Wikipedia

Tycho Brahe

duński astronom

Tycho Brahe (właśc. Tyge Ottesen Brahe, także (mylnie) Tycho de Brahe; ⓘwymowa ur. 14 grudnia 1546 w zamku Knutstorp, zm. 24 października 1601[1] w Pradze) – duński astronom[2], znany głównie jako twórca geoheliocentrycznego modelu Układu Słonecznego, zwanego też tychońskim; łączącego elementy wcześniejszych modeli – heliocentryzmu Kopernika i geocentryzmu Ptolemeusza. Twórca obserwatorium astronomicznego Uranienborg; jeden z głównych nauczycieli Johannesa Keplera, obok Michaela Maestlina.

Tycho Brahe
Tyge Ottesen Brahe
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

14 grudnia 1546
zamek Knutstorp w Skanii

Data i miejsce śmierci

24 października 1601
Praga

Miejsce spoczynku

Kościół Najświętszej Marii Panny przed Tynem

Zawód, zajęcie

astronom

Narodowość

duńska

Wyznanie

luteranizm

podpis
Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys edytuj

 
Uranienborg
 
Grób Tychona Brahego w Pradze

Dzieciństwo i młodość edytuj

Urodził się 14 grudnia 1546 w zamku Knutstorp w Skanii, był synem duńskiego szlachcica Ottona Brahe, który sprawował ważne funkcje na dworze duńskich władców.

Zainteresowanie astronomią rozbudziło w czternastoletnim chłopcu dobrze widoczne w Danii zaćmienie Słońca, które nastąpiło w 1560. Uczył się łaciny na uniwersytecie w Kopenhadze, a następnie studiował prawo i matematykę w Lipsku i Rostocku. Potem studiował także w Bazylei i Augsburgu.

W czasie studiów w Niemczech, w 1566 roku Tycho pojedynkował się z niemieckim szlachcicem. W czasie pojedynku stracił on część nosa, która została zastąpiona metalową blaszką[3][1]. W 1570 wrócił do Danii.

Kariera badawcza edytuj

Finansowany przez króla Fryderyka II, wybudował (w latach 1576–1580) na wyspie Hven (Ven) w pobliżu Kopenhagi dwa obserwatoria astronomiczne: Stjerneborg i Uranienborg. W ciągu 21 lat wykonał na Ven wiele precyzyjnych, jak na owe czasy, obserwacji astronomicznych. W 1597, z powodu konfliktu z Chrystianem IV, Tycho Brahe opuścił wyspę i wyjechał do Niemiec. Po dwóch latach pobytu w Niemczech osiadł w 1599 w Pradze, gdzie otrzymał stanowisko nadwornego astronoma i matematyka na dworze cesarskim. W Pradze jego pomocnikiem był Johannes Kepler.

Śmierć i pochówek edytuj

Okoliczności śmierci Tychona Brahe pozostają niejasne. Najpopularniejsza legenda mówi, że na przyjęciu królewskim nabawił się poważnego zapalenia pęcherza[3]. Zachowanie dobrych manier nie pozwalało na opuszczenie stołu przed królem, nawet jeśli spożyło się olbrzymie ilości praskiego piwa[3] (do dziś prascy piwosze mawiają „nie chcę umrzeć jak Tycho Brahe”, gdy opuszczają towarzystwo, udając się do toalety[4]). Inna hipoteza głosi, że podczas podróży karetą z cesarzem zmarł z powodu zatrzymania moczu[5]. Podejrzewa się także, że mógł umrzeć z powodu choroby nerek[3].

Istniały też hipotezy sugerujące otrucie Tychona Brahe rtęcią[3]. W 2010 roku ciało astronoma zostało ekshumowane. Badania zawartości rtęci w kościach astronoma wykluczyły, aby zmarł on w wyniku zatrucia rtęcią[3][1]. W czasie ekshumacji odkryto także, że proteza nosa Brahego nie była wykonana ze srebra, jak przypuszczano wcześniej, ale najprawdopodobniej z mosiądzu[3][1].

Grobowiec Tychona Brahe znajduje się w kościele Tyńskim na praskim rynku.

Dorobek naukowy edytuj

 
Tychoński model geoheliocentryczny Układu Słonecznego. Tak jak w geocentryzmie Ptolemeusza, Ziemia znajduje się w jego centrum; jednak tak jak w heliocentryzmie Kopernika, planety inne niż Ziemia krążą wokół Słońca, a nie Ziemi.

Rewizja heliocentryzmu Kopernika edytuj

Brahe prowadził wieloletnie pomiary położenia gwiazd na sferze niebieskiej, z użyciem najnowocześniejszych i najdokładniejszych jak na owe czasy instrumentów pomiarowych, zbudowanych z metalu, z narysowaną bardzo precyzyjną podziałką. Pomiary te doprowadziły naukowca do odrzucenia teorii heliocentrycznej. Konieczne według tej teorii przesunięcie paralaktyczne gwiazd nie mogło być w żaden sposób potwierdzone przez te badania, pomimo dokładności pomiarów rzędu jednej minuty kątowej[a].

