miejscowości Darmstadt, zajmował się też wydawaniem do końca 1946 r. tygodnika „Polska Chrystusowa”, który wyszedł w nakładzie 7 tys. egzemplarzy[5] Podobny cel przyświecał mu też podczas pobytu w Couëron w latach 1946–1947. Ostatecznie powrócił do Polski w 1948 r., gdzie zajmował tworzeniem pism religijnych, dramatów teatralnych i modlitewników publikowanych przez Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy w Krakowie[6]. Zmarł 4 października 1966 w Krakowie[7].
Twórczość
edytujCharakterystyka twórczości
edytujDwa okresy w twórczości
edytujCałość twórczości Piotra Turbaka można podzielić na dwa okresy. Pierwszy okres (przedwojenny) w latach 1928–1939 skupiał się na dramatach szkolnych do których miał wyjątkowy talent i pismach o charakterze narodowo-katolickim, jak i pracach o św. Andrzeju Boboli. Drugi okres (powojenny) natomiast przypadający na lata 1947–1966 miał zupełnie inne priorytety. Turbak odszedł od pism narodowo-religijnych, a skupił się na pisaniu modlitewników i innych pism religijnych z okazjonalnym wydawaniem dramatów teatralnych pomimo tego że szkoły jezuickie w PRL praktycznie przestały istnieć.
Nurty
edytujPisma religijne mają niemały udział w twórczości, są to głównie świetne modlitewniki takie jak: Pójdź za inną:Modlitewnik zakonny (1957), Pan z wami: Modlitewnik dla starszych (1957) czy jego opus magnum Pójdź za Mną: Modlitewnik zakonny (1957). Szczególne zainteresowanie skierował ku osobie św. Andrzeja Boboli o którym w roku jego kanonizacji (1938) napisał hagiografie: Święty Andrzej Bobola (1938), jak i podjął się spisania własnych kazań i przemów: Ku czci świętego Andrzeja Boboli Towarzystwa Jezusowego: kazania i przemowy (1938). Wybór św. A. Boboli nie był przypadkowy P. Turbak działał w regionie gdzie obok religii katolickiej wyznanie prawosławne i greckokatolickie były mocno zakorzenione, a co za tym idzie wpisywał się w tendencje tamtego okresu, gdzie istotną sprawą było krzewienie katolicyzmu wśród prawosławnych, a św. A. Bobola był tego swoistym symbolem. Ogromnym wyczynem była praca nad polskim przekładem Martyrologium:Martyrologium Rzymskie: oraz elogia świętych i błogosławionych z niektórych martyrologiów zakonnych spisane w końcowym etapie działalności pisarskiej.
Jego publikacje również dominowały dramaty religijno-historyczne związane z jezuickimi postrzeganiem teatru szkolnego jako źródła wychowawczego. Dramaty takie jak Agnes (1948) czy Zwycięstwo Prawdy (1932) i Triumf Krzyża (1930) były reprezentowane na deskach teatrów m.in. We Poznaniu, Elblągu czy Jarocinie.
Piotr Turbak nie ukrywał swojego przywiązania do narodu polskiego. Przed II wojną światową często zabierał głos w debacie publicznej z perspektywy narodowo-katolickiej z szeroką polemiką (słynął z zamiłowania do narodu polskiego) w pracach Front bezbożnictwa katolickiego (1936), Czym Żydzi biją nas? (1937), Program walki z Żydami (1937). Prace takie jak Tak mi dopomóż Bóg!: wskazania i modlitwy dla polskiego żołnierza (1939) czy Na front w obronie praw religii (1937) miały jasny przekaz patriotyczny i narodowy. Jego pisma o podłożu narodowym znalazły szczególne uznanie w rodzinach ziemiańskich z rejonów Kresów II RP[8].
Sam Piotr Turbak tak pisał o obowiązkach Polaka:
„Z religii katolickiej naród czerpał pociechę i siłę w dniach niewoli, ucisku, że nie zmogłyby nas ani nahajki moskiewskich sołdatów, ani lochy sybirskie, ani drakońskie prawa Bismarcka. Takie są już dzieje nasze! Religia katolicka stała się oblubienicą polskiego narodu. Z nią wzięliśmy dziejowy ślub w jedno ciało i w jednego ducha i w jedno życie”[9].
Wybrane publikacje (chronologicznie)
edytujPublikacje przedwojenne (1928–1939)
edytuj- Pójdźmy do Betlejem! Jasełka w 5 odsłonach, Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, 1928.
- Triumf krzyża: dramat religijny w 6 odsłonach, Chyrów: Wydawnictwo Chyrowskiego Koła Tow. im. P. Skargi, 1930.
- Zwycięstwo prawdy: dramat religijny w 6 odsłonach, Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, 1932.
- Złoty kwiat: baśń dramatyczna w 4 obrazach, [w:] Zbiór Utworów Dramatycznych dla Młodzieży, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1936.
- Front bezbożnictwa komunistycznego, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 432, Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, 1936[10].
