Samotnik (ptak)
Samotnik[3], brodziec samotny, stalugwa (Tringa ochropus) – gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny bekasowatych (Scolopacidae). Nie wyróżnia się podgatunków[4][5]. Nie jest zagrożony wyginięciem.
| Tringa ochropus[1] | |
| Linnaeus, 1758 | |
.jpg)
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Plemię | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
samotnik |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
 w sezonie lęgowym przeloty zimowiska | |
Zasięg występowania edytuj
Samotnik zamieszkuje Półwysep Skandynawski, Europę Środkową i Wschodnią po Azję Centralną i wschodnią Syberię do Morza Ochockiego. Izolowana populacja występuje w Kirgistanie[4]. Zimuje w Europie Zachodniej, basenie Morza Śródziemnego, na Bliskim Wschodzie (w tym w Azji Mniejszej), w Afryce Subsaharyjskiej, na subkontynencie indyjskim i dalej na wschód aż do południowej Japonii, wschodnich Chin, Filipin i północnego Borneo.
W Polsce nieliczny ptak lęgowy, liczniejszy w całym kraju podczas wędrówek w marcu–kwietniu i lipcu–październiku. Rozmieszczenie jest nierównomierne i zależy od obecności właściwych biotopów. Pojedyncze osobniki zimują.
Od połowy XX w. notuje się wzrost populacji i rozszerzanie zasięgu na południowy zachód i południe – gniazduje już w Danii, północnych Niemczech, a pojedynczo w Bawarii. Spotkać go można też nawet w Austrii i Czechach.
Morfologia edytuj
_W_IMG_6454.jpg)
- Cechy gatunku
- Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W upierzeniu godowym wierzch ciała ciemnobrązowooliwkowy z białymi plamami w kształcie kresek na głowie i szyi, a okrągłymi na skrzydłach i grzbiecie. Kuper biały. Ogon również biały z trzema stosunkowo szerokimi czarnymi pasami. Nad okiem biała brew. Spód ciała biały, jednak na głowie, szyi i piersi ciemne kreski. Dziób czarny z oliwkowozieloną lub ciemnoszarą nasadą, nogi oliwkowe. Niewyraźny pasek za okiem. W szacie spoczynkowej zanikają białe plamki na wierzchu ciała, które stają się szare i słabo widoczne. Osobniki młodociane podobne do dorosłych w szacie godowej, lecz plamy są nie białe, a rdzawe. W locie widać biało-czarne skrzydła, a palce lekko wystają za ogon.
- Podobny łęczak ma ciemnoszary dziób, szarożółte nogi, a w locie grzbiet wydaje się jasnobarwny i spód skrzydeł jasny. Jego prążki na ogonie są gęstsze jak u samotnika. Ten drugi jest za to bardziej krępy i ma krótsze nogi, choć oba gatunki podobnie kiwają ogonami.
- Samotnik wielkością dorównuje szpakowi i drozdowi. Gdy podrywa się, wydaje melodyjne „dluit ijt ijt”.
- Wymiary średnie
- dł. ciała ok. 20–26 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 44–60 cm
waga ok. 50–120 g
Ekologia i zachowanie edytuj
- Biotop
- Zadrzewione bagna. Na lęgowiska wybiera w Europie Środkowej głównie olsy i łęgi, zarośnięte torfowiska na brzegach śródleśnych jezior, otwarte muliste podłoża i rowy. Poza okresem lęgowym otwarte tereny podmokłe i brzegi zbiorników wodnych. Populacje żyjące w ujściach rzek mogą zostawać też na zimę. Wieczorami ptaki łączą się w stada, by wypocząć na noclegowiskach. Spotyka się je też w czasie wędrówek, ale pojedynczo. Preferują słodkie wody.
- Toki
- Samiec krąży w tym czasie nad wierzchołkami drzew w ramach swojego rewiru. Lecąc, wznosi się i opada, wydając melodyjne głosy. Dopiero po tokach szukają gniazda, pary wracają razem na lęgowiska między kwietniem a czerwcem.
- Gniazdo
- W przeciwieństwie do pozostałych brodźców gnieździ się na drzewie, w opuszczonych, zeszłorocznych gniazdach innych gatunków ptaków, np. drozdów, gołębi, sójek czy wron, a także wiewiórek. Wyszukuje jednak miejsc, które są w lesie blisko wody lub na torfowiskach. Na ziemi wyprowadza lęg tylko wyjątkowo.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu i maju 4 brązowawe lub zielonkawe jaja, które na grubszym końcu są usiane drobnymi, ciemnymi plamkami.
- Okres lęgowy
- Jaja wysiadywane są przez okres 20–22 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 2 dniach, przy czym zeskakują same lub znosi je samica. Następnie pozostają pod opieką rodziców, choć często samica opuszcza je i samca przed pierzeniem, które następuje około 3. tygodnia życia. Gdy młode nauczą się latać po 4 tygodniach, odlatują z lasów i kierują się na błotniste brzegi stawów w otwartych obszarach. Przeloty zaczynają się już pod koniec lipca i trwają do października.
- Pożywienie
- Owady i ich larwy, drobne mięczaki, skorupiaki oraz pajęczaki. Łowią je na brzegach stawów w płytkich wodach lub na powierzchni gruntu.
Status i ochrona edytuj
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje samotnika za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Organizacja Wetlands International w 2015 roku szacowała liczebność światowej populacji na 1,2–3,6 milionów osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy[2].
W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej; dodatkowo obowiązuje zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować płoszenie lub niepokojenie[6]. W latach 2013–2018 populacja samotnika na terenie kraju, według szacunków, liczyła 12–22 tysięcy par lęgowych[7]. Liczebności samotnika grozi osuszanie lasów, likwidacja małych bagien i starorzeczy.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Tringa ochropus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Tringa ochropus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Tringinae Rafinesque, 1815 - brodźce (wersja: 2020-11-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-13].
- ↑ a b Van Gils, J., Wiersma, P. & Kirwan, G.M.: Green Sandpiper (Tringa ochropus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-20].
- ↑ F. Gill, D. Donsker (red.): Sandpipers, snipes, coursers. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-20]. (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
Bibliografia edytuj
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Tringa ochropus (Samotnik). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 131–133. ISBN 83-86564-43-1.