Trznadel skalny
Trznadel skalny (Emberiza buchanani) – gatunek małego ptaka z rodziny trznadli (Emberizidae). Wędrowny; zasięg gniazdowania rozciąga się od południowo-wschodniej Turcji na zachodzie do części Mongolii leżących na długości 102°E na wschodzie. Zimowiska zlokalizowane są w zachodnich Indiach. Nie jest zagrożony wyginięciem.
| Emberiza buchanani[1] | |
| Blyth, 1845 | |
_(22298921154).jpg) Zdjęcie wykonano w północnym Pakistanie | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Gatunek |
trznadel skalny |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
Taksonomia i filogenetyka edytuj
Po raz pierwszy gatunek opisał Edward Blyth w 1844. Holotyp pochodził z Półwyspu Indyjskiego. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Emberiza buchanani[3]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) podtrzymuje tę nazwę[4]. Blyth opisał trznadla skalnego na podstawie rysunku Francisa Buchanana-Hamiltona, po którym gatunek otrzymał epitet gatunkowy[3]. Holotyp miał trafić do Muzeum Indyjskiego w Kolkacie, jednak nie został odnaleziony[5].
Filogenetyka edytuj
Trznadel skalny stanowi takson siostrzany wobec kladu złożonego z ortolana (E. hortulana) i trznadla modrogłowego (E. caesia), gatunków siostrzanych. Wskazują na to wyniki badania filogenetycznego z 2008 roku opartego o analizę sekwencji mitochondrialnego genu cytochromu b oraz genu dekarboksylazy ornityny (ODC). Przy wykorzystaniu jedynie sekwencji genu kodującego ODC wynik był odmienny – trznadel skalny jest gatunkiem siostrzanym wobec trznadla srebrnogłowego (E. stewarti)[6].
Trznadel popielaty (E. cineracea) nie został uwzględniony w tym badaniu[6]. Uwzględniało go jednak badanie z 2014 roku z wykorzystaniem zarówno analizy pojedynczego locus – sekwencji genu kodującego cytochrom b – jak i analizy wielu loci. Drzewa filogenetyczne opracowane z użyciem każdej z tych metod przedstawiają pozycję trznadla skalnego i wspomnianych trzech gatunków względem siebie tak samo[7]:
| |||||||||||||||||||
Podgatunki edytuj
IOC wyróżnia 3 podgatunki[4], podobnie jak autorzy HBW[8]:
Niektórzy autorzy uznają trznadla skalnego za gatunek monotypowy. Różnice między przedstawicielami poszczególnych podgatunków są niewielkie. Często pojedynczego osobnika nie da się przypisać do konkretnego podgatunku[11]. Według autorów Handbook of Western Palearctic Birds (2018) zestawu cech mających charakteryzować ptaki danego podgatunku – określonej jasności upierzenia i tego, jak wyraźne jest kreskowanie na wierzchu ciała – nie da się potwierdzić na okazach muzealnych. Zmienność osobnicza jest w zbiorach muzealnych lepiej widoczna niż domniemana zmienność między przedstawicielami różnych podgatunków[12].
Morfologia edytuj
Długość ciała wynosi 15–17 cm; masa ciała: 17,2–26 g[8]. W upierzeniu występuje nieznaczny dymorfizm płciowy[8][13][11], lecz nierzadko nie da się określić płci obserwowanego osobnika[11].
U samca głowa ma barwę szarawą (brudnoszarą, niekiedy popielatą). Obecny długi brudnobiały wąs i niewielka plamka na gardle. Pierś rdzawobrązowa; inaczej niż u samców ortolana i trznadla modrogłowego, nie ma na niej ciemnej przepaski. W świeżym upierzeniu wygląda na łuskowaną dzięki wąskim białym krawędziom piór. Brzuch brązowobiały. Dolne barkówki rdzawobrązowe. Płaszcz płowoszary lub płowobrązowy, z drobnym kreskowaniem. Kuper brązowoszary; może występować drobne kreskowanie. Pokrywy podogonowe białawe. Ogon stosunkowo długi. Samice wyróżniają się bardziej stonowaną kolorystyką. Mają kreskowane ciemię i pierś[13]. Dziób różowy, jedynie z jasnym grzbietem, stosunkowo długi i wąski. Obrączka oczna biaława[13].