Takie wyniki skłoniły Tychona do ogłoszenia innej teorii budowy Układu Słonecznego: geoheliocentryzmu opartego na trzech postulatach:

  1. Ziemia miała być nieruchomym względem innych ciałem centralnym (wirującym wokół własnej osi);
  2. wokół Ziemi krążyły Księżyc i Słońce;
  3. wokół Słońca krążyły pozostałe planety: Merkury, Wenus, Mars, Jowisz i Saturn.

Model ten – podobny do starożytnego pomysłu Heraklidesa – przewidywał względne ruchy planet identyczne jak teoria heliocentryczna[b]. Ponieważ był jednocześnie zgodny z Biblią, więc ten model przez pewien czas cieszył się pewną popularnością wśród uczonych.

Choć Brahe podważał teorię heliocentryczną, opisaną przez Kopernika, doskonały materiał obserwacyjny umożliwił jego współpracownikowi z ostatnich lat życia, Johannesowi Keplerowi, odkrycie prawidłowości w ruchu planet – tzw. praw Keplera. Są one istotnym argumentem za prawdziwością teorii heliocentrycznej, która w dokładniejszy sposób tłumaczyła zaobserwowane ruchy planet i ich orbity.

Odkrycie przez Newtona zasad dynamiki spowodowało upadek modelu tychońskiego, a obserwacje aberracji światła – wykonane w XVIII wieku przez Jamesa Bradleya – dostarczyły dowodów niezależnych od dynamiki Newtona, potwierdzających teorię heliocentryczną.

Nowe obiekty astronomiczne edytuj

 
Mauerquadrant (Tycho Brahe 1598)

11 listopada 1572 roku odkrył supernową w gwiazdozbiorze Kasjopei (nazwaną później na jego cześć Gwiazdą Tychona), która świeciła przez szesnaście miesięcy. Obserwacje nowej gwiazdy opisał w pracy De Nova Stella (O nowej gwieździe) w 1573. Zarówno to odkrycie, jak i liczne obserwacje komet, podważały starożytną tezę o niezmienności niebios.

Tycho Brahe odkrył pięć nowych komet. Obserwacje jednej z nich już w 1577 wykazały, że kometa porusza się po orbicie przecinającej orbity planet, co stanowiło zaprzeczenie starogreckiej teorii, według której komety występowały w atmosferze ziemskiej.

Pozostałe prace edytuj

Wkład Tychona Brahe do rozwoju astronomii polegał na dostarczeniu innym badaczom obszernych i pewnych danych obserwacyjnych. Był on pierwszym naukowym, nowożytnym konstruktorem instrumentarium astronomicznego okresu przedteleskopowego.

Tycho Brahe odkrył dwie nierówności w ruchu Księżyca: równanie roczne i wariację. Opracował na podstawie własnych obserwacji kompletny katalog położeń wszystkich 977 gwiazd widocznych gołym okiem z szerokości geograficznej Danii.

Uczony pozostawił po sobie wiele prac naukowych i rozpraw. W 1923 wydano komplet dzieł Brahego, zawartych w dziesięciu dużych tomach.

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Dopiero w 1839 trzej astronomowie Friedrich Georg Wilhelm Struve, Friedrich Wilhelm Bessel i Thomas James Henderson – niezależnie od siebie – zmierzyli pierwsze paralaksy gwiazd. Od tego czasu wiadomo, że z powodu odległości gwiazd ich przesunięcia paralaktyczne są mniejsze niż jedna sekunda kątowa.
  2. ↑ Z punktu widzenia fizyki współczesnej był to po prostu opis ruchu planet względem układu związanego z Ziemią.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d Mercury poisoning ruled out as cause of Tycho Brahe's death. EurekAlert!, 2012-11-15. [dostęp 2012-12-05]. (ang.).
  2. ↑ Brahe Tycho, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-09-15].
  3. ↑ a b c d e f g Rossella Lorenzi: Danish astronomer not poisoned. Discovery News, 2012-11-16. [dostęp 2012-12-05]. (ang.).
  4. ↑ Otwarty grób praskiego astronoma, Rzeczpospolita [dostęp 2022-02-03] (pol.).
  5. ↑ Samuel Auguste André David Tissot, Rada Dla Literatów Y Sedentaryą Bawiących Się Ludzi Względem Zdrowia Ich […]. T.3, str.40, 1778.
  6. ↑ Andrew Henderson, Gloria Galeano, Rodrigo Bernal: Field Guide to the Palms of the Americas. Princeton University Press, 1995, s. 54-56. ISBN 978-0-691-60694-1.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tycho_Brahe&oldid=71752402”