Cyanella

*Cyanella*
	; Cyanella hyacinthoides
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	Tecophilaeaceae
Rodzaj	Cyanella
	Nazwa systematyczna
	Cyanella Royen ex L.; Gen. ed. 5. 149. Aug 1754
	Typ nomenklatoryczny
	C. hyacinthoides L.
Synonimy
	Pharetrella Salisb.; Trigella Salisb.;
	Pharetrella Salisb.; Trigella Salisb.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Cyanella Royen ex L. – rodzaj roślin należący do rodziny Tecophilaeaceae, obejmujący 9 gatunków występujących w południowej Afryce^[4]. Gatunek Cyanella hyacinthoides Royen ex L. został introdukowany do Australii Zachodniej^[4], gdzie uległ naturalizacji^[5]. Nazwa rodzaju jest żeńskim zdrobnieniem greckiego słowa κυανός, oznaczającego barwę niebieską, i odnosi się do koloru kwiatów tych roślin^[6].

Obszar występowania i siedliska edytuj

Cyanella występuje endemicznie w Afryce Południowej i Namibii, na obszarze ograniczonym do regionu opadów zimowych: w Państwie przylądkowym, Namaqualand i południowej części Namibii. Region ten otrzymuje od 40% do 100% rocznych opadów w miesiącach zimowych. Jedynie Cyanella lutea występuje również na obszarze opadów letnich^[7].

Gatunki Cyanella można podzielić na dwie grupy różniące się obszarem naturalnego występowania oraz budową kwiatu^[7]:

grupa obejmująca C. orchidiformis, C. cygnea i C. ramosissima, o trzech górnych i trzech dolnych pręcikach, która występuje głównie na południu Namibii, w Richtersveld i Namaqualand,
grupa obejmująca C. hyacinthoides, C. aquatica, C. alba i C. lutea, o pięciu górnych pręcikach i jednym dolnym, której obszar występowania ciągnie się od Namaqualand do Półwyspu Przylądkowego na południu i do Makhanda na wschodzie.

C. hyacinthoides i C. lutea, o największym obszarze występowania, zasiedlają różne gleby i występują na wysokości od poziomu morza do 1000 m n.p.m. C. orchidiformis i C. alba zasiedlają gleby gliniaste na brzegach strumieni, w suchych korytach rzek lub między skałami zapewniającymi ochronę przed suszą. C. aquatica i C. ramosissima zasiedlają nisze wśród dużych głazów w sezonowo podmokłej glinie^[7].

Morfologia edytuj

Pokrój: Rośliny zielne o wysokości 12–40 cm^[7].

Pęd: Podziemna bulwocebula o długości 2,5–10 cm, pokryta włóknistą lub twardą tuniką^[7].

Liście: Liczne, odziomkowe, zebrane w rozetę, czasem kępiaste, gładkie do skórzastych, zwykle nagie, rzadziej włochate. Blaszki nitkowate, równowąskie, równowąsko-lancetowate lub jajowate, całobrzegie, karbowane, drobno ząbkowane, niekiedy falisto wcinane^[7].

Kwiaty: Grzbieciste, wsparte przysadkami, wyrastające pojedynczo lub zebrane w grono. Okwiat 6-listkowy, z listkami w dwóch okółkach, wolnymi, o wielkości 8–20 × 3–10 mm, barwy białej, niebieskiej, żółtej, fioletowej lub różowej, często wyraźnie żyłkowane lub wzorzyste. 6 pręcików położonych w dwóch grupach: 3 na górze i 3 na dole lub 5 na górze i 1 na dole, w zależności od gatunku. Nitki igiełkowate lub łopatkowate, wolne lub zrośnięte na części długości, u nasady główki wnikają między pylniki w postaci łącznika. Pylniki strzałkowate, łyżkowate lub rurkowate, żółte lub fioletowe, czasami plamiste. Słupek górny kołozalążniowy, zalążnia trójkomorowa, kulista, z licznymi zalążkami położonymi kątowo^[7].

