Virsaitis (1917)
Virsaitis – łotewski okręt z okresu międzywojennego, dawny niemiecki trałowiec M 68 typu Minensuchboot 1916 z I wojny światowej, później radziecki T-297 i Wirsajtis (Вирсайтис).
 „Virsaitis” | |
| Klasa | |
|---|---|
| Typ | |
| Historia | |
| Stocznia |
A.G. Neptun, Rostock |
| Położenie stępki |
1917 |
| Wodowanie |
25 lipca 1917 |
 Kaiserliche Marine
| |
| Nazwa |
M 68 |
| Wejście do służby |
6 października 1917 |
| Wycofanie ze służby |
styczeń 1919 |
 Łotewska SRR
| |
| Nazwa |
Sarkanā Latvija |
| Wejście do służby |
styczeń 1919 |
| Wycofanie ze służby |
maj 1919 |
 Łotwa
| |
| Nazwa |
Virsaitis |
| Wejście do służby |
10 listopada 1921 |
| Wycofanie ze służby |
19 sierpnia 1940 |
 MW ZSRR
| |
| Nazwa |
Virsaitis (Вирсайтис) |
| Wejście do służby |
19 sierpnia 1940 |
| Zatopiony |
3 grudnia 1941 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
586 ton pełna |
| Długość |
59,3 m |
| Szerokość |
7,4 m |
| Zanurzenie |
2,15 m |
| Napęd | |
| 2 maszyny parowe potrójnego rozprężania o mocy 1850 KM 2 kotły, 2 śruby | |
| Prędkość |
16 węzłów |
| Zasięg |
2000 Mm |
| Uzbrojenie | |
| • 1917: 2 działa kal. 88 mm (2 × I) 30 min • 1939: 2 działa uniwersalne kal. 83,5 mm (2 × I) 2 działa kal. 57 mm (2 × I) 4 km • 1941: 2 działa kal. 102 mm (2 × I) 1 działko 37 mm plot. 2 wkm 12,7 mm plot. | |
| Wyposażenie | |
| trały kontaktowe | |
| Załoga |
40–69 |
Wszedł do służby jako niemiecki M 68 pod koniec I wojny światowej. Przyjęty do służby w marynarce łotewskiej w 1921 roku jako jej pierwszy okręt i największy w okresie międzywojennym. W wyniku aneksji Łotwy przez ZSRR został w sierpniu 1940 roku włączony do Floty Bałtyckiej pod tą samą nazwą zapisywaną „Вирсайтис” (transkrypcja: „Wirsajtis”), a następnie oznaczeniem T-297. Od lipca 1941 roku ponownie służył pod nazwą „Wirsajtis”, przeklasyfikowany na dozorowiec. Zatonął na minie 3 grudnia 1941 roku w Zatoce Fińskiej.
Budowa edytuj
Okręt należał do niemieckiej grupy standardowych trałowców z okresu I wojny światowej, budowanych przez liczne stocznie w kilku odmianach. M 68 zaliczał się do serii okrętów o numerach M 67–70 zbudowanej przez stocznię A.G. Neptun w Rostocku pod numerami budowy 381–384, należącej do ostatniego wojennego typu Minensuchboot 1916[1]. Stępkę pod jego budowę położono w 1917 roku, a okręt wodowano 25 lipca 1917 roku[2]. Do służby wszedł 6 października 1917 roku[2].
Opis edytuj
Skrócony opis typu i odmienności konstrukcji edytuj
Długość całkowita okrętów serii M 67 wynosiła 59,3 m (na linii wodnej 56 m), szerokość 7,4 m, a zanurzenie 2,15 m[1]. Wyporność konstrukcyjna wynosiła początkowo 500 ton, zaś pełna 539 ton[1]. W późniejszym okresie źródła wskazują wyporność normalną 525 ton[3][4] lub pełną 586 ton[2].
Siłownię jednostki stanowiły dwie pionowe trzycylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania o łącznej mocy indykowanej 1850 KM, do których parę dostarczały dwa kotły typu Marine o ciśnieniu 16,5 atmosfer, mieszczące się w dwóch kotłowniach[1]. Napęd stanowiły dwie śruby o średnicy 1,97 m[1]. Prędkość maksymalna wynosiła 16 węzłów, a zasięg 2000 Mm przy prędkości 14 węzłów[1]. Normalny zapas paliwa – węgla wynosił 120 ton, a maksymalny o 30 ton więcej[1].
W chwili przejęcia przez ZSRR okręt wyposażony był w dwa dalmierze Zeissa: 1,5 m i 1,25 m oraz reflektor bojowy o średnicy 60 cm[4].
