Wikipedia

Bogusław Schaeffer

polski kompozytor, muzykolog

Bogusław Julian Schaeffer, wzgl. Schäffer (ur. 6 czerwca 1929 we Lwowie, zm. 1 lipca 2019[1] w Salzburgu[2]) – polski muzykolog, kompozytor, krytyk muzyczny, dramaturg, grafik i pedagog, autor szeregu monografii i artykułów poświęconych muzyce współczesnej i historii muzyki[3][4].

Bogusław Schaeffer
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

6 czerwca 1929
Lwów

Data i miejsce śmierci

1 lipca 2019
Salzburg

Gatunki

muzyka poważna

Zawód

muzykolog, kompozytor, dramaturg, pedagog

Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Życiorys

edytuj

Jego ojciec był urzędnikiem państwowym, matka prowadziła dom, pradziadek był dyrygentem – w rodzinie pielęgnowana zatem była kultura muzyczna. Wakacje 1939 roku Bogusław spędzał na dziecięcej kolonii, z której trafił na zesłanie w głąb Rosji Sowieckiej w okolice Semipałatyńska (dzisiaj Semej w Kazachstanie), gdzie przebywał do zakończenia wojny. Najwyraźniej był to dla chłopca okres traumatycznych przeżyć, bo pisarz mówił o tamtych czasach bardzo niechętnie. Po zakończeniu wojny podjął długą samotną podróż przez Bałkany do Polski. Ostatecznie udało mu się odnaleźć rodziców i razem z nimi osiedlić się w Opolu[5].

Muzyką zaczął interesować się bardzo wcześnie. Tutaj w latach 1946-49 rozpoczął naukę gry na skrzypcach i teorii muzyki. Po osiedleniu się w Krakowie studiował muzykologię na Uniwersytecie Jagiellońskim u Zdzisława Jachimeckiego oraz kompozycję w krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w klasie Artura Malawskiego uzupełniając je w 1959 u Luigi'ego Nono we Włoszech. Był dziennikarzem Polskiego Radia w Krakowie[6].

Niedługo potem Bogusław Schaeffer nawiązał ścisłą współpracę ze słynnym, awangardowym Zespołem MW 2, która trwała od chwili założenia tego Zespołu w roku 1962 do 1988. To jemu dedykował swoją, pierwszą z gatunku teatru instrumentalnego kompozycję w polskiej literaturze muzycznej – "TIS MW2". B. Schaeffer napisał potem wiele dramatów inspirowanych formą, jak n.p.: Model IV na fortepian, kilka Audiencji, Scenariusz dla nie istniejącego, lecz możliwego aktora instrumentalnego czy też Kwartet dla czterech aktorów, których prawykonania światowe dokonał Zespół MW 2. Pierwszymi "aktorami instrumentalnymi" w krakowskim Zespole MW2 złożonym z awangardowych muzyków, dla którego Schaeffer pisał kameralne formy muzyczne, zostali aktorzy – członkowie Zespołu. Bogusław Schaeffer brał czasem udział w koncertach Zespołu MW 2 w charakterze wykonawcy: w "Theatre Piece" Johna Cage'a jako koordynator i w swojej kompozycji "blueS No. 1" jako pianista. W programach występów tego Zespołu dosyć częste były koncerty monograficzne poświęcone utworom (nieraz wykonywanym symultanicznie w kilku pomieszczeniach) Bogusława Schaeffera[7].

Od 1963 roku wykładał kompozycję w Akademii Muzycznej w Krakowie[4]. Pracował jako nauczyciel akademicki na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1986–2002 wykładał kompozycję w Hochschule für Musik und darstellende Kunst „Mozarteum” w austriackim Salzburgu. Prowadził także kursy z zakresu współczesnej kompozycji, m.in. w Toruniu, Warszawie, holenderskich Utrechcie oraz Middelburgu i w angielskim Yorku oraz niemieckich Karlsruhe i Schwarzu. Od 1965 podjął współpracę ze Studiem Eksperymentalnym Polskiego Radia[8]. Wykształcił blisko 160 uczniów różnych narodowości. Z Polski m.in. Barbara Buczek, Marek Chołoniewski, Anna Maciejasz-Kamińska, Maria Szpineter-Kuniecka i Józef Rychlik [9].

