Serwecz (obwód miński)
Serwecz (biał. Сэрвач, Serwacz; ros. Сервачь, Sierwacz) – wieś na Białorusi, w obwodzie mińskim, w rejonie wilejskim, w sielsowiecie Ludwinowo. Około 26 km na północny wschód od Wilejki, nad rzeką Serwecz.
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet | |
| Wysokość |
165 m n.p.m. |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
+375 1771 |
| Kod pocztowy |
222429 |
| Tablice rejestracyjne |
5 |
Położenie na mapie obwodu mińskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
 54°35′26″N 27°17′05″E/54,590556 27,284722
| |
Do 2003 roku nosiła nazwę Wielki Serwecz.
Historia edytuj
Majątek Serwecz był znany od początku XVI wieku. W 1505 roku Jan Jurjewicz Zabrzeziński, wojewoda trocki i marszałek wielki litewski otrzymał przywilej królewski w postaci 5 wsi nad rzeką Serwecz. W pierwszej połowie XVIII wieku Serwecz wchodził w skład rozległych dóbr Paców. W 1740 roku Antoni Michał Pac sprzedał Wielki Serwecz Gieczewiczom. Później majątek należał m.in. do rodziny Wazgirdów herbu Odrowąż. Józef Wazgird prawdopodobnie przed 1800 rokiem sprzedał Wielki Serwecz Janowi Koziełł-Poklewskiemu, mężowi Anny z domu Rudomina-Dusiatskiej. Tutejsze dobra odziedziczył po nich ich najstarszy syn Józef Kalasanty, marszałek szlachty powiatu wilejskiego, a po nim – jego urodzony tu syn Jan Koziełł-Poklewski. Najmłodszy syn Jana Józef (1845?–1915), podobnie jak ojciec powstaniec styczniowy, wróciwszy z zesłania w Taszkencie, odziedziczył po ojcu Wielki Serwecz. Ostatnimi właścicielami majątku byli synowie Józefa: Wincenty (1880–1940), zamordowany w Katyniu, Józef (1886–1968) i Tadeusz (1890–1942), rozstrzelany przez Gestapo w Nowej Wilejce[1][2][3][4].
Po II rozbiorze Polski w 1793 roku dobra te, wcześniej należące do województwa wileńskiego Rzeczypospolitej znalazły się na terenie powiatu wilejskiego (ujezdu) guberni mińskiej, a od 1843 roku – guberni wileńskiej. Po I wojnie światowej Wielki Serwecz wrócił do Polski, po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku znalazł się w gminie Kościeniewicze w powiecie wilejskim województwa nowogródzkiego. 13 kwietnia 1922 roku gmina wraz z całym powiatem wilejskim została przyłączona do objętej władzą polską Ziemi Wileńskiej[5], przekształconej 20 stycznia 1926 roku w województwo wileńskie. Od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[1][6][7][8].
W latach 80. XIX roku w folwarku mieszkało 47 osób[1], w 1931 roku w majątku było 62 mieszkańców[6]. W 2009 roku we wsi mieszkało 56 osób[9].
W 1555 roku zbudowano tu pierwszą cerkiew, a w 1617 roku pierwszy drewniany kościół katolicki fundacji Jana Brzostowskiego i Rafała Sulistrowskiego. W 1684 roku istniał tu zbór kalwiński. W 1852 roku zbudowano tu drewnianą kaplicę katolicką pw. NMP[1][7][10]. W latach 50. XX wieku rozebrano ją i przewieziono do jednej z sąsiednich wsi, gdzie wykorzystano ten budulec na klub, który w 2012 rozebrano[10].
Przydrożną kapliczkę rozebrano w 2012 roku[10].
Nieistniejący dwór edytuj
Prawdopodobnie Jan Koziełł-Poklewski wybudował tu rozległy, klasycystyczny dwór o założeniu niemal pałacowym, przypominający warszawski Belweder. Był to budynek składający się z trzech korpusów, siedmioosiowy korpus główny był zbudowany na planie prostokąta, parterowy, na wysokim przyziemiu mieszczącym mieszkalne sutereny. Jego trójosiowa część środkowa była dwukondygnacyjna, poprzedzał ją stosunkowo płytki portyk w wielkim porządku, którego cztery toskańskie kolumny stojące na wysuniętym tarasie podtrzymywały belkowanie dekorowane tryglifowym fryzem i nad nimi stosunkowo mały trójkątny fronton z małym kwadratowym okienkiem. W elewacji ogrodowej zamiast portyku był taras widokowy. Część środkowa była przykryta dachem dwuspadowym, części parterowe korpusu głównego – dachami trójspadowymi, a skrzydła – znów dachami dwuspadowymi. Blaszany dach malowany był na czerwono[3][4].
Większość wyposażenia domu została zniszczona w czasie I wojny światowej. Pałac został spalony w czasie II wojny światowej. Do dzisiejszych czasów pozostało porośnięte drzewami rumowisko gruzów. Zachowały się ruiny czworaków, małej ceglano-kamiennej kuźni i gorzelni[4][7][10][11].
Kilkaset metrów na południe od kompleksu dworskiego znajduje się mały cmentarzyk, na którym stoi odnowiona ostatnio kaplica grobowa Koziełł-Poklewskich pochodząca z lat 40. XIX wieku[4][10].
Majątek Wielki Serwecz został opisany w 11. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[3].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d Serwecz Wielki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 458., 1. znaczenie
- ↑ Serwecz Wielki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 577.
- ↑ a b c Serwecz Wielki, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 11: Województwo kijowskie oraz uzupełnienia do tomów 1-10, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1997, s. 592–599, ISBN 83-04-04369-6, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ a b c d Serwecz Wielki. W: Grzegorz Rąkowski: Kresowe rezydencje. Zamki, pałace i dwory na dawnych ziemiach wschodnich II RP, tom 1: województwo wileńskie. T. 5. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017, s. 258–261, seria: Dopalanie Kresów. ISBN 978-83-8098-093-8.
- ↑ Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213 – Art. 8.
- ↑ a b Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. T. 1, Województwo wileńskie. T. 1. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1938, s. 60. [dostęp 2018-01-07].
- ↑ a b c Wielki Serwecz na stronie Radzima.org. [dostęp 2018-01-07].
- ↑ Wielki Serwecz na stronie Radzima.net. [dostęp 2018-01-07].
- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu mińskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. [dostęp 2018-01-07]. (ros.).
- ↑ a b c d e Бол. Сервеч na stronie Globus Białorusi. [dostęp 2017-12-06]. (ros.).
- ↑ Бол. Сервеч, усадьба Козелл-Поклевских. W: Анатолий Тарасович Федорук: Старинные усадьбы Минского края. Mińsk: Полифакт, 2000. ISBN 985-6107-24-5. [dostęp 2018-01-07].