Biegus morski
Biegus morski[5] (Calidris maritima) – gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny bekasowatych (Scolopacidae).
| Calidris maritima[1] | |||
| (Brünnich, 1764) | |||
 Biegus morski w szacie godowej | |||
 Biegus morski w szacie spoczynkowej | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
biegus morski | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 w sezonie lęgowym występuje przez cały rok przeloty zimowiska | |||
Systematyka
edytujBlisko spokrewniony z biegusem skalnym (C. ptilocnemis), dawniej uznawano je za ten sam gatunek[2]. Obecnie uznaje się biegusa morskiego za gatunek monotypowy, choć proponowano wyróżnienie podgatunków groenlandica, littoralis i belcheri[2][6].
Zasięg występowania
edytujZamieszkuje Archipelag Arktyczny, wybrzeża Grenlandii, Islandię, Svalbard, Wyspy Owcze, północny Półwysep Fennoskandzki, Ziemię Franciszka Józefa, Nową Ziemię, Ziemię Północną oraz półwysep Tajmyr w północno-środkowej Syberii. Zimuje na atlantyckich wybrzeżach Ameryki Północnej i Europy oraz na południowej Grenlandii i na wybrzeżach Islandii.
Do Polski zalatuje regularnie, choć nielicznie; do 2018 roku stwierdzono go około 221 razy (łącznie obserwowano około 276 osobników)[7]. W Polsce gatunek zalatujący rzadko[8].
Morfologia, głos i wymiary
edytujWygląd
edytujUpierzenie obu płci jednakowe, samica jest jedynie nieco większa i ma dłuższy dziób. W okresie lęgowym wierzch ciała ciemnobrązowy z jasnymi cętkami, boki głowy, pierś i brzuch białe z ciemnymi cętkami. Dziób pomarańczowy z czarnym końcem. Pomarańczowe również nogi. W szacie spoczynkowej wierzch ciała mniej kontrastowy, cała głowa ciemna, spód ciała szary z rdzawym nalotem. Osobniki młodociane w szacie juwenalnej ubarwione podobnie do dorosłych w szacie godowej, lecz z wyraźniejszymi plamami na wierzchu ciała, rdzawym czołem, brzoskwiniową piersią, bardziej żółtą nasadą dzioba i bardziej szarym karkiem[8]. W locie ma ciemniejszą pierś niż biegus zmienny[8].
Głos
edytujW locie wydaje ostre „kłit” albo „kłi-it”, a w locie tokowym burczące i trajkoczące „prruiih-pruiih-prruiih....” albo „kełik-kełik-łik-łik-łik.....”. Głos ostrzegawczy biegusa morskiego to ciche „pihihihihihi......”[8].
Ekologia i zachowanie
edytujBiotop
edytujW okresie lęgowym kamienista tundra, w okolicy brzegów arktycznych mórz, wysoko położone płaskowyże na lądzie[9]. Poza okresem lęgowym emigruje nad skaliste wybrzeża w mniejszych szerokościach geograficznych. Rzadko spotykany w głębi lądu[8].
Gniazdo
edytujNa ziemi, w zagłębieniu, wokół terenu porośniętego niską roślinnością, wyścielone czasem liśćmi wierzby. Samiec wygrzebuje kilka zagłębień, z czego samica wybiera jedno[9].
Jaja
edytujW ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu–maju cztery, rzadko trzy beżowe lub oliwkowe jaja pokryte różnokolorowymi cętkami[9].
Wysiadywanie i opieka
edytujJaja wysiadywane są przez okres 21–22 dni przez obydwoje rodziców, lecz głównie przez samca. Opiekę nad pisklętami sprawuje również samiec, gdyż samica opuszcza gniazdo. Młode są zagniazdownikami, stają się samodzielne 3-4 tygodniach od przyjścia na świat[9].
Pożywienie
edytujŻywi się głównie bezkręgowcami, m.in. mięczakami, pająkami, pierścienicami, które znajduje pomiędzy skałami[10][11]. W okresie lęgowym żywi się również pokarmem roślinnym – nasionami, owocami (jagody). Czasem zjada glony[10].
Zachowanie
edytujTworzy małe stadka przez większą część roku, jest gatunkiem towarzyskim, mimo gniazdowania tego gatunku zawsze w rozproszeniu[9].
Wędrówki
edytujSpotykany praktycznie przez cały rok, najczęściej od drugiej połowy września do końca października, bardzo rzadko spotykany od czerwca do sierpnia[10].
Status i ochrona
edytujMiędzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje biegusa morskiego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2015 roku, zawiera się w przedziale 205–295 tysięcy osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[4].
W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej[12].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Calidris maritima, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c Van Gils i inni, Purple Sandpiper (''Calidris maritima''), [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [online], Lynx Edicions, Barcelona, 2020 [dostęp 2020-04-27].
- ↑ a b c d e f D. Lepage, Purple Sandpiper ''Calidris maritima'', [w:] Avibase [online] [dostęp 2023-02-15] (ang.).
- ↑ a b Calidris maritima, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek, M. Kuziemko, Podrodzina: Arenariinae Stejneger, 1885 (1840) – biegusy (wersja: 2020-01-12), [w:] Kompletna lista ptaków świata [online], Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego [dostęp 2020-04-28].
- ↑ F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.), Sandpipers, snipes, coursers [online], IOC World Bird List (v10.1) [dostęp 2020-04-28] (ang.).
- ↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego, Raport nr 35. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2018, „Ornis Polonica”, 60, 2019, s. 125–160.
- ↑ a b c d e f g Lars Svensson i inni, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Wydanie III, poprawione i zaktualizowane, Przewodnik Collinsa, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 152,153, ISBN 978-83-7763-647-3 [dostęp 2024-02-11].
- ↑ a b c d e f g h i Michał Radziszewski i inni red., Ilustrowana encyklopedia ptaków Polski: przewodnik ornitologa, Bełchatów : Warszawa: Fenix ; PZWL Wydawnictwo Lekarskie Sp. z o.o, 2022, s. 173, ISBN 978-83-65808-48-6 [dostęp 2024-02-11].
- ↑ a b c Biegus morski (Calidris maritima) [online], Biegus morski (Calidris maritima) [dostęp 2023-04-23].
- ↑ Biegus morski [online], www.medianauka.pl [dostęp 2023-04-23] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy, [w:] eBird [online], Cornell Lab of Ornithology (ang.).
- Purple Sandpiper, [w:] All About Birds [online], Cornell Lab of Ornithology (ang.).