Zacnik zdobny

Zacnik zdobny
	Gnorimus nobilis
	(Linnaeus, 1758)
	; Imago
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	chrząszcze
Nadrodzina	żuki
Rodzina	poświętnikowate
Podrodzina	kruszczycowate
Plemię	Trichiini
Podplemię	Trichiina
Rodzaj	zacnik
Gatunek	zacnik zdobny
Synonimy
	Scarabaeus nobilis Linnaeus, 1758; Aleurostictus nobilis (Linnaeus, 1758); Scarabaeus auratus Schrank von Paula, 1781; Scarabaeus cuspidatus Fabricius, 1787; Scarabaeus igneus Voet, 1778; Scarabaeus viridulus De Geer, 1774; Gnorimus basipennis Pic, 1915; Gnorimus cupreicollis Mulsant, 1842; Gnorimus cyaneoviolaceus Mancini, 1924; Gnorimus immaculatus Mulsant, 1842; Gnorimus nobilis ab. cuprifulgens Reitter, 1908; Gnorimus rubrocupreus Mulsant, 1842; Gnorimus subparallelus Pic, 1945; Gnorimus superbissimus Roubal, 1933; Gnorimus tatari Ješátko, 1938; Gnorimus thoracicus Hanuš, 1925;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zacnik zdobny^[1], zacnik zielony^[2] (Gnorimus nobilis) – gatunek chrząszcza z rodziny poświętnikowatych i podrodziny kruszczycowatych. Zamieszkuje Europę i Azję Mniejszą. Gatunek saproksyliczny; pędraki rozwijają się w próchnowiskach. Osobniki dorosłe żerują na pyłku kwiatowym.

Taksonomia

Imago na kwiecie; widok z boku

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1758 roku przez Karola Linneusza na łamach dziesiątego wydania Systema Naturae pod nazwą Scarabaeus nobilis^[3]. W 1828 roku Amédée Louis Michel Lepeletier i Jean Guillaume Audinet-Serville umieścili go w rodzaju Gnorimus. Stanowi on jego gatunek typowy^[4].

W obrębie tego gatunku wyróżnia się trzy podgatunki^[4]:

Gnorimus nobilis bolshakovi (Gusakov, 2002)
Gnorimus nobilis macedonicus Baraud, 1992
Gnorimus nobilis nobilis (Linnaeus, 1758)

Morfologia

Pygidium samicy

Pygidium samca

Larwa

Poczwarka

Chrząszcz o ciele długości od 15 do 19 mm, słabo wypukłym^[5]. Ubarwienie ma metalicznie zielone z odcieniem czerwonawym, bordowym czy brązowym, rzadziej całkiem bordowe lub fioletowe; zwykle, ale nie zawsze, na przedpleczu, pokrywach i pygidium obecne są niewielkie, aksamitne plamki barwy białej lub kremowej^[5]^[6]. Głowa zaopatrzona jest w duży i szeroki nadustek, u samicy punktowana silniej niż u samca. Pokrywy są w niektórych miejscach nierównomiernie pomarszczone. Brak jest dobrze zaznaczonych rzędów i międzyrzędów. Pygidium w przypadku samicy jest węższe i o silniej zaznaczonych dwóch guzkach przedwierzchołkowych niż w przypadku samca. Odnóża przedniej pary u samicy mają szersze golenie i pozbawione owłosienia stopy, u samca zaś węższe golenie i kępy długich, jasnych włosków na spodzie stóp. Środkowa para odnóży ma u samicy golenie niezmodyfikowane, u samca zaś wygięte i rozszerzone ku wierzchołkom. Odwłok ma sternity gęsto porośnięte długimi włoskami u samca i rzadko porośnięte krótkimi włoskami u samicy^[5].

Ekologia i występowanie

Imago na materiale lęgowym

Kopulacja

Owad ten zasiedla lasy, skraje lasów i polany^[6]. Osobniki dorosłe obserwuje się od czerwca do sierpnia. Latają w dni słoneczne^[5]^[7]. Żerują na pyłku^[6], chętnie odwiedzając duże kwiatostany krzewów i roślin zielnych takich jak bzy i selerowate. Saproksylofagiczne (kariofagiczne) pędraki przechodzą rozwój w wewnętrznych próchnowiskach i butwiejących korzeniach drzew liściastych^[5]^[7]^[2], w tym buków^[5].

