Andrzej Gwiazda
Andrzej Stanisław Gwiazda (ur. 14 kwietnia 1935 w Pińczowie) – polski inżynier elektronik, związkowiec, nauczyciel akademicki, publicysta, działacz opozycji w okresie PRL, współtwórca Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża i NSZZ „Solidarność”. Kawaler Orderu Orła Białego.
 Andrzej Gwiazda (2021) | |
| Data i miejsce urodzenia |
14 kwietnia 1935 |
|---|---|
| Zawód, zajęcie |
inżynier elektronik, działacz związkowy, nauczyciel akademicki |
| Małżeństwo | |
| Odznaczenia | |
  
| |
Życiorys
edytujWykształcenie i działalność zawodowa w okresie PRL
edytujUrodził się w Pińczowie. Jego ojciec Stanisław był marynarzem (mechanikiem) we Flotylli Rzecznej Marynarki Wojennej. Wiosną 1939 rodzina Gwiazdów przeniosła się do Pińska. Po wybuchu II wojny światowej jego ojciec trafił do oflagu, w niewoli przebywał do końca wojny. Andrzej Gwiazda wraz z matką i babką w 1940 zostali wywiezieni, trafili do kołchozu w północnym Kazachstanie[1]. Do Polski rodzina wróciła po sześciu latach, najpierw na krótko na Górny Śląsk, by ostatecznie zamieszkać w Gdańsku.
W 1953 rozpoczął studia na Politechnice Gdańskiej, skąd po dwóch latach został relegowany, a następnie powołany do wojska. W 1956 został zwolniony ze służby wojskowej i z powrotem przyjęty na uczelnię. Studia na kierunku elektronika ukończył w 1966, pozostając na uczelni do 1973 na stanowisku asystenta w Instytucie Cybernetyki Politechniki Gdańskiej. W 1967 wstąpił do Klubu Wysokogórskiego. W 1973 podjął pracę w Zakładach Okrętowych Urządzeń Elektrycznych i Automatyki Elmor. W drugiej połowie lat 80. pracował w firmie prowadzącej roboty malarskie na wysokościach[2].
Działalność opozycyjna w okresie PRL
edytujBrał udział w wydarzeniach marcowych w 1968 oraz grudniowych w 1970. W 1976 wspólnie z żoną Joanną napisał list do Sejmu PRL zawierający wyrazy poparcia dla postulatów głoszonych przez Komitet Obrony Robotników. Wkrótce małżonkowie zostali objęci zakazem opuszczania kraju.
W 1978 Andrzej Gwiazda znalazł się wśród założycieli Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. Redagował wówczas biuletyn WZZ „Robotnik Wybrzeża”, zajmował się również drukiem i kolportażem innych wydawnictw drugiego obiegu. Od tegoż roku do 1980 około dziesięć razy był zatrzymywany przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa, m.in. w 1979 został prewencyjnie zatrzymany, aby uniemożliwić mu udział w obchodach dziesięciolecia wydarzeń grudniowych zaplanowanych przez opozycję[3]. W ramach represji dokonywano także przeszukiwań jego mieszkania i miejsca pracy[3].
Również od 1978 rozpracowywany przez funkcjonariuszy KWMO w Gdańsku w ramach spraw o kryptonimach „Brodacz”, „Związek”, „Echo”, „Mecenas” oraz „Rampa”. Ponadto był inwigilowany w ramach spraw dotyczących członków Klubu Wysokogórskiego „Trójmiasto”, a także opozycyjnych organizacji Ruch Społeczeństwa Alternatywnego, Federacja Młodzieży Walczącej oraz Ruch Wolność i Pokój[3].
W trakcie wydarzeń sierpniowych w 1980 został członkiem prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej. Współtworzył NSZZ „Solidarność”, 17 września 1980, w dniu powołania związku, został wybrany na stanowisko wiceprzewodniczącego związku jako jeden z dwóch zastępców Lecha Wałęsy. Uczestniczył w negocjacjach ze stroną rządową w sprawie trzech postulatów MKS: zniesienia cenzury, zalegalizowania niezależnych związków zawodowych oraz uwolnienia więźniów politycznych. Zajmował następnie stanowiska wiceprzewodniczącego Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego, Krajowej Komisji Porozumiewawczej i Komisji Krajowej.