Zasięg występowania edytuj
Trznadle skalne są wędrowne. Zasięg gniazdowania rozciąga się od południowo-wschodniej Turcji[8] na zachodzie do części Mongolii leżących na długości 102°E na wschodzie[11]. W zależności od podgatunku jest to obszar:
- E. b. cerrutii – od południowo-wschodniej Turcji, Armenii i Azerbejdżanu na wschód po Iran i południowy Turkmenistan[8]; gniazdują również w Kazachstanie w Mugodżarach[14];
- E. b. buchanani – od południowego Uzbekistan i Tadżykistanu (Pamir) na południe po północny i środkowy Afganistan, prawdopodobnie również południowo-zachodni Pakistan (Beludżystan)[8];
- E. b. neobscura – od środkowego i północno-wschodniego Kazachstanu, Uzbekistanu i Kirgistanu na wschód po pasma Ałtaju rozciągające się w południowo-zachodniej Mongolii i północno-zachodnich Chinach (północno-zachodni Sinciang)[8].
Przedstawiciele wszystkich trzech podgatunków zimują w Indiach. Zimowiska rozmieszczone są w zachodniej części kraju, od północnego Gudźaratu na wschód po środkowy Uttar Pradesh oraz wschodnią Maharasztrę i dalej na południe do północnego stanu Andhra Pradesh i środkowej Karnataki. Nieliczne trznadle skalne zimują w prowincji Sindh w południowym Pakistanie (obecność odpowiednich zimowisk zależy tu od przebiegu monsunów w danym roku)[8].
Ekologia i zachowanie edytuj
.jpg)
Trznadle skalne gniazdują na suchych skalistych zboczach, w wąwozach i na płaskowyżach porośniętych kępami traw i niską roślinnością. Występują na terenach pokrytych nieregularnie krzewami, lecz przeważnie unikają zadrzewień[8]. Zamieszkują zarówno otwarte przestrzenie, na przykład z połaciami trawy porastającymi kamieniste podłoże, jak te z bardziej zróżnicowaną rzeźbą terenu – wąwozami, piargami[11] czy wychodniami skalnymi[13]. Na zimowiskach przebywają na suchych zboczach porośniętych wilczomleczami (Euphorbia)[8], suchych kamienistych półpustyniach[11] oraz na terenach upraw[8].
Trznadle skalne gniazdują przeważnie między 900 a 1400 m n.p.m., w niektórych regionach do 2400 m n.p.m.[8]; w Kazachstanie między 2000 a 2700 m n.p.m.[14]; a w Afganistanie do 3200 m n.p.m.[8] W Turcji rzadko gniazduje poniżej 1000 m n.p.m.; najczęściej jest to od 1800 do 3000 m n.p.m.[15]
Pożywienia szukają na ziemi, w parach i niewielkich grupach. Żerują od wczesnych godzin porannych do 10–11 oraz ponownie od wczesnego wieczora[8]. Są spokojne i niepłochliwe[13]. Przed jesienną wędrówką zbierają się w małe stada, których liczebność rzadko jednak przekracza 20 osobników. Obserwowano trznadle skalne w mieszanych stadach: z ortolanami (w Kazachstanie) oraz z głuszkami (E. cia) i trznadlami srebrnogłowymi. Trznadle skalne opuszczają tereny lęgowe od końca sierpnia do września; nieco wcześniej odlatują w Kazachstanie – już w pierwszej połowie sierpnia. W okręgu Kaććh (Gudźarat) graniczącym z Pakistanem osobniki na wiosennych przelotach obserwowane są w marcu[8].
Pożywienie edytuj
Pożywienie trznadli skalnych stanowią różnorodne nasiona, również kiełkujące; między innymi rdestu (Polygonum), wilczomleczy (Euphorbia), rokitników (Hippophae) i słonisza srebrzystego (Halimodendron halodendron)[8]. Młode są karmione niemal wyłącznie bezkręgowcami, szczególnie ryjkowcowatymi (Curculionidae) i innymi chrząszczami (Coleoptera) w różnych stadiach rozwoju, do tego prostoskrzydłymi (Orthoptera), pluskwiakami (Hemiptera), mrówkowatymi (Formicidae) i ślimakami z podgromady płucodysznych (Pulmonata)[8].
