Witold Dzierżykraj-Morawski
Witold Józef Dzierżykraj-Morawski herbu Nałęcz, ps. „Wallenrod” (ur. 27 marca 1895 w Oporowie w Wielkopolsce, zm. 9 listopada[1] 1944 w Mauthausen[2]) – pułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego, mianowany pośmiertnie przez Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych generałem brygady.
 Witold Dzierżykraj-Morawski (przed 1934) | |
 pułkownik dyplomowany kawalerii
| |
| Data i miejsce urodzenia |
27 marca 1895 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
9 grudnia 1944 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1914–1944 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Stanowiska |
szef Sztabu Armii „Karpaty”, dowódca Organizacji „Odra” |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa, powstanie wielkopolskie, wojna polsko-bolszewicka, II wojna światowa |
| Odznaczenia | |
          
| |
Życiorys edytuj
Urodził się w rodzinie ziemiańskiej Ignacego i Julietty z Łubieńskich[3]. Rozpoczął studia na UJ, ale w trakcie pierwszego roku został powołany do wojska. Po wybuchu I wojny światowej w armii niemieckiej[2], w której został oficerem kawalerii i służył w pułku huzarów gwardii pruskiej w stopniu podporucznika[1]. W grudniu 1918 uczestniczył w powstaniu wielkopolskim[2]. Przeszedł w styczniu 1919 do służby w Wojsku Polskim[1], 25 stycznia 1919 przydzielony został do 1 pułku ułanów Wielkopolskich[4]. Zweryfikowany w stopniu rotmistrza ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[1][2]. W wojnie z bolszewikami wziął udział jako szef sztabu VII Brygady Jazdy.
2 stycznia 1920 rozpoczął studia w Wojennej Szkole Sztabu Generalnego[2]. W połowie kwietnia 1920 skierowany został na front celem odbycia praktyki sztabowej[2]. W okresie od stycznia do września 1921 kontynuował naukę w WSWoj. Po ukończeniu nauki otrzymał tytuł oficera Sztabu Generalnego i przydział do Inspektoratu Armii Nr 2 na stanowisko I referenta[5], a następnie został wykładowcą w Centralnej Szkole Kawalerii w Grudziądzu[1].
Awansował do stopnia majora 1 lipca 1923[2] i do końca 1926 pełnił funkcję attaché wojskowego w Bukareszcie[1][2]. Po powrocie do Polski został dowódcą 1 szwadronu w 17 pułku ułanów Wielkopolskich im. Króla Bolesława Chrobrego w Lesznie. W 1928 otrzymał przydział do Oddziału III Sztabu Generalnego jako kierownik referatu, a następnie był attaché wojskowym w Berlinie do 1932[1][2]. Awansował do stopnia podpułkownika w styczniu 1929[1][6]. W 1930 zajmował stanowisko kwatermistrza w 21 pułk ułanów[6]. Od stycznia 1931 przeniesiony do KOP, gdzie zajmował stanowisko inspektora Południowej Grupy Szwadronów[6]. Od kwietnia 1932[1] do 1937 był dowódcą 25 pułku ułanów Wielkopolskich[6], a następnie oficerem sztabu w Inspektoracie Armii we Lwowie[6]. 26 stycznia 1935 roku został awansowany do stopnia pułkownika ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1935 roku i 1. lokatą w korpusie oficerów kawalerii[7].
Brał udział w wojnie obronnej 1939 jako szef sztabu Armii „Karpaty” i Armii „Małopolska”. Dostał się do niewoli niemieckiej, do końca życia przebywał w obozach jenieckich: VII C Laufen, XI B Braunschweig, II C Woldenberg, II B Arnswalde i II D Gross Born[8][6]. W tym ostatnim obozie, mimo że najwyższym stopniem polskim oficerem był gen. Kmicic-Skrzyński, pełnił funkcję starszego obozu i jednocześnie konspiracyjnego komendanta. Od listopada 1939 działał w organizacjach podziemnych oflagów pod pseudonimem „Dzierżykraj”[1][6]. Po przejściu do Gross Born związał się z organizacją Odra, która skupiała polskich jeńców wojennych oraz cywilnych robotników przymusowych na obszarze całego Pomorza. Za tę działalność został aresztowany przez Niemców we wrześniu 1944 i osadzony w obozie koncentracyjnym Mauthausen, gdzie został rozstrzelany[6].