Po wprowadzeniu stanu wojennego został zatrzymany 13 grudnia 1981 i internowany w Strzebielinku. Wkrótce przeniesiono go do aresztu śledczego na Białołęce, a we wrześniu 1982 (po wizycie przedstawicieli Międzynarodowego Czerwonego Krzyża) do jednego z ośrodków dla internowanych. 22 grudnia 1982 aresztowano go (wraz z 10 innymi internowanymi) i oskarżono o próbę siłowego obalenia ustroju. Osadzony został w areszcie śledczym na Mokotowie. Zwolnienie uzyskał 22 lipca 1984 na mocy amnestii. 16 grudnia 1984 został ponownie aresztowany podczas uroczystości rocznicowych. Następnie skazany w dwóch procesach politycznych na kary 3 miesięcy i 2 miesięcy pozbawienia wolności[2]. Był osadzony najpierw w Gdańsku, później w Zabrzu, zwolniono go 15 maja 1985.
W latach 1986–1989 należał do liderów Grupy Roboczej Komisji Krajowej „Solidarności”, która sprzeciwiała się rozmowom z władzami PRL prowadzonymi pod przewodnictwem Lecha Wałęsy. Nie brał udziału w tworzeniu Komitetu Obywatelskiego ani obradach Okrągłego Stołu. Znalazł się wśród głównych oponentów Lecha Wałęsy, którego uznał za zdrajcę „ideałów sierpniowych” i agenta SB. Podjął działalność w Solidarności 80.
Działalność zawodowa i publiczna w III RP
edytuj
Współtworzył wydawane przez jego żonę (w latach 1989–1997) pismo „Poza Układem”. Bez powodzenia z listy komitetu wyborczego Poza Układem (lista nr 18) ubiegał się o mandat poselski w wyborach parlamentarnych w 1993 (otrzymał 4069 głosów). Do 1991 pozostawał bezrobotny, wrócił do Elmoru po wejściu w życie ustawy nakazującej przywrócenie do pracy osób zwolnionych z przyczyn politycznych. W 1998 przeszedł na emeryturę. W drugiej połowie lat 90. wycofał się z bieżącej polityki.
W 2005 z grupą byłych działaczy WZZ i NSZZ „S” z początku lat 80. zbojkotował oficjalne obchody 25. rocznicy powstania „Solidarności”, organizując wraz z pismem „Obywatel” własne uroczystości[4].
10 maja 2007 z rekomendacji Prawa i Sprawiedliwości został wybrany przez Senat w skład Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej. Podczas przesłuchania przed głosowaniem stwierdził, że strajk sierpniowy w 1980 był inspirowany przez SB, a „pewne rzeczy wskazują”, iż prowokatorem był m.in. marszałek Senatu Bogdan Borusewicz (jeden z inicjatorów protestu w Stoczni Gdańskiej). Mimo żądań Bogdana Borusewicza Andrzej Gwiazda nie przedstawił żadnych dowodów na potwierdzenie tej tezy[5].
W 2011 wszedł w skład rady Stowarzyszenia Solidarni 2010[6]. W wyborach parlamentarnych w tym samym roku jako kandydat bezpartyjny z ramienia PiS bez powodzenia ubiegał się o mandat senatorski w okręgu gdańskim[7].
Publikuje m.in. w „Obywatelu” i „Gazecie Polskiej Codziennie”. Wraz z żoną wydał książkę Poza układem: publicystyka z lat 1988–2006 (Łódź 2008). Wywiad rzekę z Andrzejem Gwiazdą przeprowadziła Wiesława Kwiatkowska (Gwiazda miałeś rację, Sopot 1990), a z małżeństwem Gwiazdów Remigiusz Okraska (Gwiazdozbiór w „Solidarności”, Łódź 2009).
W 2021 powstał film dokumentalny Marii Dłużewskiej Z Gwiazdami podróż bez końca opowiadający historię małżeństwa Gwiazdów[8].
W grudniu 2021 w postępowaniu sądowym prawomocnie zasądzono Andrzejowi Gwieździe 400 tys. zł tytułem zadośćuczynienia i odszkodowania za internowanie w stanie wojennym[9].