Owoce: Torebki otwierające się trzema klapami, kuliste do jajowatych, o długości 2-4 mm, zawierające liczne czarne, jajowate nasiona o pomarszczonej łupinie^[7].

Biologia edytuj

Rozwój: Wieloletnie geofity cebulowe^[4]. Uważa się, że rośliny są zapylane przez ciężkie pszczoły, które wibrując powodują uwalnianie pyłku^[8].

Genetyka: Komórki Cyanella mają 16, 20, 22, 24, 28 lub 48 chromosomów, tworzących odpowiednio 8, 10, 11, 12, 14 lub 24 pary homologiczne^[7]^[8].

Systematyka edytuj

Jeden z rodzajów w rodzinie Tecophilaeaceae^[9].

Gatunki^[4]

Cyanella alba L.f.
Cyanella aquatica Oberm. ex G.Scott
Cyanella cygnea G.Scott
Cyanella hyacinthoides Royen ex L.
Cyanella lutea L.f.
Cyanella marlothii J.C.Manning & Goldblatt
Cyanella orchidiformis Jacq.
Cyanella pentheri Zahlbr.
Cyanella ramosissima (Engl. & Krause) Engl. & K.Krause

Zagrożenie i ochrona edytuj

Cyanella aquatica jest ujęty w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych IUCN jako gatunek narażony na wyginięcie. Roślina ta znana jest z 6 lokalizacji w okolicach Cederberg, a jej zasięg występowania nie przekracza 60 km². Istnieje mniej niż 500 dojrzałych osobników^[10].

Zastosowania edytuj

Bulwocebule Cyanella hyacinthoides są zbierane przez lud Khoikhoi i spożywane na surowo, gotowane w mleku lub smażone^[11].

Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne^[8].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-07-16] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2020-07-16]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-07-16]. (ang.).
↑ The Australian Plant Name Index (APNI). [dostęp 2020-07-16]. (ang.).
↑ David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-521-86645-3.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Gillian Scott. A revision of Cyanella (Tecophilaeaceae) excluding C. amboensis. „S.Afr.J.Bot.”. 57 (1), s. 34-54, 1991. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Simpson M.G., Rudall P.J.: Tecophilaeaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 352. ISBN 3-540-64060-6. (ang.).
↑ Genus: Cyanella. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-07-16].
↑ D.D. Raimondo D.D., S.S. Todd S.S., E.E. Marinus E.E., Cyanella aquatica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2020-07-16] (ang.).
↑ G.E. Wickens, David. V. Field, Joe R. Goodin: Plants for Arid Lands: Proceedings of the Kew International Conference on Economic Plants for Arid Lands held in the Jodrell Laboratory, Royal Botanic Gardens, Kew, England, 23–27 July 1984. Springer Science & Business Media, 2012. ISBN 978-94-011-6830-4.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-07-16] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum. Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2020-07-16]. (ang.).

[kew-4] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-07-16]. (ang.).

[apni-5] The Australian Plant Name Index (APNI). [dostęp 2020-07-16]. (ang.).

[nop-6] David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-521-86645-3.

[cyan-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Gillian Scott. A revision of Cyanella (Tecophilaeaceae) excluding C. amboensis. „S.Afr.J.Bot.”. 57 (1), s. 34-54, 1991. (ang.).

[kub-8] Simpson M.G., Rudall P.J.: Tecophilaeaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 352. ISBN 3-540-64060-6. (ang.).

[grin-9] Genus: Cyanella. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-07-16].

[iucn-10] D.D. Raimondo D.D., S.S. Todd S.S., E.E. Marinus E.E., Cyanella aquatica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2020-07-16] (ang.).

[arid-11] G.E. Wickens, David. V. Field, Joe R. Goodin: Plants for Arid Lands: Proceedings of the Kew International Conference on Economic Plants for Arid Lands held in the Jodrell Laboratory, Royal Botanic Gardens, Kew, England, 23–27 July 1984. Springer Science & Business Media, 2012. ISBN 978-94-011-6830-4.

[4]

[5]

[6]

[1]

[2]

[3]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]