Łekno (województwo wielkopolskie)

Łekno – wieś pałucka w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie wągrowieckim, w gminie Wągrowiec, przy drodze wojewódzkiej nr 251. Łekno jest położone nad brzegiem Jeziora Łekneńskiego, na północny wschód od Wągrowca (ok. 10 km).

Artykuł	52°50′22″N 17°18′19″E
- błąd	38 m
WD	52°48'N, 17°15'E, 52°50'33.18"N, 17°18'5.40"E
- błąd	20420 m
Odległość	5 m

Łekno
— wieś —
Kościół św. Piotra i Pawła w Łeknie
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	wągrowiecki
Gmina	Wągrowiec
Liczba ludności	630
Strefa numeracyjna	67
Kod pocztowy	62-105
Tablice rejestracyjne	PWA
SIMC	0531909
Położenie na mapie gminy wiejskiej Wągrowiec Łekno
Położenie na mapie Polski Łekno
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Łekno
Położenie na mapie powiatu wągrowieckiego Łekno
52°50′22″N 17°18′19″E

Historyczny herb dawnego miasta Łekno

W latach 1973–1976 Łekno było siedzibą gminy Łekno. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa pilskiego.

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1370, położone było w XVI w. w województwie kaliskim.

Leży na trasie szlaku cysterskiego.

Części wsi

Integralne części wsi Łekno

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0531915	Ludwikowo	część wsi

Historia

Dokument z 1154 Zbiluta (z rodu Pałuków) obywatela polskiego (“Poloniae civis”) notujący Łekno jako Lokna.

Od VIII w., aż do XIII w. w Łeknie znajdował się gród książęcy Pałuków. Pierwsza pisana wzmianka o miejscowości pochodzi z bulli Innocentego II z 1136 roku, Łekno jest wymienione w niej jako kasztelania łeknowska. Drugą wzmiankę zawiera dokument fundacyjny dla klasztoru cystersów z 1153 r. Do Łekna cystersów sprowadził Zbylut Pałuka z Panigrodza z klasztoru w Altenbergu pod Kolonią. Najstarsze opactwo cystersów w Wielkopolsce. Miejscowość w zlatynizowanej formie villa Luckna wymieniona jest w łacińskim dokumencie z 1282 roku sygnowanym przez legata apostolskiego Filipa Firmanusa. Miejscowość pod nazwą Lukna wymieniona jest w łacińskim dokumencie wydanym w Gnieźnie w 1283 roku sygnowanym przez króla polskiego Przemysła II.

W 1331 r. wieś została złupiona i zniszczona przez Krzyżaków.

Około roku 1370 r. Łekno zostało miastem lokowanym na prawie niemieckim.

W 1383 r. Łekno zostało spalone w czasie wojny rodowej między Nałęczami i Grzymalitami. W wyniku tych zniszczeń w 1396 r. cystersi przenieśli się do Wągrowca. Mimo zniszczeń i przeniesienia siedziby cystersów, miasto rozwijało się, w 1458 r. na wyprawę malborską zobowiązane było wysłać 10 pieszych.

W wyniku III rozbioru, w 1793 przeszło pod administrację pruską. W latach 1807-1815 znajdowało się na obszarze Księstwa Warszawskiego. Od 1815 r. ponownie pod administracją pruską. Łekno utraciło prawa miejskie w 1888 r.

W 1920 r. w wyniku zwycięskiego powstania wielkopolskiego powróciło do Polski.

Z Łekna pochodzi Kazimierz Ulatowski, polski architekt i historyk architektury, naczelnik Wydziału Szkół Zawodowych, szef Departamentu Sztuki i Kultury w Ministerstwie byłej Dzielnicy Pruskiej, dyrektor Państwowej Szkoły Przemysłu Artystycznego w Bydgoszczy, radca budowlany w Magistracie toruńskim i naczelnik Wydziału Kultury i Oświaty Zarządu Miejskiego w Toruniu, docent Politechniki Poznańskiej.

Zabytki

• Późnogotycki trójnawowy kościół parafialny pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła z gwiaździstym sklepieniem. Pierwszy kościół zbudowano przed rokiem 1246 i był ufundowany przez cystersów. Obecna budowla powstała w połowie XVI w. z fundacji Nikodema Łekińskiego. Późnorenesansowy nagrobek fundatora znajduje się w prezbiterium po lewej stronie. Do najciekawszych elementów wyposażenia świątyni należy zaliczyć m.in. barokowy ołtarz główny i późnorenesansowe ołtarze boczne. Ściany zewnętrzne są ozdobione dekoracją ceglaną: fryzem, szczytami, wieżyczkami.

• Na zachodnim brzegu J. Łekneńskiego znajduje się niewielki pagórek. Jest to miejsce dawnego klasztoru cystersów. Przeprowadzone tam badania archeologiczne pozwalają stwierdzić że: oprócz pozostałości przedromańskiego kościoła z ok. 1120 r. (są to relikty budowli sakralnej na planie koła – rotundy wczesnoromańskiej) i klasztoru cystersów z połowy XIII wieku, znajdują się tam także pozostałości po wczesnośredniowiecznym grodzisku, otoczonym wałem obronnym i fosą.
• Rotunda w Łeknie - w latach 80. XX wieku odkryto na grodzie w Łeknie bardzo dobrze zachowane (w całości) fundamenty jednoabsydowej rotundy zbudowanej przypuszczalnie w XI wieku. Relikty części naziemnej sięgają w niektórych miejscach nawet 0,5 m oraz zdołano uchwycić znaczny (2 m kw) fragment posadzki i stopień ołtarzowy. Nawa główna ma średnicę wewnętrzną 6,8 m, a zewnętrzną 9 m, wewnętrzna średnica absydy to 3,6 m, a zewnętrzna – 5,6 m. Długość na osi wschód-zachód wynosi 12 m kw. Mury wykonano od strony lic z płytek piaskowca metodą opus emplectum, wnętrze wypełniono dowolnym materiałem skalnym. Całość spoiła zaprawa z gipsu  jastrychowego. Od strony północnej fundamenty nawy wzmocniono w późniejszym okresie dodatkowym fundamentowaniem.
• grodzisko stożkowate z XIII-XIV położone na południe od miasta lokacyjnego, na wschodnim brzegu Jeziora Łekneńskiego. Stożkowaty nasyp otoczony jest fosą o szerokości około 7 m, wyniesiony około 4 m ponad poziom okolicznych łąk. Plateau silnie zarośniętego kopca ma około 15 m średnicy, od strony północnej poprzedza go słabo czytelny, podkowiasty wał. Na kopcu podczas badań w 1981 roku zarejestrowano relikty budowli, zapewne wieżowej, wykonanej z materiałów nietrwałych. Przypuszczalnie była to siedziba obronna tutejszej linii Pałuków, wywodzących się od kasztelana nakielskiego Trojana, zmarłego pomiędzy 1306 a 1313 rokiem.

Linki zewnętrzne

• Fundacja klasztoru cystersów w Łeknie z roku 1153
• Łekno (1) w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. V: Kutowa Wola – Malczyce. Warszawa 1884.
• Łekno w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska. Warszawa 1902.