Sosna alepska
Sosna alepska (Pinus halepensis Mill.) – gatunek drzewa iglastego z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Sosna alepska występuje w stanie dzikim w rejonie wybrzeża Morza Śródziemnego[4]. W Polsce nie występuje, ze względu na brak odporności na niskie temperatury.
Systematyka[1][2][3] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
sosna alepska |
Nazwa systematyczna | |
Pinus halepensis Mill. Gard. dict. ed. 8: Pinus no. 8. 1768[4] | |
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |
Zasięg | |
Rozmieszczenie geograficzne
edytujNaturalny zasięg sosny alepskiej obejmuje obszar basenu Morza Śródziemnego, choć częściej jest spotykana z jego zachodniej części[6]. Rośnie na terenie państw: Maroko, Algieria, Tunezja, Libia, Izrael, Jordania, Syria, Liban, Turcja, Grecja, Albania, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Włochy, Malta, Francja i Hiszpania. Bywa podawana także z Ukrainy (Półwysep Krymski). Naturalizowana w Australii, Nowej Zelandii oraz w południowej Afryce, gdzie jest uprawiana m.in. na drewno opałowe. Na suchych obszarach Afryki jest inwazyjna i rozprzestrzenia się na łąki i fynbos, szczególnie w Prowincji Przylądkowej Wschodniej i Zachodniej[7][4].
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Średniej wielkości drzewo – dorasta do ponad 20 m wysokości. Korona dorosłych okazów jest nieregularnie piramidalna lub zaokrąglona[6] (według niektórych źródeł stożkowa[8]). Kora początkowo ma szarosrebrzystą barwę, lecz z czasem staje się brązowoczerwonawa i spękana. Gałęzie często są poskręcane. Młode pędy mają jasnoszarą barwę i są nagie. Pąki nie są lepkie[6].
- Liście
- Igły zebrane w pęczki po 2. Mają żywozieloną barwę, dużo jaśniejszą niż sosna czarna. Są wyprostowane, czasami lekko skręcone. Mierzą 6–13 cm długości oraz mniej niż 1 mm grubości[6]. Są osadzone w cienkiej i krótkiej pochewce. Są miękkie, cienkie, giętkie, zaostrzone[potrzebny przypis].
- Szyszki
- Są błyszczące, osadzone na krzywych szypułkach[6]. Szyszki męskie mają elipsoidalny kształt i brązowożółtawą barwę. Szyszki żeńskie mają kształt od podłużnego do stożkowatego i brązowoczerwonawą barwę. Mierzą 6–10 cm oraz 3–4 cm szerokości. Dojrzewają w ciągu dwóch lat[8]. Łuski szyszek mają lekko wystające wypustki[potrzebny przypis].
- Nasiona
- Mają odwrotnie jajowaty kształt. Osiągają 6–7 mm długości. Wyposażone są w błoniaste skrzydło[8].
- Gatunki podobne
- Podobnym gatunkiem jest sosna kalabryjska (Pinus brutia), przez część botaników traktowana jako odmiana sosny alepskiej. Różni się od niej bardziej szorstką i ciemniejszą korą oraz dłuższymi i grubszymi igłami[potrzebny przypis].
-
Kora
-
Kwiatostany męskie
-
Szyszki nasienne
Biologia i ekologia
edytujIgły pozostają na drzewie do 3 lat. Gatunek jednopienny.
Sosna alepska preferuje gleby bogate w wapń. Rośnie na terenach nadmorskich, w strefie klimatu śródziemnomorskiego o łagodnych zimach i gorących, suchych latach. Porasta skaliste zbocza, często tuż nad morzem. Ma małe wymagania siedliskowe i jest niewrażliwa na suszę.
Chętnie opanowuje opuszczone tereny rolnicze lub odłogi i spełnia tam rolę pionierskiego gatunku drzewiastego. Często w gęstych skupieniach rośnie jako krzew i dlatego gatunek ten, chętnie stosowany jest w nasadzeniach wiatrochronnych[9].
Szyszki zapylane są od marca do maja[6].