Laureat wielu konkursów kompozytorskich, nagród krajowych oraz międzynarodowych. Członek słynnej Grupy Krakowskiej. W latach 1967–73 był redaktorem naczelnym periodyku "Forum Musicum". W 1970 otrzymał tytuł doktora nauk filozoficznych na Uniwersytecie Warszawskim[10].

Obok kompozycji i muzykologii zajmował się także dramatopisarstwem. Jest autorem wielu sztuk teatralnych. Od 1980 napisał ich ponad 40 (kilka z nich wyreżyserował), które zostały przetłumaczone na 17 języków. W 1990 założył w Salzburgu własne wydawnictwo - Collsch Edition.

Bogusław Schaeffer to najbardziej oryginalna postać polskiego życia muzycznego. Wyróżniają go niezwykle rozległe zainteresowania twórcze, awangardowa postawa i kontrowersyjne poglądy estetyczne. Niemal w każdym swoim dziele Schaeffer rozwiązuje nowy problem kompozytorski, rzucając wyzwanie polskiemu środowisku muzycznemu i wzbudzając żywe dyskusje o podstawowych zagadnieniach nowej muzyki. Schaeffer był ponadto jednym z nielicznych przedstawicieli tzw. "trzeciego nurtu", tj. operującym elementami muzyki poważnej i jazzowej. Uprawiał również takie gatunki jak muzyka wizualna, graficzna, teatr instrumentalny, happeningi, muzyka akcji. Stefan Kisielewski nazwał go „ojcem nowej muzyki w Polsce"[11].

W 1984 roku zrealizowano półgodzinny dokument biograficzny Bogusław Schaeffer – Poza schematem w reżyserii Małgorzaty Potockiej[12]. W 2008 powstał film o Schaefferze pt. Solo w reżyserii Macieja Pisarka[13][14].

Życie prywatne

edytuj

Bogusław Schaeffer był synem Władysława (urzędnika państwowego) i Julii z d. Petesz. Miał rodzeństwo - był trzecim dzieckiem. W roku 1955 ożenił się z Mieczysławą Janiną z d. Hanuszewską (1925–2009), autorką wielu książek dotyczących historii muzyki). Ich syn - Piotr Mikołaj Schaeffer - jest dziennikarzem muzycznym[10].

Twórczość

edytuj

Kompozycje

edytuj

1950–1959

edytuj
  • Sonata na skrzypce solo, 1955
  • Permutacje für 10 Instrumente, 1956
  • Model I für Klavier, 1956
  • Model II für Klavier, 1957
  • Ekstrema für 10 Instrumente, 1957
  • Quattro movimenti, 1957
  • Tertium datur, Traktat für Cembalo und Kammerorchester, 1958
  • Concerto breve für Cello und Orchester, 1959
  • Koncert na kwartet smyczkowy, 1959

1960–1969

edytuj
  • Topofonica für 40 Instrumente, 1960
  • Azione a due für Klavier und elf Instrumente, 1961
  • Imago musicaefür Violine und neun Begleitinstrumente, 1961
  • Kody für Kammerorchester, 1961
  • TIS MW2, metamusikalisches audiovisuelles Spektakel für Schauspieler, Pantomime, Ballerina und sechs Musiker, 1962-63
  • S'Alto für Saxophon und Kammerorchester, 1963
  • Koncert na fortepian i orkiestrę, 1967
  • Symfonia: muzyka orkiestrowa, 1967