Załoga w niemieckiej służbie liczyła 40 osób (w tym mógł być jeden oficer)[1]. W łotewskiej służbie załoga wynosiła 69 osób[3]. Dla okrętu przejętego przez ZSRR podawana jest załoga 57 osób (w tym 5 oficerów)[5][4] lub 66 osób[2].
Uzbrojenie i jego zmiany edytuj
Uzbrojenie artyleryjskie pierwotnie w niemieckiej służbie stanowiły dwa działa kalibru 88 mm o długości 45 kalibrów (L/45) z zapasem 260 nabojów; okręt mógł on też stawiać 30 min[1]. Pod koniec lat 30. w służbie łotewskiej uzbrojenie stanowiły dwa działa uniwersalne kalibru 83,5 mm L/55 firmy Škoda, dwa działa 57 mm i cztery karabiny maszynowe[a].
Po przejęciu przez ZSRR uzbrojenie według części źródeł zmieniono na dwa działa kalibru 76,2 mm, dwa działka przeciwlotnicze kalibru 45 mm, cztery karabiny maszynowe kalibru 7,62 mm i dwie zrzutnie bomb głębinowych[b]. Okręt mógł też stawiać 40 min (być może jeszcze w służbie łotewskiej)[5][4]. Wyposażenie jako trałowca stanowiły trały kontaktowe: Szulca i tzw. żmijowy[2].
We wrześniu lub październiku 1941 roku okręt przezbrojono w dwa działa kalibru 102 mm L/56, jedno działko przeciwlotnicze 37 mm L/67 i dwa przeciwlotnicze wielkokalibrowe karabiny maszynowe kalibru 12,7 mm (spotykane są też inne informacje o przezbrojeniu)[c].
Służba edytuj
Trałowiec M 68 wszedł do służby w cesarskiej marynarce niemieckiej Kaiserliche Marine 6 października 1917 roku. Już 29 października tego roku wszedł na rosyjską minę pod Dynemuntem w Zatoce Ryskiej, po czym dla uniknięcia zatonięcia, wyrzucił się na brzeg[2][5]. Zginął przy tym jeden członek załogi[6]. W 1918 roku został ściągnięty przez Niemców z brzegu i skierowany do Rygi na remont[2].
W styczniu 1919 roku okręt został przejęty w Rydze przez bolszewickie siły Radzieckiej Łotwy i wcielony do jej floty jako awizo i okręt sztabowy, pod nazwą „Sarkanā Latvija” (pol. Czerwona Łotwa)[2] (według niektórych źródeł, 1 stycznia[5]). W maju 1919 roku został zdobyty w Rydze przez niemieckie oddziały Bałtyckiej Landeswehry, które wyparły bolszewików z Łotwy[2]. W lipcu tego roku został przejęty przez siły Republiki Łotewskiej i, według niektórych publikacji, już wówczas otrzymał nazwę „Virsaitis”[2][5].
Po remoncie okręt został 12 czerwca 1921 roku wcielony do służby w marynarce łotewskiej jako jej pierwsza jednostka, pod nazwą „Virsaitis”[7][8]. Używany był jako kanonierka[6][3]. Był największą jednostką międzywojennej marynarki Łotwy[3] i jej okrętem flagowym[9].
Po aneksji Łotwy przez ZSRR, 19 sierpnia 1940 roku okręt został wcielony do radzieckiej Floty Bałtyckiej jako trałowiec, bez zmiany nazwy, którą odtąd zapisywano cyrylicą („Вирсайтис”, polska transkrypcja: „Wirsajtis”)[2]. 17 października 1940 roku nazwę zmieniono na samo oznaczenie alfanumeryczne trałowca: T-297[2]. 25 lipca 1941 roku okręt został jednak przeklasyfikowany na dozorowiec (ros. storożewoj korabl), z przywróceniem nazwy „Virsaitis” zapisywanej cyrylicą, a we wrześniu został przezbrojony[d].
Po ataku Niemiec na ZSRR działał od czerwca 1941 roku na Zatoce Ryskiej i Zatoce Fińskiej i brał udział w obronie Leningradu od września do listopada[2]. Na przełomie listopada i grudnia 1941 roku brał udział w ewakuacji półwyspu Hanko. Zatonął 3 grudnia 1941 roku w Zatoce Fińskiej na niemieckiej minie, eskortując konwój z Hanko do Kronsztadu[2], na pozycji 59°54′05″N 25°29′00″E/59,901389 25,483333[10][e].
W 2011 roku wrak okrętu został zlokalizowany na dnie koło Hanko[9].
