Bolimów
Bolimów – miasto w Polsce położone w województwie łódzkim, w powiecie skierniewickim, siedziba gminy Bolimów.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Kościół pw. Świętej Trójcy | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1370–1870, 2022 | ||||
| Burmistrz |
Marzena Słojewska | ||||
| Powierzchnia |
3,78[1] km² | ||||
| Populacja (31.12.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
46 | ||||
| Kod pocztowy |
99-417 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
ESK | ||||
Położenie na mapie gminy Bolimów  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu skierniewickiego  | |||||
 52°04′35″N 20°09′47″E/52,076389 20,163056
| |||||
| TERC (TERYT) |
1015014[3] | ||||
| SIMC |
0725068 | ||||
| Strona internetowa | |||||
Założony jako miasto prywatne około 1370, potwierdzenie prawa chełmińskiego uzyskał w 1519[4]. W 1792 jako miasto królewskie w starostwie bolimowskim w ziemi sochaczewskiej województwa rawskiego[5]. W 1827 jako miasto rządowe Królestwa Kongresowego, położone było w powiecie sochaczewskim, obwodzie sochaczewskim województwa mazowieckiego[6].
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Bolimów. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa skierniewickiego. W 2022 miejscowość odzyskała prawa miejskie[7].
Historia
edytujJako miasto Bolimów wspominany był już w 1370 roku[8], jednak była to najprawdopodobniej lokacja nieudana, gdyż w późniejszych dokumentach figuruje jako wieś. Prawa miejskie nadał mu książę Siemowit V w latach 30. XV wieku. Po włączeniu Mazowsza do Korony Bolimów stał się miastem królewskim[9]. Status miasta miejscowość utraciła w 1870.
Od 1773 roku w mieście zaczynają osiedlać się Żydzi. W 1794 roku liczba mieszkańców wyznania mojżeszowego wynosiła 33 osoby. Po powstaniu Chmielnickiego i wypędzeniach z Austrii liczba starozakonnych w mieście wzrasta. W 1800 roku mieszkało ich w Bolimowie 84[10]. W związku ze wzrastającą liczbą Żydów, w Bolimowie została utworzona gmina żydowska. W 1827 roku mieszkało tutaj 233 Żydów (24%), w 1857 — 339 (30%). W 1878 roku w całej gminie żyło 505 Żydów, a w 1897 roku – 339 Żydów. Na początku XIX wieku wybudowano synagogę, zlokalizowaną naprzeciwko kościoła filialnego św. Anny. Około 1870 roku został założony cmentarz żydowski. W Bolimowie istniał Okręg Bóżniczy, do którego należeli Żydzi z Nieborowa i Kompiny. W latach 1860–1865 rabinem Bolimowa był Efraim-Boruch Engleman. Kolejnym znanym rabinem urzędującym tam był Dawid Silman (1904–1912)[10].
Podczas I wojny światowej, w okresie od 18 grudnia 1914 do 17 lipca 1915, w pobliżu Bolimowa przebiegała linia frontu (stanowiącego część większych walk, tzw. bitwy nad Rawką), ciągnącego się wzdłuż Rawki i Bzury. Pod Bolimowem, 31 stycznia 1915 roku armia niemiecka po raz pierwszy użyła broni chemicznej. Pozycje rosyjskie zostały ostrzelane pociskami artyleryjskimi o symbolu T (T-stoff) wypełnionymi bromkiem ksylilu – środkiem wywołującym łzawienie, oraz pewną liczbą pocisków chemicznych o oznaczeniu „Ni” (niem. Nispulver) – wywołujących kichanie. Ze względu jednak na niską temperaturę powietrza (-3 °C) gaz ten nie parował, w związku z czym atak okazał się nieskuteczny.
Niespełna pół roku później, 31 maja 1915, miał miejsce największy na wschodnim teatrze działań wojennych atak gazowy. Wojska niemieckie, między Bolimowem a Sochaczewem, użyły przeciwko armii rosyjskiej 264 ton ciekłego chloru wypuszczonego z 12 tysięcy butli rozmieszczonych przed linią okopów rosyjskich. Ilość ta ponad dwukrotnie przewyższała ilość gazu użytą podczas ataku gazowego przeprowadzonego 22 kwietnia 1915 pod Ypres. W ciągu kilkunastu minut zginęło kilka tysięcy osób (dokładna liczba jest nie do ustalenia). Wielu zmarło w szpitalach wskutek zatrucia gazem. Łącznie niemiecki atak gazowy pozbawił życia blisko 11 tysięcy ludzi. Do lipca przeprowadzono jeszcze dwa ataki gazowe: 12 czerwca 1915 roku[11] w rejonie wsi Żylin nad Bzurą oraz 6/7 lipca 1915 na odcinku Wola Szydłowiecka – Zakrzew, tu wiatr zepchnął chmurę gazową na żołnierzy niemieckiego 12 rezerwowego pułku piechoty i jeden z batalionów 228 rezerwowego pułku piechoty, powodując zatrucie 1200 żołnierzy, z czego około 350 zmarło.
Pamiątkami z tego okresu są dwa gongi pożarowe, wykonane z połówek butli po chlorze. Natomiast pod Bolimowem są liczne cmentarze wojenne (m.in. w: Kolonii Bolimowskiej Wsi, Wólce Łasieckiej, Joachimowie Mogiłach, Huminie).
W 1925 roku Żydzi prowadzili w Bolimowie 16 sklepów i 12 warsztatów rzemieślniczych[12].
