Alitretynoina

związek chemiczny

Alitretynoinaorganiczny związek chemiczny, analog kwasu retinowego, stosowany jako lek przeciwnowotworowy w leczeniu mięsaka Kaposiego[3].

Alitretynoina
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny

C20H28O2

Masa molowa

300,44 g/mol

Wygląd

żółty proszek lub kryształy[1]

Identyfikacja
Numer CAS

5300-03-8

PubChem

449171

DrugBank

DB00523

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC

D11AH04, L01XF02

Mechanizm działania

edytuj

Alitretynoina jest występującym w organizmie hormonem endogennym, wywodzącym się z witaminy A[4]. Związek ten aktywuje wszystkie poznane dotychczas podtypy wewnątrzkomórkowych receptorów retinoidowych: RARα, RARβ, RARγ, RXRα, RXRβ, RXRγ, przez co powoduje, iż receptory te zaczynają działać jako czynniki transkrypcyjne zależne od ligandów, które sterują ekspresją specyficznych genów[5][6]. Regulacja ekspresji tych genów ma związek z procesem różnicowania i namnażania komórek, bez względu na to, czy są one zdrowe czy też zrakowaciałe[7]. Nie wiadomo jednak dokładnie, jaki mechanizm odpowiada za skuteczność miejscowego leczenia mięsaka Kaposiego w przebiegu AIDS. Alitretynoina hamuje wzrost komórek mięsaka Kaposiego u 66,7% pacjentów w próbach klinicznych[8].

 
Budowa receptora retinoidowego RXRα powiązanego z jego naturalnym ligandem – alitretynoiną[9]. Jasnożółtym kolorem zaznaczono cząsteczki alitretynoiny.

Farmakokinetyka

edytuj

Lek podawany jest miejscowo, choć badania kliniczne nie wskazują na to, by wchłaniał się przez skórę. U chorych leczonych alitretynoiną badano stężenie kwasu 9-cis-retinowego przez okres 60 tygodni. Nie stwierdzono, by stosowanie miejscowe alitretynoiny powodowało zwiększenie jego stężenia we krwi w porównaniu osobami nieleczonymi tym lekiem.

Wskazania

edytuj

Alitretynoina stosowana jest w postaci żelu do stosowania miejscowego w leczeniu mięsaka Kaposiego w przebiegu AIDS[10], o ile[11]:

Leczenie alitretynoiną powinno trwać nie mniej niż 12 tygodni.

Przeciwwskazania

edytuj
  • nadwrażliwość na alitretynoinę, inne retinoidy lub na jakikolwiek inny składnik preparatu,
  • ciąża i karmienie piersią,
  • leczenie mięsaka Kaposiego znajdującego się w pobliżu innych zmian skórnych,
  • dzieci i młodzież do 18. roku życia (ze względu na brak badań).

Ostrzeżenia specjalne

edytuj
  • Leczenie alitretynoiną powinno być prowadzone przez lekarza mającego doświadczenie w leczeniu mięsaka Kaposiego.
  • Należy poinformować pacjenta, aby unikał nadmiernej ekspozycji na światło słoneczne lub promieniowanie ultrafioletowe, ze względu na możliwość wystąpienia reakcji nadwrażliwości.
  • Nie należy przekraczać dobowej normy spożycia witaminy A podczas leczenia alitretynoiną.
  • Badania na zwierzętach wskazują, że alitretynoina wykazuje, podobnie jak inne retinoidy, działanie uszkadzające płód. Dlatego też kobiety w wieku rozrodczym, które są leczone alitretynoinę, muszą stosować skuteczną antykoncepcję przez całą terapię, a także miesiąc po jej zakończeniu.
  • Brak szczegółowych badań dotyczących skuteczności leczenia u kobiet i mężczyzn po 65. roku życia. W tych grupach rzadko obserwuje się występowanie mięsaka Kaposiego.
  • Należy obserwować działania niepożądane pojawiające się w miejscu zastosowania leku. W przypadku ich znacznego nasilenia, należy zmniejszyć częstość jego podawania lub zrezygnować z leczenia alitretynoiną.

Interakcje

edytuj

Zaleca się unikanie stosowania innych substancji na zmiany skórne leczone alitretynoiną. Można stosować oleje mineralne w celu uniknięcia świądu i wysuszenia skóry z zachowaniem dwugodzinnego odstępu przed i po nałożeniu preparatu. Alitretynoina znacznie zwiększa toksyczność N,N-dietylo-m-toluamidu (DEET), który jest składnikiem wielu środków odstraszających owady. Brak informacji wskazujących na interakcje alitretynoiny z preparatami podawanymi ogólnoustrojowo.