1970–1979

edytuj
  • Free Form no. 2 (Evocazioni) für Kontrabass, 1972
  • Symfonia w 9 częściach für Orchester und sechs Soloinstrumente, 1973
  • Kwartet smyczkowy nr 4, 1973
  • aSa für Klavicord, 1973
  • tentative music für 1, 5, 9, 15, 19, 59 oder 159 Instrumente, 1973(rev.2004)
  • Uwertura Warszawska (Harmonie i kontrapunkty I) für Orchester, 1975
  • Missa Elettronica für Knaben- oder gemischten Chor und Tonband, 1975
  • Romuald Traugutt (Harmonie i kontrapunkty II) für Orchester, 1976

1980–1989

edytuj
  • Koncert na organy, skrzypce i orkiestrę (B-A-C-H), 1984
  • missa sinfonica für Sopran, Violine, Sopransaxophon und Orchester, 1986
  • Koncert na flet, harfę i orkiestrę, 1986
  • Koncert na saksofon i orkiestrę, 1986
  • Koncert na skrzypce, gasab-skrzypce, 2 oboje, rozek angielski i orkiestrę, 1986
  • Maly koncert na skrzypce i 3 oboje, 1987
  • Koncert podwójny na 2 skrzypiec i orkiestrę, 1988
  • Koncert na perkusję jazzową, fortepian i orkiestrę, 1988

1990–1999

edytuj
  • Koncert na fortepian i orkiestrę nr 3, 1988-90
  • Liebesblicke, Oper, 1990
  • Megasonata für Klavier, 1994
  • Leopolis für Violine und Orchester, 1994
  • Orchestral and Electronic Changes für verstärkte Instrumente und Orchester, 1994
  • Koncert na klarnet i orkiestrę, 1995
  • Sinfonia/Concerto, 1996
  • Das Leben einer Stadt für Orchester, drei Soprane und elektronische Medien, 1999

2000–2009

edytuj
  • Quartett für Saxophon, Klavier, Kontrabass und Perkussion, 2004
  • EsseH für Englischhorn, 2004
  • Fantasie-Impromptu für Klavier, 2004
  • Koncert fortepianowy nr 6, 2005
  • OSCENOI für Stimme, Klavier, Kammerensemble und elektroakustische Medien, 2005
  • Koncert na orkiestrę perkusyjną für 8 Perkussionisten, Klarinette, Klavier, Violine und Kontrabass, 2005
  • Koncert kontrabasowy nr 2 für Kontrabass und Kammerorchester, 2005
  • Kwartet smyczkowy nr 16 (Avec une légèreté fantastique mais précise), 2006

Dramaty

edytuj
  • Scenariusz dla nieistniejącego lecz możliwego aktora instrumentalnego
  • Scenariusz dla trzech aktorów
  • Kaczo
  • Tutam
  • Kwartet dla czterech aktorów
  • Zorza
  • Anons
  • Audiencja I
  • Audiencja II
  • Audiencja III czyli Raj Eskimosów
  • Audiencja IV
  • Audiencja V
  • Mroki
  • Próby
  • Ostatnia Sztuka[15][16]

Publikacje muzykologiczne i popularyzatorskie

edytuj
  • Nowa muzyka: problemy współczesnej techniki kompozytorskiej, PWM 1958
  • Mały informator muzyki XX wieku, PWM 1958
  • Klasycy dodekafonii (t. 1 i 2), PWM 1961 (t. 1) / 1964 (t. 2)
  • Leksykon kompozytorów XX wieku (t. 1 – A-Ł t. 2 – M-Z), PWM 1963 (t. 1) / 1965 (t. 2)
  • W kręgu nowej muzyki, Wydawnictwo Literackie 1967
  • Dźwięki i znaki: wprowadzenie do kompozycji współczesnej, PWN 1969
  • Muzyka XX wieku: twórcy i problemy, Wydawnictwo Literackie 1975
  • Wstęp do kompozycji, PWM 1976[17]
  • Dzieje muzyki, WSiP 1983
  • Dzieje kultury muzycznej. Podręcznik dla klas I-II szkół średnich, WSiP 1987
  • Kompozytorzy XX wieku (t. 1 – Od Mahlera do Szostakowicza, t. 2 – Od Messiæna do Caprioliego), Wydawnictwo Literackie 1990