Naczelny Wódz generał broni Władysław Anders awansował go pośmiertnie na generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1964 roku w korpusie generałów[9][6].
Ordery i odznaczenia edytuj
- Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari (11 listopada 1961)[10][11]
- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (30 czerwca 1921)[12][6]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937)[13]
- Krzyż Walecznych (dwukrotnie)[6]
- Złoty Krzyż Zasługi (16 marca 1934)[14]
- Medal Niepodległości (25 lipca 1933)[15]
- Krzyż Komandorski Orderu Korony Rumunii (Rumunia)[6]
- Krzyż Komandorski Orderu św. Sawy (SHS)
- Krzyż Żelazny I klasy (1917, Prusy)[11]
- Krzyż Żelazny II klasy (1915, Prusy)[11]
- Medal Wojenny (Grecja)[16]
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j O kawalerii polskiej XX wieku s. 55
- ↑ a b c d e f g h i Mijakowski, Rozdżestwieński i Kukawski 2013 ↓, s. 76.
- ↑ Polak (red.) 1991 ↓, s. 100.
- ↑ Rozkaz dzienny Nr 21 głównodowodzącego Sił Zbrojnych Polskich w byłym zaborze pruskim z dnia 25 stycznia 1919 roku.
- ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 38 z dnia 08.10.1921 r., s. 1434-1435.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Mijakowski, Rozdżestwieński i Kukawski 2013 ↓, s. 77.
- ↑ Dziennik Personalny MSWojsk. ↓, Nr 1 z 26 stycznia 1935 roku, s. 1.
- ↑ Andrzej Jaracz, Generał brygady Witold Dzierżykraj-Morawski i jego pobyt w obozach jenieckich....
- ↑ Kryska-Karski i Żurakowski 1991 ↓, s. 90.
- ↑ Andrzej Jaracz: Generał brygady Witold Dzierżykraj-Morawski 1895–1944. Ofiara zbrodni hitlerowskiej. Pamięć i Sprawiedliwość, T. 40 (1997–1998), s. 155.
- ↑ a b c Najstarszy Oflagu II B Arnswalde. oflag2b.choszczno.biz. [dostęp 2017-09-03].
- ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 3101 z 30 czerwca 1921 r. Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 27, poz. 1087
- ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za zasługi w służbie wojskowej”.
- ↑ M.P. z 1934 r. nr 64, poz. 97 „za zasługi na polu wyszkolenia wojska”.
- ↑ M.P. z 1933 r. nr 171, poz. 208 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 2/1936, s. 21
Bibliografia edytuj
- Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
- Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski: Generałowie Polski niepodległej. Warszawa: Editions Spotkania, 1991.
- Cezary Leżeński / Lesław Kukawski: O kawalerii polskiej XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, s. 55. ISBN 83-04-03364-X.
- Andrzej Jaracz, Generał brygady Witold Dzierżykraj-Morawski i jego pobyt w obozach jenieckich; [w:] Zwykły żołnierski los. Jeńcy wojenni na Pomorzu Zachodnim (1939–1945). Pod red. J. Aniszewskiej, R. Kobylarz-Buły i P. Stanka. Opole 2011, Centr. Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu, s. 137–149.
- Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. 2/1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1991. ISBN 83-900510-0-1.
- Krzysztof Mijakowski, Paweł Rozdżestwieński, Lesław Kukawski: Wielka księga kawalerii polskiej 1918–1939. Historia 25 pułku Ułanów Wielkopolskich. Tom 28. Warszawa: Edipresse Polska S.A, 2013. ISBN 978-83-7769-355-1.