Zobacz też edytuj
- Prezidentas Smetona – litewski okręt tego samego typu przejęty przez ZSRR
Uwagi edytuj
- ↑ Tak podaje Patianin 2009 ↓, s. 43 jako początkowe uzbrojenie T-297 w radzieckiej służbie i dodaje, że w 1939 roku okręt przeszedł przezbrojenie w artylerię firmy Škoda (bez szczegółów co do wcześniejszego i późniejszego zestawu uzbrojenia). Jednakże już w 1937 roku rocznik Jane’s Fighting Ships 1937 ↓, s. 355 podawał dwa przeciwlotnicze działa 3,4-calowe (ok. 86 mm), dwa działa 57 mm i 4 km-y.
- ↑ Taki zestaw uzbrojenia na początku radzieckiej służby, składający się z typowych wzorów radzieckich podaje Bierieżnoj 1994 ↓, s. 94. Odmiennie Patianin 2009 ↓, s. 43 podaje dla T-297 tylko łotewskie uzbrojenie (2 działa 83,5 mm, 2 działa 57 mm, 4 km), natomiast Płatonow 2002 ↓, s. 316 podaje mało prawdopodobny zestaw 4 dział 83,5 mm (być może zachodzi błąd co do liczby) z zapasem 300 nabojów, 2 dział 57 mm z zapasem 100 nabojów i 4 km-ów Vickers.
- ↑ Przezbrojenie w październiku 1941 roku w dwa działa 102 mm, jedno 37 mm i 2 wkm-y według Patianin 2009 ↓, s. 43. Odmiennie Bierieżnoj 1994 ↓, s. 94 podaje przezbrojenie we wrześniu 1941 roku w trzy działa 102 mm, cztery 37 mm (dwa podwójnie sprzężone) i 2 wkm-y, co wydaje się mniej prawdopodobne (podwójnie sprzężone działka 37 mm nie były wówczas rozpowszechnione w marynarce ZSRR i wątpliwości budzi zwiększenie liczby stosunkowo dużych dział). Brak informacji o przezbrojeniu u Płatonow 2002 ↓, s. 316.
- ↑ Tak według Bierieżnoj 1994 ↓, s. 94; datę przywrócenia nazwy 25 lipca 1941 roku potwierdza też Płatonow 2002 ↓, s. 315. Odmiennie Patianin 2009 ↓, s. 43 podaje, że okręt został przeklasyfikowany i przemianowany 25 sierpnia 1941 roku, a przezbrojony w październiku.
- ↑ Odmiennie Patianin 2009 ↓, s. 43 podaje datę zatopienia 2 grudnia 1941 roku.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i Gröner, Jung i Maass 1983 ↓, s. 160-162.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Bierieżnoj 1994 ↓, s. 94.
- ↑ a b c d Jane’s Fighting Ships 1937 ↓, s. 355
- ↑ a b c d Płatonow 2002 ↓, s. 316.
- ↑ a b c d e Patianin 2009 ↓, s. 43.
- ↑ a b Gröner, Jung i Maass 1983 ↓, s. 164.
- ↑ Marcin Chała, Dariusz Czajkowski. Siły morskie krajów bałtyckich. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 12/2011. XVI (118), s. 27, grudzień 2011. Warszawa.
- ↑ Według innych publikacji, został wcielony 10 listopada 1921 roku (Bierieżnoj 1994 ↓, s. 94, Gröner, Jung i Maass 1983 ↓, s. 164)
- ↑ a b Pie Somijas atrasts 1941.gadā nogrimušais kuģis “Virsaitis” [online], ir.lv, 10 października 2011 [dostęp 2022-01-08] (łot.).
- ↑ Płatonow 2002 ↓, s. 315.
Bibliografia edytuj
- Siergiej Bierieżnoj: Trofiei i rieparacyi WMF SSSR. Sprawocznik. Jakuck: 1994. (ros.).
- Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945. Band 2: Torpedoboote, Zerstörer, Schnellboote, Minensuchboote, Minenräumboote. Koblencja: Bernard & Graefe Verlag, 1983. ISSN 3-7637-4801-6. (niem.).
- Jane’s Fighting Ships 1937. Francis McMurtrie (red.). Londyn: Sampson Low, Marston & Co, 1937. (ang.).
- Siergiej Patianin. Korabli Wtoroj Mirowoj wojny. Wojenno-morskoj fłot SSSR. „Morskaja Kampanija”. Nr 3(24), 2009. Moskwa. (ros.).
- Andriej Płatonow: Encykłopiedija sowietskich nadwodnych korablej 1941-1945. Petersburg: Poligon, 2002. ISBN 5-89173-178-9. (ros.).