- Żłóbek eucharystyczny, [w:] „Chwała i Dziękczynienie”, nr 1., Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1937.
- Nam trzeba społecznej miłości!, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 435, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1937.
- Zagadnienie pokoju wedle głębokich wskazań Piusa XI na 15-lecie jego rządów Kościołem, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 436, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1937.
- Czym Żydzi bija nas?, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 440, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1937.
- Program walki z Żydami, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 441, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1937.
- Na front w obronie praw religii, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 442, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1937.
- Biada światu dla zgorszenia!, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 446, Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, 1937.
- Święty Andrzej Bobola, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1938.
- Ku czci świętego Andrzeja Boboli Towarzystwa Jezusowego: kazania i przemowy, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1938.
- Największy dar, [w:] „Chwała i Dziękczynienie”, nr 2, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1938.
- Źródło pociechy, [w:] „Chwała i Dziękczynienie”, nr 4, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1938.
- Drzewo żywota, [w:] „Chwała i Dziękczynienie”, nr 5, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1938.
- Pamiątka Męki Chrystusa, [w:] „Chwała i Dziękczynienie”, nr 9, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1938.
- Źródło łaski, [w:] „Chwała i Dziękczynienie”, nr 11, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1938.
- Jak iść z Kościołem?, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 452, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1938.
- Żywotność Kościoła w świetle liczb, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 458, Kraków: Wydawnictwo Księży Jezuitów, 1938.
- Katolicka pobożność, [w:] „Głosy Katolickie”, nr 455, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1938.
- Tak mi dopomóż Bóg!: wskazania i modlitwy dla polskiego żołnierza, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1939.
Publikacje powojenne (1947–1967)
edytuj- Pójdźmy do Betlejem: misterium Bożego Narodzenia, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1947.
- Chryste króluj nam!: książka do nabożeństwa, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1947.
- Agnes: dramat religijny, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1948.
- W obecności Chrystusa eucharystycznego, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1948.
- Święć się imię Twoje: podręcznik pobożności praktycznej dla wiernych, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1952.
- Pójdź za Mną: modlitewnik zakonny, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1957.
- Pójdź za inną: Modlitewnik zakonny, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1957.
- Pan z wami: modlitewnik dla starszych, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1957.
- Przed tak wielkim Sakramentem: adoracje Najśw. Sakramentu: rozważnia na Godzinę św., Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1957.
- Święć się Imię Twoje, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1958.
- Martyrologium Rzymskie: oraz elogia świętych i błogosławionych z niektȯrych martyrolgiȯw zakonnych, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1967.
Przypisy
edytuj- ↑ Skrót łac. SI Societas Iesu używany także SJ z ang. Society of Jesus lub TJ pol. Towarzystwo Jezusowe zob. jezuici.
- ↑ „Przegląd Chyrowski”, z. 149 (1930), z. 162 (1932); J. Warnecki, Najdłuższy mój monolog, Warszawa 1971, s. 25; L. Grzebień, Piotr Turbak, w: Słownik polskich teologów katolickich, red. L. Grzebień, t. 7, Warszawa 1983, s. 331–333; Piotr Turbak, w: Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy (1564–1995), dz. cyt., s. 703.
- ↑ Zapomniane męczeństwo polskich jezuitów | Niedziela.pl [online], niedziela.pl [dostęp 2024-04-25] (pol.).
- ↑ Piotr Turbak, w: Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy (1564–1995), dz. cyt., s. 703.
- ↑ Ks. Anastazy Nadolny , Organizacja duszpasterstwa Polskiego na Terenie Niemiec Zachodnich 1945–1975, „Studia Polonijne T. 2”, Lublin 1977 .
- ↑ Turbak Piotr, w: Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy (1564–1995), dz. cyt., s. 703.
- ↑ Kazimierz Drzymała , Ks. Piotr Turbak, Przewodnik katolicki 56 (nekrologi), 1966 .
- ↑ Marta Cywińska , Podróże po ojczyźnie: Dom Kresowy – ostoja edukacji patriotycznej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie .
- ↑ P. Turbak, Na front w obronie praw religii, Wydawnictwo. Apostolstwa Modlitwy, Kraków 1937, s. 23.
- ↑ https://katalog.ignatianum.edu.pl/bib/300475
Bibliografia
edytuj- „Przegląd Chyrowski”, J. Warnecki, Chyrów z. 149 (1930), z. 162 (1932).
- Najdłuższy mój monolog, L. Grzebień, Warszawa 1971.
- Słownik polskich teologów katolickich, red. L. Grzebień, t. 7, Warszawa 1983.
- Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy (1564–1995), L. Grzebień, Kraków 2017.
- Organizacja duszpasterstwa Polskiego na Terenie Niemiec Zachodnich 1945–1975, K.A. Nadolny, „Studia Polonijne T. 2”, Lublin 1977.
- Przewodnik katolicki 56 (nekrologi), K. Drzymała, Kraków 1966.
- Cywińska M., Podróże po ojczyźnie: Dom Kresowy – ostoja edukacji patriotycznej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.