Gatunek palearktyczny. Podgatunek nominatywny znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii (z Anglii^[7]), Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji oraz anatolijskiej części Turcji^[4]. W Polsce na terenach nizinnych jest lokalny, rzadko i sporadycznie spotykany, częstszy natomiast w lasach podgórskich, zwłaszcza w buczynach^[5]^[7]. Na Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej figuruje jako gatunek narażony na wymarcie (VU)^[8].

G. n. bolshakovi ograniczony jest w zasięgu do środkowego rejonu europejskiej części Rosji, a G. n. macedonicus jest endemitem Macedonii Północnej^[4].

Przypisy

↑ DariuszD. Tarnawski DariuszD., MarekM. Janoszek MarekM., Chrząszcze (Coleoptera) Parku Narodowego Gór Stołowych, [w:] CezaryC. Kabała (red.), Góry Stołowe - przyroda i ludzie, Kudowa Zdrój: Park Narodowy Gór Stołowych, s. 178, ISBN 978-83-938085-7-1 .
↑ ^a ^b Adrian Smolis, Wojciech T. Szczepański, Marcin Kadej, Wiesław Szczepański, Adam Malkiewicz, Krzysztof Zając, Lech Karpiński, Dariusz Tarnawski. Przyczynek do poznania rozsiedlenia wybranych gatunków sparoksylicznych chrząszczy (Insecta, Coleoptera) na Dolnym Śląsku. „Przyroda Sudetów”. 19, s. 87-114, 2016.
↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 353. (łac.).
↑ ^a ^b ^c ^d IvanI. Löbl IvanI., AlešA. Smetana AlešA. (red.), Catalogue of Palaearctic Coleoptera. Volume 3. Scarabaeoidea – Scirtoidea – Dascilloidea – Buprestoidea – Byrrhoidea, Stenstrup: Apollo Books, 2006, s. 308-309, ISBN 87-88757-59-5 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28b Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae pleurosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1978, s. 49.
↑ ^a ^b ^c Gnorimus nobilis – Zacnik zdobny [online], Insektarium [dostęp 2023-09-10] (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. „Katalog Fauny Polski”. XXIII (9), 1983.
↑ Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.

[gs-1] DariuszD. Tarnawski DariuszD., MarekM. Janoszek MarekM., Chrząszcze (Coleoptera) Parku Narodowego Gór Stołowych, [w:] CezaryC. Kabała (red.), Góry Stołowe - przyroda i ludzie, Kudowa Zdrój: Park Narodowy Gór Stołowych, s. 178, ISBN 978-83-938085-7-1 .

[Smolisetal-2] Adrian Smolis, Wojciech T. Szczepański, Marcin Kadej, Wiesław Szczepański, Adam Malkiewicz, Krzysztof Zając, Lech Karpiński, Dariusz Tarnawski. Przyczynek do poznania rozsiedlenia wybranych gatunków sparoksylicznych chrząszczy (Insecta, Coleoptera) na Dolnym Śląsku. „Przyroda Sudetów”. 19, s. 87-114, 2016.

[Linnaeus-3] C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 353. (łac.).

[cpc-4] IvanI. Löbl IvanI., AlešA. Smetana AlešA. (red.), Catalogue of Palaearctic Coleoptera. Volume 3. Scarabaeoidea – Scirtoidea – Dascilloidea – Buprestoidea – Byrrhoidea, Stenstrup: Apollo Books, 2006, s. 308-309, ISBN 87-88757-59-5 .

[Stebnicka-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28b Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae pleurosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1978, s. 49.

[insektarium-6] Gnorimus nobilis – Zacnik zdobny [online], Insektarium [dostęp 2023-09-10] (pol.).

[Burakowskietal-7] B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. „Katalog Fauny Polski”. XXIII (9), 1983.

[Farkacetal-8] Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]