Tycho Brahe
Tycho Brahe (właśc. Tyge Ottesen Brahe, także (mylnie) Tycho de Brahe; wymowa ur. 14 grudnia 1546 w zamku Knutstorp, zm. 24 października 1601[1] w Pradze) – duński astronom, znany głównie jako twórca geoheliocentrycznego modelu Układu Słonecznego, zwanego też tychońskim; łączącego elementy wcześniejszych modeli – heliocentryzmu Kopernika i geocentryzmu Ptolemeusza. Twórca obserwatorium astronomicznego Uranienborg; jeden z głównych nauczycieli Johannesa Keplera, obok Michaela Maestlina.
| ||
Data i miejsce urodzenia | 14 grudnia 1546 zamek Knutstorp w Skanii | |
Data i miejsce śmierci | 24 października 1601 Praga | |
Miejsce spoczynku | Kościół Najświętszej Marii Panny przed Tynem | |
Zawód, zajęcie | astronom | |
Narodowość | duńska | |
Wyznanie | Luteranizm | |
![]() |
ŻyciorysEdytuj
Dzieciństwo i młodośćEdytuj
Urodził się 14 grudnia 1546 w zamku Knutstorp w Skanii, był synem duńskiego szlachcica Ottona Brahe, który sprawował ważne funkcje na dworze duńskich władców.
Zainteresowanie astronomią rozbudziło w czternastoletnim chłopcu dobrze widoczne w Danii zaćmienie Słońca, które nastąpiło w 1560. Uczył się łaciny na uniwersytecie w Kopenhadze, a następnie studiował prawo i matematykę w Lipsku i Rostocku. Potem studiował także w Bazylei i Augsburgu.
W czasie studiów w Niemczech, w 1566 roku Tycho pojedynkował się z niemieckim szlachcicem. W czasie pojedynku stracił on część nosa, która została zastąpiona metalową blaszką[2][1]. W 1570 wrócił do Danii.
Kariera badawczaEdytuj
Finansowany przez króla Fryderyka II, wybudował (w latach 1576–1580) na wyspie Hven (Ven) w pobliżu Kopenhagi dwa obserwatoria astronomiczne: Stjerneborg i Uranienborg. W ciągu 21 lat wykonał na Ven wiele precyzyjnych, jak na owe czasy, obserwacji astronomicznych. W 1597, z powodu konfliktu z Chrystianem IV, Tycho Brahe opuścił wyspę i wyjechał do Niemiec. Po dwóch latach pobytu w Niemczech osiadł w 1599 w Pradze, gdzie otrzymał stanowisko nadwornego astronoma i matematyka na dworze cesarskim. W Pradze jego pomocnikiem był Johannes Kepler.
Śmierć i pochówekEdytuj
Okoliczności śmierci Tychona Brahe pozostają niejasne. Najpopularniejsza legenda mówi, że na przyjęciu królewskim nabawił się poważnego zapalenia pęcherza[2]. Zachowanie dobrych manier nie pozwalało na opuszczenie stołu przed królem, nawet jeśli spożyło się olbrzymie ilości praskiego piwa[2] (do dziś prascy piwosze mawiają „nie chcę umrzeć jak Tycho Brahe”, gdy opuszczają towarzystwo, udając się do toalety[potrzebny przypis]). Inna hipoteza głosi, że podczas podróży karetą z cesarzem zmarł z powodu zatrzymania moczu[3]. Podejrzewa się także, że mógł umrzeć z powodu choroby nerek[2].
Istniały też hipotezy sugerujące otrucie Tychona Brahe rtęcią[2]. W 2010 roku ciało astronoma zostało ekshumowane. Badania zawartości rtęci w kościach astronoma wykluczyły, aby zmarł on w wyniku zatrucia rtęcią[2][1]. W czasie ekshumacji odkryto także, że proteza nosa Brahego nie była wykonana ze srebra, jak przypuszczano wcześniej, ale najprawdopodobniej z mosiądzu[2][1].
Grobowiec Tychona Brahe znajduje się w kościele Tyńskim na praskim rynku.
Dorobek naukowyEdytuj
Rewizja heliocentryzmu KopernikaEdytuj
Brahe prowadził wieloletnie pomiary położenia gwiazd na sferze niebieskiej, z użyciem najnowocześniejszych i najdokładniejszych jak na owe czasy instrumentów pomiarowych, zbudowanych z metalu, z narysowaną bardzo precyzyjną podziałką. Pomiary te doprowadziły naukowca do odrzucenia teorii heliocentrycznej. Konieczne według tej teorii przesunięcie paralaktyczne gwiazd nie mogło być w żaden sposób potwierdzone przez te badania, pomimo dokładności pomiarów rzędu jednej minuty kątowej[a].
