Wikipedia

Łekno (województwo wielkopolskie)

wieś w województwie wielkopolskim

Łekno – wieś pałucka w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie wągrowieckim, w gminie Wągrowiec, przy drodze wojewódzkiej nr 251. Łekno jest położone nad brzegiem Jeziora Łekneńskiego, na północny wschód od Wągrowca (ok. 10 km).

Artykuł

52°50′22″N 17°18′19″E

- błąd

38 m

WD

52°48'N, 17°15'E, 52°50'33.18"N, 17°18'5.40"E

- błąd

20420 m

Odległość

5 m

Łekno
wieś
Ilustracja
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Łeknie
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Powiat

wągrowiecki

Gmina

Wągrowiec

Liczba ludności 

630

Strefa numeracyjna

67

Kod pocztowy

62-105[1]

Tablice rejestracyjne

PWA

SIMC

0531909

Położenie na mapie gminy wiejskiej Wągrowiec
Mapa konturowa gminy wiejskiej Wągrowiec, po prawej znajduje się punkt z opisem „Łekno”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Łekno”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Łekno”
Położenie na mapie powiatu wągrowieckiego
Mapa konturowa powiatu wągrowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Łekno”
Ziemia52°50′22″N 17°18′19″E/52,839444 17,305278
Multimedia w Wikimedia Commons

W latach 1973–1976 Łekno było siedzibą gminy Łekno. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa pilskiego.

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1370, położone było w XVI w. w województwie kaliskim[2].

Leży na trasie szlaku cysterskiego.

Części wsiEdytuj

Integralne części wsi Łekno[3][4]
SIMC Nazwa Rodzaj
0531915 Ludwikowo część wsi

HistoriaEdytuj

 
Dokument z 1154 Zbiluta (z rodu Pałuków) obywatela polskiego (“Poloniae civis”) notujący Łekno jako Lokna.
 
Historyczny herb dawnego miasta Łekno
 
Rynek
 
Zabudowa rynku
 
Dawny kościół protestancki
 
Studnia na rynku
 
Szkoła
 
Jezioro Łekneńskie

Od VIII w., aż do XIII w. w Łeknie znajdował się gród książęcy Pałuków. Pierwsza pisana wzmianka o miejscowości pochodzi z bulli Innocentego II z 1136 roku, Łekno jest wymienione w niej jako kasztelania łeknowska. Drugą wzmiankę zawiera dokument fundacyjny dla klasztoru cystersów z 1153 r. Do Łekna cystersów sprowadził Zbylut Pałuka z Panigrodza z klasztoru w Altenbergu pod Kolonią. Najstarsze opactwo cystersów w Wielkopolsce. W roku 1206 – 26 października – papież Innocenty III wezwał bullą kler polski do poparcia opata Godfryda z Łekna, w jego działaniach misyjnych wśród Prusów. Miejscowość w zlatynizowanej formie villa Luckna wymieniona jest w łacińskim dokumencie z 1282 roku sygnowanym przez legata apostolskiego Filipa Firmanusa[5]. Miejscowość pod nazwą Lukna wymieniona jest w łacińskim dokumencie wydanym w Gnieźnie w 1283 roku sygnowanym przez króla polskiego Przemysła II[6].

Osobny artykuł: Opactwo Cystersów w Łeknie.

W 1331 r. wieś została złupiona i zniszczona przez Krzyżaków.

Około roku 1370 r. Łekno zostało miastem lokowanym na prawie niemieckim.

W 1383 r. Łekno zostało spalone w czasie wojny rodowej między Nałęczami i Grzymalitami. W wyniku tych zniszczeń w 1396 r. cystersi przenieśli się do Wągrowca. Mimo zniszczeń i przeniesienia siedziby cystersów, miasto rozwijało się, w 1458 r. na wyprawę malborską zobowiązane było wysłać 10 pieszych.

W wyniku III rozbioru, w 1793 przeszło pod administrację pruską. W latach 1807–1815 znajdowało się na obszarze Księstwa Warszawskiego. Od 1815 r. ponownie pod administracją pruską. Łekno utraciło prawa miejskie w 1888 r.

W 1920 r. w wyniku zwycięskiego powstania wielkopolskiego powróciło do Polski.

