Ukrzeniec porzeczniak

gatunek pluskwiaka

Ukrzeniec porzeczniak[1] (Elasmostethus minor) – gatunek pluskwiaka z podrzędu różnoskrzydłych i rodziny puklicowatych. Zamieszkuje Europę i Zakaukazie. Żeruje głównie na wiciokrzewach.

Ukrzeniec porzeczniak
Elasmostethus minor
Horvath, 1899
Ilustracja
Widok od góry
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

pluskwiaki

Podrząd

pluskwiaki różnoskrzydłe

Nadrodzina

tarczówki

Rodzina

puklicowate

Podrodzina

Acanthosomatinae

Rodzaj

Elasmostethus

Gatunek

ukrzeniec porzeczniak

Taksonomia

edytuj

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1899 roku przez Gézę Horvátha[2].

Morfologia

edytuj
 
Genitalia samicy
 
Genitalia samca

Pluskwiak o jajowatym i ku przodowi rozszerzonym w zarysie ciele[3] długości od 8 do 10 mm[4][5]. Podstawowe ubarwienie może być od zielonożółtego po żółtobrązowe. Na wierzchu ciała występuje jaskrawoczerwony do brązowoczerwonego wzór obejmujący tylny brzeg przedplecza, nasadową część tarczki oraz większą część półpokryw, w tym zakrywkę; wzór ten bywa jednak słabiej zaznaczony niż u ukrzeńca rynńca[4][5]. Wierzch ciała gęsto pokrywają ciemno podbarwione punkty o większym zagęszczeniu i bardziej równomiernym rozmieszczeniu niż u ukrzeńca rynńca[4]. Listewka brzeżna odwłoka jest jednobarwna[5]. Głowa jest w zarysie trójkątna[3]. Czułki swym pierwszym członem sięgają poza przednią krawędź głowy[5]. Przedplecze ma silnie opadającą część przednią[3] i kąty tylno-boczne słabiej odstające niż u rodzaju Acanthosoma[5]. Tarczka ma zarys wyraźnie dłuższego niż szerokiego trójkąta z krótkim, niepunktowanym wierzchołkiem[3]. Przykrywka ma zaostrzony kąt zewnętrzno-wierzchołkowy. Środkiem śródpiersia biegnie blaszkowate żeberko, ku przodowi nie osiągające krawędzi przedpiersia. Ujścia gruczołów zapachowych na zapiersiu są wydłużone i zwężone ku wierzchołkom. Na trzecim segmencie odwłoka znajduje się krótki wyrostek nieosiągający do bioder środkowej pary odnóży. Samiec ma krawędź segmentu genitalnego z dwoma pęczkami długich, ciemnych włosków, pozbawioną zaś ciemnych ząbków[5].

Ekologia i występowanie

edytuj

Owad ten zasiedla głównie widne lasy liściaste[5]. Zarówno larwy jak i postacie dorosłefitofagami ssącymi soki z liści drzew i krzewów liściastych, a być może także ich owoców[1]. Wśród ich roślin pokarmowych wymienia się wiciokrzew pospolity i wiciokrzew czarny, ale spotykane są też na klonie polnym i olszach[5]. Postacie dorosłe aktywne są od kwietnia do listopada[1] i stanowią stadium zimujące[1][5]. Stadia larwalne obserwuje się w czerwcu i lipcu[5].

Gatunek zachodniopalearktyczny, w Europie znany z Hiszpanii, Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Danii, Szwecji, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Serbii, Albanii oraz europejskiej części Rosji[6][7]. Poza tym występuje w Gruzji[7][5].

W Polsce jest obok E. brevis najrzadszym przedstawicielem puklicowatych. Znany jest z nielicznych stanowisk rozproszonych w różnych częściach kraju[5]. Na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” umieszczony jest jako gatunek narażony na wymarcie (VU)[8].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d Elasmostethus spp. – Ukrzeńce. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2022-05-22].
  2. G. Horváth. Heteroptera nova Europae regionumque confinium in Museo Nationali Hungarico asservata. „Természetrajzi Füzetek”. 22, s. 444-451, 1899. 
  3. a b c d A. Yamamoto. A revision of Japanese Elasmostethus Fieber (Heteroptera: Acanthosomatidae). „Tijdschrift Voor Entomologie”. 146 (1), s. 49–66, 2003. DOI: 10.1163/22119434-900000119. 
  4. a b c Jerzy A. Lis, Barbara Lis: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XVIII Pluskwiaki różnoskrzydłe - Heteroptera z. 13 Puklicowate - Acanthosmatidae, Żółwinkowate - Scutelleridae. Warszawa, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Turpress, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1998.
  5. a b c d e f g h i j k l Jerzy A. Lis, Barbara Lis, Dariusz J. Ziaja: Heteroptera Poloniae 2: Pentatomoidea 1: Acanthosmatidae, Cydnidae, Plataspidae, Scutelleridae, Thyreocoridae. Bytom: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy "Plik", 2012.
  6. Elasmostethus minor Horvath, 1899. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2022-05-22].
  7. a b Berend Aukema (red.): Elasmostethus minor Horváth, 1899. [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-05-22].
  8. Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.