Działania niepożądane

edytuj

Działania niepożądane powodowane przez alitretynoinę są podobne do tych, jakie występują podczas stosowania innych retinoidów. Częstość i nasilenie ich występowania wiąże się z częstością stosowania alitretynoiny. Objawy uboczne, w przeważającej większości, mają charakter miejscowy. Najczęściej występują:

  • pękanie naskórka, powstawanie strupów, wysięki, wysypka i inne zmiany skórne o różnym nasileniu[12],
  • ból, kłucie, mrowienie w miejscu nałożenia preparatu,
  • krwawienia ze zmiany skórnej lub wokół niej, obrzęk, w tym obrzęki obwodowe.

Rzadziej mogą pojawić się:

Preparaty

edytuj
  • PanretinEisai Ltd. – żel 0,1% (1 mg alitretynoiny na 1 g żelu).

Przypisy

edytuj
  1. a b Alitretinoin, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 449171 [dostęp 2020-03-20] (ang.).
  2. a b c Alitretinoin, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00523 (ang.).
  3. A. González de Arriba i inni, Kaposi’s Sarcoma Treated with Topical Alitretinoin, „Actas Dermo-Sifiliográficas”, 98 (1), 2007, s. 50–53, DOI10.1016/S1578-2190(07)70391-8, PMID17374335 (ang. • hiszp.).
  4. Kristian Tryggvason, Anna Romert, Ulf Eriksson, Biosynthesis of 9-cis-Retinoic Acid in Vivo. The Roles of Different Retinol Dehydrogenases and a Structure-Activity Analysis of Microsomal Retinol Dehydrogenases, „Journal of Biological Chemistry”, 276 (22), 2001, s. 19253–19258, DOI10.1074/jbc.M100215200, PMID11279029 (ang.).
  5. Fernando Zapata-Gonzalez i inni, 9-cis-Retinoic Acid (9cRA), a Retinoid X Receptor (RXR) Ligand, Exerts Immunosuppressive Effects on Dendritic Cells by RXR-Dependent Activation: Inhibition of Peroxisome Proliferator-Activated Receptor γ Blocks Some of the 9cRA Activities, and Precludes Them to Mature Phenotype Development, „Journal of Immunology”, 178 (10), 2007, s. 6130–6139, DOI10.4049/jimmunol.178.10.6130, PMID17475839 (ang.).
  6. Pascal F. Egea, André Mitschler, Dino Moras, Molecular Recognition of Agonist Ligands by RXRs, „Molecular Endocrinology”, 16 (5), 2002, s. 987–997, DOI10.1210/mend.16.5.0823, PMID11981034 (ang.).
  7. Eva Szabo, Proliferative Changes in Chemoprevention Trials: Learning From Secondary Endpoints, „Journal of the National Cancer Institute”, 99 (21), 2007, s. 1565–1567, DOI10.1093/jnci/djm206, PMID17971524 (ang.).
  8. Neil J. Bodsworth i inni, Phase III Vehicle-Controlled, Multi-Centered Study of Topical Alitretinoin Gel 0.1% in Cutaneous AIDS-Related Kaposi’s Sarcoma, „American Journal of Clinical Dermatology”, 2 (2), 2001, s. 77–87, DOI10.2165/00128071-200102020-00004, PMID11705307 (ang.).
  9. Pascal F. Egea i inni, Crystal structure of the human RXRα ligand-binding domain bound to its natural ligand: 9-cis retinoic acid, „The EMBO Journal”, 19 (11), 2000, s. 2592–2601, DOI10.1093/emboj/19.11.2592, PMID10835357 (ang.).
  10. Martin Dedicoat, Monica Vaithilingum, Robert R. Newton, Treatment of Kaposis sarcoma in HIV-1 infected individuals with emphasis on resource poor settings, „Cochrane Database of Systematic Reviews”, 2003, DOI10.1002/14651858.CD003256, PMID12917957 (ang.).
  11. Greg S. Morganroth, Topical 0.1% Alitretinoin Gel for Classic Kaposi Sarcoma, „Archives of Dermatology”, 138 (4), 2002, s. 542–543, DOI10.1001/archderm.138.4.542, PMID11939830 (ang.).
  12. James Varani i inni, Separation of retinoid-induced epidermal and dermal thickening from skin irritation, „Archives of Dermatological Research”, 295 (6), 2003, s. 255–262, DOI10.1007/s00403-003-0416-5, PMID14564458 (ang.).

Bibliografia

edytuj
  • Jan Kazimierz Podlewski, Alicja Chwalibogowska-Podlewska, Robert Adamowicz, Leki współczesnej terapii, Warszawa: Split Trading, 2005, ISBN 83-85632-82-4.