Takie wyniki skłoniły Tychona do ogłoszenia innej teorii budowy Układu Słonecznego: geoheliocentryzmu opartego na trzech postulatach:
- Ziemia miała być nieruchomym względem innych ciałem centralnym (wirującym wokół własnej osi);
- wokół Ziemi krążyły Księżyc i Słońce;
- wokół Słońca krążyły pozostałe planety: Merkury, Wenus, Mars, Jowisz i Saturn.
Model ten – podobny do starożytnego pomysłu Heraklidesa – przewidywał względne ruchy planet identyczne jak teoria heliocentryczna[b]. Ponieważ był jednocześnie zgodny z Biblią, więc ten model przez pewien czas cieszył się pewną popularnością wśród uczonych.
Choć Brahe podważał teorię heliocentryczną, opisaną przez Kopernika, doskonały materiał obserwacyjny umożliwił jego współpracownikowi z ostatnich lat życia, Johannesowi Keplerowi, odkrycie prawidłowości w ruchu planet – tzw. praw Keplera. Są one istotnym argumentem za prawdziwością teorii heliocentrycznej, która w dokładniejszy sposób tłumaczyła zaobserwowane ruchy planet i ich orbity.
Odkrycie przez Newtona zasad dynamiki spowodował upadek modelu tychońskiego, a obserwacje aberracji światła – wykonane w XVIII wieku przez Jamesa Bradleya – dostarczyły dowodów niezależnych od dynamiki Newtona, potwierdzających teorię heliocentryczną.
Nowe obiekty astronomiczneEdytuj
11 listopada 1572 roku odkrył supernową w gwiazdozbiorze Kasjopei (nazwaną później na jego cześć Gwiazdą Tychona), która świeciła przez szesnaście miesięcy. Obserwacje nowej gwiazdy opisał w pracy De Nova Stella (O nowej gwieździe) w 1573. Zarówno to odkrycie, jak i liczne obserwacje komet, podważały starożytną tezę o niezmienności niebios.
Tycho Brahe odkrył pięć nowych komet. Obserwacje jednej z nich już w 1577 wykazały, że kometa porusza się po orbicie przecinającej orbity planet, co stanowiło zaprzeczenie starogreckiej teorii, według której komety występowały w atmosferze ziemskiej.
Pozostałe praceEdytuj
Wkład Tychona Brahe do rozwoju astronomii polegał na dostarczeniu innym badaczom obszernych i pewnych danych obserwacyjnych. Był on pierwszym naukowym, nowożytnym konstruktorem instrumentarium astronomicznego okresu przedteleskopowego.
Tycho Brahe odkrył dwie nierówności w ruchu Księżyca: równanie roczne i wariację. Opracował na podstawie własnych obserwacji kompletny katalog położeń wszystkich 977 gwiazd widocznych gołym okiem z szerokości geograficznej Danii.
Uczony pozostawił po sobie wiele prac naukowych i rozpraw. W 1923 wydano komplet dzieł Brahego, zawartych w dziesięciu dużych tomach.
UwagiEdytuj
- ↑ Dopiero w 1839 trzej astronomowie Friedrich Georg Wilhelm Struve, Friedrich Wilhelm Bessel i Thomas James Henderson – niezależnie od siebie – zmierzyli pierwsze paralaksy gwiazd. Od tego czasu wiadomo, że z powodu odległości gwiazd ich przesunięcia paralaktyczne są mniejsze niż jedna sekunda kątowa.
- ↑ Z punktu widzenia fizyki współczesnej był to po prostu opis ruchu planet względem układu związanego z Ziemią.
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b c d Mercury poisoning ruled out as cause of Tycho Brahe's death (ang.). EurekAlert!, 2012-11-15. [dostęp 2012-12-05].
- ↑ a b c d e f g Rossella Lorenzi: Danish astronomer not poisoned (ang.). Discovery News, 2012-11-16. [dostęp 2012-12-05].
- ↑ Samuel Auguste André David Tissot , Rada Dla Literatów Y Sedentaryą Bawiących Się Ludzi Względem Zdrowia Ich […]. T.3, str.40, 1778 .
Linki zewnętrzneEdytuj
- Strona poświęcona astronomowi (po angielsku, niemiecku i szwedzku) (ang.). tychobrahe.com. [dostęp 2012-11-16].
- ISNI: 0000 0001 1770 1389
- VIAF: 73850627
- ULAN: 500239952
- LCCN: n50043255
- GND: 118514237
- NDL: 01069949
- LIBRIS: zw9cc38h1qgx67p
- BnF: 11893749j
- SUDOC: 031480136
- NLA: 35428897
- NKC: jn19990001018
- BNE: XX864814
- NTA: 069272492
- BIBSYS: 90261713
- Open Library: OL126723A
- PLWABN: 9810666794705606
- NUKAT: n96031069
- NLI: 000023935
- PTBNP: 1046274
- CANTIC: a11213784
- KRNLK: KAC199633043
- WorldCat: lccn-n50043255