Sfaleryt (blenda cynkowa) – minerał z gromady siarczków. Bardzo pospolity i szeroko rozpowszechniony.

Sfaleryt
Ilustracja
Sfaleryt – kryształy szkieletowe
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny

siarczek cynku (ZnS)

Twardość w skali Mohsa

3,5–4

Przełam

muszlowy

Łupliwość

doskonała, sześciokierunkowa

Układ krystalograficzny

regularny

Gęstość minerału

3,92–4,2 g/cm³

Właściwości optyczne
Barwa

bezbarwny, domieszki innych metali zabarwiają minerał na żółto, czerwono do czarnego

Rysa

żółta

Połysk

diamentowy

Sfaleryt i wurtzyt (żółty i brązowy) oraz galena
Kryształ sfalerytu wydobyty w Binn

Nazwa pochodzi od gr. sphaleros = zwodniczy, niepewny, podstępny, złudny; nawiązuje do kłopotów jakie sprawia minerał przy identyfikacji (w XVII w. określono, że jest to kruszec cynku).

Właściwości

edytuj

Tworzy kryształy izometryczne (tetraedry lub dwunastościany rombowe), często występują zbliźniaczenia oraz charakterystyczne prążki na ścianach kryształów. Występuje w formie skupień zbitych, ziarnistych, pylastych (– brunckit), nerkowatych, naciekowych i skorupowych. Razem z wurcytem stanowi odmianę polimorficzną siarczku cynku. Jest kruchy, przezroczysty, zawiera domieszki żelaza, kadmu, manganu, talu, indu, ołowiu, srebra.

Odmiany

edytuj
  • blenda karmelowa – żółta lub brunatna
  • cleiofan – czysty, bezbarwny
  • blenda rubinowa – z małą domieszką żelaza, zabarwiony na czerwono, pomarańczowo
  • gumucionit – zielony, szary, brunatnoczarny
  • marmatyt, – z dużą domieszką żelaza, zabarwiony na ciemnozielony do czarnego
  • christofit – czarny, zawiera domieszki żelaza
  • przybramit – zawiera domieszki kadmu

Występowanie

edytuj

Najczęściej tworzy się w wyniku działalności gorących roztworów przenikających przez różne skały. Bywa spotykany w żyłach kruszcowych, w pegmatytach, gabrach. Prawie zawsze występuje z galeną, pirytem, chalkopirytem, markasytem, kalcytem. Obecny we wszystkich skałach zawierających siarczki.

Miejsca występowania: Hiszpania, Meksyk, USA, Australia, Rosja, Kazachstan, Namibia, Niemcy, Szwajcaria (Binn).

W Polsce – pospolity kruszec złóż cynku i ołowiu okolic Bytomia, Tarnowskich Gór, Olkusza. Znany też z Dolnego Śląska – okolice Boguszowa, Kowar, Strzegomia i Kletna. Spotkać go można w kopalni miedzi w rejonie Lubina i Polkowic.

Zastosowanie

edytuj
  • źródło cynku (67% Zn)
  • źródło kadmu, srebra (też indu, galu)
  • poszukiwany przez kolekcjonerów
  • dobrze wykształcone kryształy są wykorzystywane w jubilerstwie
  • służy do wyrobu drobnej galanterii ozdobnej

Bibliografia

edytuj
  • Rudolf Ďuda, Luboš Reil: Wielka Encyklopedia Minerałów. Warszawa: Elipsa 2, 1994. ISBN 83-86013-00-1.