Odznaczenia i wyróżnienia
edytujW 2006, w uznaniu znamienitych zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej, za działalność na rzecz przemian demokratycznych i wolnej Polski, prezydent Lech Kaczyński odznaczył go Orderem Orła Białego[10][11], a następnie powołał do Kapituły tego orderu. Andrzej Gwiazda odszedł z niej w 2010[12]. W 2016 ponownie nominowany w jej skład przez prezydenta Andrzeja Dudę[13], pełnił tę funkcję do 2018.
Zarządzeniem prezydenta RP na uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego z 1990 został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski[14]. W 1998 prezydent Aleksander Kwaśniewski, za wybitne zasługi w działalności na rzecz ruchu związkowego, nadał mu Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski[15]. Postanowieniem prezydenta Andrzeja Dudy w 2018 został odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności[16].
W 1999 wyróżniony Medalem Polonia Mater Nostra Est. W 2000 otrzymał tytuł honorowego obywatela Gdańska.
W 2017 został laureatem Nagrody im. Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego (przyznanej przez Ruch Społeczny im. Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego)[17], a w 2018 otrzymał Nagrodę im. św. Grzegorza I Wielkiego (przyznaną przez miesięcznik „Niezależna Gazeta Polska – Nowe Państwo”)[18].
Życie prywatne
edytujW 1961 zawarł związek małżeński z Joanną Dudą.
Przypisy
edytuj- ↑ Nie poddaliśmy się poprawności politycznej. naszdziennik.pl, 28 czerwca 2008. [dostęp 2011-08-22].
- ↑ a b Nota biograficzna w Encyklopedii Solidarności. [dostęp 2021-10-11].
- ↑ a b c Dane osoby z katalogu osób „rozpracowywanych”. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2021-10-11].
- ↑ Relacja z niezależnych obchodów 25-lecia „Solidarności”. obywatel.org.pl, 31 sierpnia 2005. [dostęp 2010-05-10].
- ↑ Sprawozdanie stenograficzne z posiedzenia Senatu VI kadencji (33. posiedzenie, 9 i 10 maja 2007). [dostęp 2011-12-05].
- ↑ Do Solidarnych po Walnym Zgromadzeniu. solidarni2010.pl, 12 września 2011. [dostęp 2012-01-22].
- ↑ Serwis PKW – Wybory 2011. [dostęp 2011-12-05].
- ↑ „Z Gwiazdami podróż bez końca”. Premiera filmu w Zamościu. tvp.pl, 21 sierpnia 2021. [dostęp 2021-10-02].
- ↑ Maciej Nycz: Andrzej Gwiazda otrzyma 400 tys. zł za internowanie w stanie wojennym. rmf24.pl, 22 grudnia 2021. [dostęp 2021-12-22].
- ↑ Prezydent RP wręczył odznaczenia państwowe w dniu Święta Narodowego 3 Maja. prezydent.pl, 3 maja 2006. [dostęp 2010-05-10].
- ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 maja 2006 r. o nadaniu orderu (M.P. z 2006 r. nr 46, poz. 482).
- ↑ Kontrowersje wokół Orderów Orła Białego. polskieradio.pl, 5 listopada 2010. [dostęp 2011-08-22].
- ↑ Prezydent powołał członków Kapituły Orderu Orła Białego oraz Kapituły Orderu Odrodzenia Polski. prezydent.pl, 12 sierpnia 2016. [dostęp 2016-08-12].
- ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski z dnia 11 listopada 1990 roku. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”. nr 4, s. 59, 20 grudnia 1990. [dostęp 2017-10-11].
- ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 grudnia 1998 r. o nadaniu orderów i odznaczeń (M.P. z 1999 r. nr 4, poz. 18).
- ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 marca 2018 r. o nadaniu odznaczeń (M.P. z 2018 r. poz. 564).
- ↑ Andrzej Gwiazda uhonorowany nagrodą im. Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego. lechkaczynski.pl, 10 marca 2017. [dostęp 2019-05-29].
- ↑ Gala z okazji 25-lecia „Gazety Polskiej”. Prezes PiS: warto walczyć, warto być odważnym. niezalezna.pl, 6 lutego 2018. [dostęp 2018-02-08].
Bibliografia
edytuj- Nota biograficzna w Encyklopedii Solidarności. [dostęp 2021-10-11].