Odznaczenia i nagrody

edytuj

Został uhonorowany m.in. Nagrodą Ministra Kultury i Sztuki (1971, 1972, 1980, 2001), Krzyżem Kawalerskim (1972), Krzyżem Komandorskim (2013)[18] i pośmiertnie Krzyżem Wielkim (2019)[19] Orderu Odrodzenia Polski, Nagrodą Związku Kompozytorów Polskich (1977), Nagrodą Miasta Krakowa (1977), Nagrodą Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1999), Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2006)[20].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Bogusław Schaeffer nie żyje [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2019-07-01].
  2. ↑ Bogusław Schaeffer – Życie i twórczość [online], Culture.pl [dostęp 2019-07-01] (pol.).
  3. ↑ Koncert Inauguracyjny
  4. ↑ a b Recenzja książki "Bogusław Schaeffer – dramatopisarz i kompozytor" red. M. Sugiera i J. Zając. [dostęp 2015-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-12)].
  5. ↑ Bogusław Schaeffer | Ośrodek Badań nad Polskim Dramatem Współczesnym [online], polskidramat.pl [dostęp 2024-04-22] (pol.).
  6. ↑ PWM -Kompozytorzy I Autorzy, Bogusław Schaeffer, Biogram [online], com.pl [dostęp 2024-04-22] (pol.).
  7. ↑ Katarzyna Marczak: Intencja MW 2. Świat muzycznej awangardy, s. 50-53, wyd. "inCanto", Kraków 2023, ISBN: 978-83-968156-2-0
  8. ↑ Bolesław Błaszczyk: O niezwykłej taśmie Bogusława Schaeffera. Muzykoteka Szkolna. [dostęp 2016-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-18)]. Cytat: W roku 1970 w warszawskim słynnym „czarnym pokoju” budynku radiowego przy ul. Malczewskiego, należącym do Studia Eksperymentalnego, Bogusław Schaeffer stworzył Heraklitianę. To taśma do kompozycji, w której kolejnych wersjach – dziś już kilkunastu – instrumentalna partia solowa należy do coraz innego instrumentu.
  9. ↑ Bogusław Schaeffer, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2023-04-17].
  10. ↑ a b Zmarł Bogusław Schaeffer | Narodowe Centrum Kultury [online], nck.pl [dostęp 2024-04-22] (pol.).
  11. ↑ https://polmic.pl/index.php option=com_mwosoby&Itemid=4&id=35&view=czlowiek&lang=pl
  12. ↑ Bogusław Schaeffer – Poza schematem w bazie filmpolski.pl
  13. ↑ Solo - Maciej Pisarek. culture.pl. [dostęp 2022-07-22]. (ang.).
  14. ↑ Solo w bazie filmpolski.pl
  15. ↑ „Ostatnia Sztuka” Bogusława Schaeffera. VU Mag, 2014-02-03. [dostęp 2016-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-19)].
  16. ↑ Magdalena Janczura: „Ostatnia sztuka. Zabawa Schaeffera z samym sobą”. krakow.wyborcza.pl, 2014-02-07. [dostęp 2016-04-19].
  17. ↑ Bolesław Błaszczyk: Natenczas Błaszczyk (XVIII). [dostęp 2016-04-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-17)].
  18. ↑ M.P. z 2014 r. poz. 967
  19. ↑ Odznaczenie dla śp. Bogusława Schaeffera. prezydent.pl, 2019-07-15. [dostęp 2019-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-18)].
  20. ↑ Medal Zasłużony Kulturze – Gloria Artis. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. [dostęp 2016-04-14].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bogusław_Schaeffer&oldid=75079440”