Z Łekna pochodzi Kazimierz Ulatowski, polski architekt i historyk architektury, naczelnik Wydziału Szkół Zawodowych, szef Departamentu Sztuki i Kultury w Ministerstwie byłej Dzielnicy Pruskiej, dyrektor Państwowej Szkoły Przemysłu Artystycznego w Bydgoszczy, radca budowlany w Magistracie toruńskim i naczelnik Wydziału Kultury i Oświaty Zarządu Miejskiego w Toruniu, docent Politechniki Poznańskiej.

ZabytkiEdytuj

  • Późnogotycki trójnawowy kościół parafialny pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła z gwiaździstym sklepieniem. Pierwszy kościół zbudowano przed rokiem 1246 i był ufundowany przez cystersów. Obecna budowla powstała w połowie XVI w. z fundacji Nikodema Łekińskiego. Późnorenesansowy nagrobek fundatora znajduje się w prezbiterium po lewej stronie. Do najciekawszych elementów wyposażenia świątyni należy zaliczyć m.in. barokowy ołtarz główny i późnorenesansowe ołtarze boczne. Ściany zewnętrzne są ozdobione dekoracją ceglaną: fryzem, szczytami, wieżyczkami.
  • Na zachodnim brzegu J. Łekneńskiego znajduje się niewielki pagórek. Jest to miejsce dawnego klasztoru cystersów. Przeprowadzone tam badania archeologiczne pozwalają stwierdzić że: oprócz pozostałości przedromańskiego kościoła z ok. 1120 r. (są to relikty budowli sakralnej na planie koła – rotundy wczesnoromańskiej) i klasztoru cystersów z połowy XIII wieku, znajdują się tam także pozostałości po wczesnośredniowiecznym grodzisku, otoczonym wałem obronnym i fosą.
  • Rotunda w Łeknie – w latach 80. XX wieku odkryto na grodzie w Łeknie bardzo dobrze zachowane (w całości) fundamenty jednoabsydowej rotundy zbudowanej przypuszczalnie w XI wieku. Relikty części naziemnej sięgają w niektórych miejscach nawet 0,5 m oraz zdołano uchwycić znaczny (2 m kw) fragment posadzki i stopień ołtarzowy. Nawa główna ma średnicę wewnętrzną 6,8 m, a zewnętrzną 9 m, wewnętrzna średnica absydy to 3,6 m, a zewnętrzna – 5,6 m. Długość na osi wschód-zachód wynosi 12 m kw. Mury wykonano od strony lic z płytek piaskowca metodą opus emplectum, wnętrze wypełniono dowolnym materiałem skalnym. Całość spoiła zaprawa z gipsu jastrychowego. Od strony północnej fundamenty nawy wzmocniono w późniejszym okresie dodatkowym fundamentowaniem[7].
  • grodzisko stożkowate z XIII-XIV położone na południe od miasta lokacyjnego, na wschodnim brzegu Jeziora Łekneńskiego. Stożkowaty nasyp otoczony jest fosą o szerokości około 7 m, wyniesiony około 4 m ponad poziom okolicznych łąk. Plateau silnie zarośniętego kopca ma około 15 m średnicy, od strony północnej poprzedza go słabo czytelny, podkowiasty wał. Na kopcu podczas badań w 1981 roku zarejestrowano relikty budowli, zapewne wieżowej, wykonanej z materiałów nietrwałych. Przypuszczalnie była to siedziba obronna tutejszej linii Pałuków, wywodzących się od kasztelana nakielskiego Trojana, zmarłego pomiędzy 1306 a 1313 rokiem[8].

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 693 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  2. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 179.
  3. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  4. ↑ GUS. Rejestr TERYT
  5. ↑ "Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski", tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, str.473-74.
  6. ↑ "Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski", tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, str.486.
  7. ↑ Dariusz Sikorski, Sikorski - Wczesnopiastowska architektura sakralna (jako źródło historyczne dla dziejów Kościoła w Polsce), Poznań, PTPN 2012 [PEŁNA WERSJA] (The Sacral Architecture of Early Piasts in Poland (X-XI)).pdf [dostęp 2017-03-22] (ang.).
  8. ↑ Artur Różański, Castrum et curia. Studia nad rozwojem prywatnych siedzib obronnych oraz ich zapleczy od średniowiecza do nowożytności na przykładzie włości rodu Pałuków i ich następców (Castrum et curia. Studies on the development of private defensive seats and their base from the Middle Ages...), „Archaeologica Historica Polona, t. 26” [dostęp 2019-10-29] (ang.).


Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Łekno_(województwo_wielkopolskie)&oldid=66324256”