Systematyka
edytujSynonimy[7]: P. alepensis Poir. in Lamarck 1804, P. maritima Mill. 1768, P. sylvestris L. var. maritima Aiton 1789, P. maritima Aiton 1813 non Mill. 1768, P. penicillus Lepeyr. 1813, P. arabica Sieber ex Spreng. 1826, P. genuensis S.E. Cook 1834, P. halepensis Mill. var. genuensis (S.E. Cook) Antoine 1840, P. hispanica J. Cook 1834, P. halepensis Mill. var. minor Antoine 1840, P. carica D. Don in Fellows 1841, P. halepensis Mill. var. carica (D. Don) Carr. 1855, P. abasica Carr. 1855, P. halepensis Mill. var. abasica (Carr.) Carr. 1867, P. loiseleuriana Carr. 1855, P. pseudohalepensis Denhardt ex Carr. 1855, P. parolinii Vis. 1856, P. × saportae Rouy 1913, P. ceciliae Llorens et L. Llorens 1984, P. halepensis Mill. var. ceciliae (Llorens et L. Llorens) Rosello et al. 1992.
Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus[10]:
- podrodzaj Pinus
- sekcja Pinus
- podsekcja Pinus
- gatunek P. halepensis
- podsekcja Pinus
- sekcja Pinus
Zagrożenia
edytujMiędzynarodowa organizacja IUCN umieściła ten gatunek w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych, przyznając mu kategorię zagrożenia LR/lc (lower risk/least concern), uznając go za gatunek najmniejszej troski, o niskim ryzyku wymarcia[5]. Po ponownej ocenie w 2011 r. klasyfikację tę utrzymano i opublikowano w roku 2013[11].
Zastosowanie
edytuj- Nasadzenia biotechniczne
- Sosna alepska jest wykorzystywana do zalesiania wydm nadmorskich[potrzebny przypis].
- Drzewo ozdobne
- Chętnie sadzona w parkach i ogrodach na obszarach o suchym i gorącym klimacie, np. w południowej Kalifornii[potrzebny przypis].
- Przemysł spożywczy
- Stanowi źródło wysokogatunkowej żywicy, której komponenty wykorzystywane są do konserwacji żywności[potrzebny przypis]. Grecy stosują ją jako składnik aromatyczny dodawany do wina retsina[6].
- Surowiec drzewny
- W twardzieli ciemnoczerwonawe, natomiast w bielu – żółtawe. Współcześnie uchodzi za mało wartościowe i prawie w ogóle nie jest wykorzystywane[9]. W starożytności gatunek był ważnym źródłem drewna używanego przez Greków do celów konstrukcyjnych, zwłaszcza do budowy statków[12]. W niektórych regionach basenu Morza Śródziemnego wykorzystywane jest na opał[6].
Udział w kulturze
edytuj- Paul Cézanne miał sosnę alepską w swoim ogrodzie w Aix-en-Provence. Była ona inspiracją i wzorem wykorzystywanym w jego obrazach. W 2005 roku jeszcze rosła w tym ogrodzie[13].
- Według znawców roślin biblijnych sosna alepska jest wymieniona w kilku cytatach Biblii[14].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
- ↑ a b c Pinus halepensis. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-12-09]. (ang.).
- ↑ a b A. Farjon , Pinus halepensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-02-11] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h M. Blamey, C. Grey-Wilson: Toutes les fleurs de Méditerranée. Paris: Delachaux & Niestlé, 2009, s. 27. ISBN 978-2-603-01657-2. (fr.).
- ↑ a b Christopher J. Earle , Pinus halepensis, [w:] The Gymnosperm Database [online] [dostęp 2013-08-19] (ang.).
- ↑ a b c Pinus halepensis. Plantes & botanique. [dostęp 2016-08-12]. (fr.).
- ↑ a b Bruno T. Kremer: Drzewa. Warszawa: Świat Książki, 1996, s. 250. ISBN 83-7129-141-8.
- ↑ Christopher J. Earle , Pinus, [w:] The Gymnosperm Database [online] [dostęp 2010-02-11] (ang.).
- ↑ A. Farjon , Pinus halepensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2013-08-19] (ang.).
- ↑ Oleg Polunin, Anthony Huxley: Flowers of the Mediterranean. London: Chatto and Windus, 1981, s. 53. ISBN 0-7011-2284-6.
- ↑ Cézanne, P. Visions. in Architectural Digest December 2005 s. 117
- ↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
- BioLib: 125546
- EoL: 1033600
- EUNIS: 150580
- Flora of North America: 242414082
- GBIF: 5285604
- identyfikator iNaturalist: 82722
- IPNI: 262982-1
- ITIS: 506601
- NCBI: 71633
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2561998
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:262982-1
- Tela Botanica: 75290
- identyfikator Tropicos: 24900028
- USDA PLANTS: PIHA7
- CoL: 4J27Y