Stanisław Koźmian
Stanisław Koźmian (ur. 7 maja 1836 w Piotrowicach, zm. 4 lipca 1922 w Krakowie) – polski i austriacki polityk konserwatywny, reżyser, krytyk teatralny, publicysta i historyk. Syn działacza politycznego, kolekcjonera i bibliofila Andrzeja E. Koźmiana oraz wnuk poety Kajetana Koźmiana[1].
.jpg)
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
Życiorys
edytujW latach 1852–1853 kształcił się na Uniwersytecie Jagiellońskim, w latach 1853–1856 pobierał nauki w Paryżu, a w 1856 w Bonn. Pod koniec 1856 przerwał naukę, wrócił do kraju i licząc na karierę wojskową przyjął poddaństwo austriackie[2]. Porzucił jednak egzamin kadecki i w 1858 zamieszkał w Dobrzechowie administrując majątkiem[3]. W 1860 został korespondentem Biura Politycznego Hotelu Lambert.
Po wybuchu powstania styczniowego w 1863 przekazał Dobrzechów Romanowi Michałowskiemu[4] i wyjechał do Krakowa. Początkowo w porozumieniu z Hôtelem Lambert sprzeciwiał się powstaniu i domagał się od dyktatora Mariana Langiewicza oczekiwania na pomoc ze strony Napoleona III i Austrii, a także aresztowania radykałów z Ludwikiem Mierosławskim na czele. Dopiero po naradzie w Paryżu z Aleksandrem Colonną-Walewskim i innymi francuskimi politykami przyjął redakcję „Czasu” i kierownictwo Biura Korespondencyjnego rządu powstańczego w Krakowie[5]. Od 1 grudnia 1863 członek Wydziału Rządu Narodowego dla Galicji. Według własnej relacji pierwszy dał sygnał do zakończenia powstania wobec braku szans na interwencję zewnętrzną. Dzięki pomocy austriackiego polityka i adwokata Eugena von Mühlfelda został skazany za udział w powstaniu tylko na trzy miesiące więzienia mimo przejęcia przez rząd austriacki kompromitujących go listów[6].
W 1866 wraz z Józefem Szujskim i Stanisławem Tarnowskim założył „Przegląd Polski”. Został jednym z przywódców obozu Stańczyków. W latach 1869–1870 poseł do Sejmu Krajowego i deputowany do wiedeńskiej Rady Państwa[7].
W latach 1866–1868 był kierownikiem artystycznym sceny krakowskiej, której dyrektorem w tym okresie był Adam Franciszek Skorupka. W 1871, kiedy schorowany Skorupka wyjechał do Warszawy, oddał kierownictwo artystyczne Koźmianowi, ale zachował dla siebie tytuł dyrektora. Dopiero po śmierci Skorupki w 1873 Koźmian został prawowitym dyrektorem Teatru Krakowskiego[7].
Jako kierownik artystyczny dbał o przemyślany repertuar teatru. W latach 1871–1877 zamieszczał artykuły w czasopiśmie „Afisz teatralny”. Od aktorów wymagał nienagannego pamięciowego opanowania roli, nieskazitelności dykcji. Stawiał na grę zespołową i naturalność na scenie. Charakteryzację ograniczył do minimum. Starał się, aby dekoracje i kostiumy zawsze były zgodne z epoką, w której dzieje się akcja dramatu (często konsultował to z malarzami działającymi w Krakowie, gdyż teatr nie miał własnego malarza). Stworzona przez niego szkoła gry określona została mianem „szkoły krakowskiej”, albo „szkoły koźmianowskiej” i niesłusznie przeciwstawiana jest „szkole warszawskiej”. Organizował konkursy dramatyczne oceniane przez wybitnych znawców literatury. W jury zasiadali między innymi Karol Estreicher i Stanisław Tarnowski.
Jest autorem monumentalnej pracy Rzecz o roku 1863[8][9][10] (wydanej w 1895), w której poddał wnikliwej krytyce powstanie styczniowe.
W życiu prywatnym jego partnerką była wybitna aktorka Antonina Hoffmann, nie zdecydowali się jednak na wspólne zamieszkanie i ślub. Mieli dwóch synów[11]. Pochowany na cmentarzu Rakowickim, jednak później jego prochy przeniesiono do Dobrzechowa[7].
Przypisy
edytuj- ↑ Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765–1965. Warszawa: PWN, 1973, s. 328-330.
- ↑ Menz 2015 ↓, s. 411.
- ↑ Menz 2015 ↓, s. 411–412.
- ↑ Dobrzechów [online], strzyzowski.pl, 27 marca 2019.
- ↑ Menz 2015 ↓, s. 413–414.
- ↑ Menz 2015 ↓, s. 414.
- ↑ a b c Koźmian Stanisław, [w:] Encyklopedia Krakowa, Wyd. 2 zm. i rozsz., t. 1, Kraków 2023, s. 767, ISBN 978-83-66334-91-5.
- ↑ Stanisław Koźmian, Rzecz o roku 1863. T. 1, wyd. 2 (1896) [online], polona.pl [dostęp 2020-05-17].
- ↑ Stanisław Koźmian, Rzecz o roku 1863. T. 2, wyd. 2 (1896) [online], polona.pl [dostęp 2020-05-17].
- ↑ Stanisław Koźmian, Rzecz o roku 1863. T. 3, wyd. 2 (1896) [online], polona.pl [dostęp 2020-05-17].
- ↑ Antonina Hoffmann [w:] "Szlaki turystyczne Małopolski" [1]
Bibliografia
edytuj- Zarys dziejów teatru krakowskiego, wyd. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 1977.
- Wojciech Dutka, Zapomniany stańczyk. Rzecz o Stanisławie Koźmianie (1836-1922), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2015.
- Mariusz Menz, Stanisław Koźmian, Autobiografia, „Galicja. Studia i Materiały”, 1, 2015, s. 397–438, ISSN 2450-5854.
- Edward Webersfeld, Teatr Miejski we Lwowie za dyrekcji Ludwika Hellera. 1906-1918, Lwów 1917.
Linki zewnętrzne
edytuj- Publikacje i rękopisy Stanisława Koźmiana w bibliotece Polona