Lęgi edytuj
Samce trznadli skalnych przybywają na tereny lęgowe kilka dni przed samicami[8]. Zniesienia stwierdzano: w maju i czerwcu w Turcji[15]; od kwietnia do lipca w Iranie; na początku maja w południowym Turkmenistanie; od końca maja do początku lipca w Kazachstanie; pod koniec maja w Afganistanie[8].
Trznadle skalne wyprowadzają jeden lęg w roku, być może czasami dwa. Prawdopodobnie są monogamiczne; potrzeba więcej badań. Samica sama buduje gniazdo. Umieszczone jest na ziemi pod osłoną kamienia, kępy trawy lub niskiego krzewu, czasami do 30 cm nad ziemią w krzewie. Wyściółkę stanowią łodygi traw i sierść, w tym wełna. W zniesieniu od 3 do 6 jaj. Skorupka ma zmienną barwę, od niebieskawej po różowawą, pokryta jest brązowymi plamami i paskami (skupionymi przy szerszym końcu). Wysiaduje jedynie samica, choć może pomagać w tym samiec – stwierdzano bowiem osobniki z plamą lęgową. Okres inkubacji jest nieznany. Młode są karmione przez obydwa ptaki z pary. Brak informacji o czasie przebywania w gnieździe[8].
Status i zagrożenia edytuj
IUCN uznaje trznadla skalnego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020). BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za stabilny[16]. Jest to gatunek szeroko rozprzestrzeniony, lecz o raczej zlokalizowanym występowaniu[8].
Na przełęczy Szokpak (Kazachstan) zaobserwowano spadek liczebności trznadli skalnych na przelotach. Przyczyna jest niejasna, być może odpowiada za niego nadmierny wypas na półpustynnych terenach porośniętych rzadką roślinnością[8].
Przypisy edytuj
- ↑ Emberiza buchanani, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Emberiza buchanani, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Edward Blyth, Synopsis of the Indian Fringillidae, „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”, 2, cz. 156, 13, 1844, s. 957–958.
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Buntings. IOC World Bird List (v10.1), 25 stycznia 2020. [dostęp 2020-06-29].
- ↑ W.L. Sclater, VI.—On the Indian Museum and its Collection of Birds, „Ibis”, 34, 1892, s. 72.
- ↑ a b Alström i inni, Phylogeny and classification of the Old World Emberizini (Aves, Passeriformes), „Molecular phylogenetics and evolution”, 47 (3), 2008, s. 960–973.
- ↑ Päckert i inni, Phylogenetic relationships of endemic bunting species (Aves, Passeriformes, Emberizidae, Emberiza koslowi) from the eastern Qinghai-Tibet Plateau, „Vertebrate Zoology”, 65, 2015, s. 135–150.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Madge, S.: Gray-necked Bunting (Emberiza buchanani). [w:] J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie & E. de Juana (red.). Birds of the World [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2020-06-29].
- ↑ F. de Filippi, Nuove o poco note specie di animali vertebrati raccolte in un viaggio in Persia nell'estate dell'anno 1862, „Archivio per la zoologia, l'anatomia e la fisiologia”, 2, 1863, s. 383–384.
- ↑ Raymond A. Paynter & Robert W. Storer, Check-list of birds of the world, t. 13, Cambridge, Massachusetts 1970, s. 13.
- ↑ a b c d e f Clive Byers, Urban Olsson, Jon Curson, Buntings and Sparrows, A&C Black, 2012, s. 130–132, ISBN 978-1-4081-8906-1.
- ↑ Lars Svensson, Hadoram Shirihai, Handbook of Western Palearctic Birds, t. Passerines: Flycatchers to Buntings, Bloomsbury Publishing, 2018, s. 534–536, ISBN 978-1-4729-6092-4.
- ↑ a b c d e Lars Svensson, Przewodnik Collinsa. Ptaki, wyd. II, Warszawa: MULTICO, 2017, s. 396–397, ISBN 978-83-7763-406-6.
- ↑ a b Grey-necked Bunting Emberiza buchanani (Blyth, 1844), [w:] Birds.kz [online], Kazakhstan birdwatching community [dostęp 2020-06-29].
- ↑ a b Guy Kirwan i inni, The Birds of Turkey, Bloomsbury Publishing, 2010, s. 460, ISBN 978-1-4081-3314-9.
- ↑ Grey-necked Bunting Emberiza buchanani. BirdLife International. [dostęp 2020-06-29].
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).