W 1939 roku w mieście mieszkało 235 Żydów. Po zajęciu miasta przez Niemców, w marcu 1940 roku powołano Judenrat, którego przewodniczącym został Berek Mordka Man, a zastępcą – Zelek Poznański. 27 maja 1940 roku okupanci utworzyli getto dla Żydów. Początkowo było ono gettem otwartym, ale rozkazem z dnia 11 czerwca 1940 roku getto zostało zamknięte. Przed 11 czerwca dotarł transport Żydów przesiedlonych z Łowicza, a w późniejszym okresie ze Strykowa, Łodzi i Łowicza. Ogółem przez getto w Bolimowie przeszło ok. 1500 osób. W marcu 1941 roku wszyscy Żydzi z getta w Bolimowie zostali przesiedleni do getta warszawskiego a następnie wywiezieni do obozów zagłady. 11 Żydów, którzy pozostali do uprzątnięcia getta po jego likwidacji Niemcy zamordowali w Lasach Bolimowskich[13].
Demografia
edytujDane z 31 grudnia 2023[2]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 900 | 100 | 434 | 48,22 | 466 | 51,78 |
Ludzie związani z Bolimowem
edytujZabytki
edytujWedług rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa[14] na listę zabytków wpisane są obiekty:
- Strefy ochrony konserwatorskiej (plac rynkowy z zabudową...), nr rej.: 792 z 10.08.1989
- Kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, 1660–1667, nr rej.: R.96-VI-5 z 29.03.1949 oraz 107 z 15.08.1961
- Cmentarz rzymskokatolicki, Poświętne, XVII–XIX w., nr rej.: 938 z 10.11.1993
- Kościół filialny pw. św. Anny, 1635, nr rej.: R.97-VI-6 z 29.03.1949 oraz 108 z 15.08.1961
- Cmentarz rzymskokatolicki, ul. Skierniewicka, nr rej.: 939 z 19.11.1993
- Cmentarz żydowski w Bolimowie, nr rej.: 898 z 21.12.1992
- Dom, ul. Farna 14, drewniany, XVIII/XIX w., nr rej.: 101-VI-10 z 29.03.1949 i z 16.03.1961
Bolimów w sztuce
edytuj- Książka Łazarz Wydawnictwo: Państwowy Instytut Wydawniczy, Data wydania: 1977-01-01, tłumacz : Julian Rogoziński[15]: W pierwszej części obszernie opowiada w wizji będącej formą majaczenia o użyciu przez Niemców trującego gazu w czasie I wojny światowej podczas fikcyjnej „bitwy pod Bolgako” w 1916 roku nad Wisłą — pierwsze użycie faktycznie mający miejsce podczas bitwy pod Bolimowem w styczniu 1915
- Film „Obłoki śmierci – Bolimów 1915” reżyseria Ireneusz Skruczaj, scenariusz Ireneusz Skruczaj, Piotr Jasiński, gatunek Fabularyzowany dokument, produkcja Polska, premiera 1 sierpnia 2020 (Światowa premiera) 5 listopada 2021 (Polska premiera kinowa)[16]
Informacje dodatkowe
edytujW kolekturze Totalizatora Sportowego w Bolimowie kupiono zwycięski los w Lotto. Szczęśliwa osoba, w dniu 22 września 2012 roku, wygrała 29 465 370 PLN i 60 groszy. Wygrana ta była czwartą co do wysokości w tej grze losowej[17].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
- ↑ a b Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2024-05-15].
- ↑ Rejestr TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-12-08].
- ↑ Stanisław Pazyra, Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959, s. 113.
- ↑ Karol de Perthées, Mappa szczegulna woiewodztwa rawskiego, 1792
- ↑ Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 32.
- ↑ 10 nowych miast na mapie Polski od 1 stycznia 2022 roku. www.gov.pl. [dostęp 2022-01-01]. (pol.).
- ↑ Słowniczek krajoznawczy wraz z najważniejszymi informacjami praktycznymi. W: Marek Dąbrowski, Roman Kościński, Zbigniew Kozłowski, Zygmunt Malinowski, Wiesław Szczepanek: Trasy kolarskie wokół Warszawy. Warszawa: Zakład Wydawniczo-Propagandowy PTTK, 1981, s. 64.
- ↑ Adolf Pawiński, Mazowsze, Warszawa 1895, s. 37.
- ↑ a b Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2022-06-17].
- ↑ Grzegorz Kłos: "Obłoki śmierci - Bolimów 1915". 70 km od Warszawy doszło do masakry. Zginęło 80 tys. osób. 2021-11-04. [dostęp 2023-01-13].
- ↑ G. Miron, Sh. Shulani (red.), The Yad Vashem Encyclopedia of the Ghettos during the Holocaust, Jerozolima 2009, s. 66.
- ↑ S. Spector, G. Wigoder, The Encyclopedia of Jewish Life before and during the Holocaus, t. 1, Nowy Jork 2001, s. 167.
- ↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-19].
- ↑ lubimyczytac : ksiazka lazarz
- ↑ film.dziennik : bolimow-atak-gazowy-1915-film-i-wojna-swiatowa-fritz-haber
- ↑ Rekordowy 2012 rok. W Bolimowie padła trzecia najwyższa w historii Lotto wygrana – 29 465 370,60 zł [online], lotto.pl [dostęp 2017-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-16].
Bibliografia
edytuj- Stanisław Kaliński, Bolimów 1915, Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2015, ISBN 978-83-11-13729-5, OCLC 934753687.
Linki zewnętrzne
edytuj- Bolimów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 301.
- Bolimów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 192.
- Bitwa nad Rawką i Bzurą – Atak gazowy pod Bolimowem 1914–1915. 2006. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-04)].
- Historia Żydów w Bolimowie na portalu Wirtualny Sztetl
- Historia butli po chlorze – zabytki które można znaleźć w Polsce
- Gazowy Książę na Wojnie (Książę Leopold Bawarski pod Bolimowem)