Cyraneczka zwyczajna
Cyraneczka zwyczajna[4], cyraneczka[5] (Anas crecca) – gatunek wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Przeloty w marcu–kwietniu oraz sierpniu–październiku.
Anas crecca[1] | |||
Linnaeus, 1758 | |||
Samiec w szacie godowej | |||
Samica | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Plemię | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
cyraneczka zwyczajna | ||
Synonimy | |||
| |||
Podgatunki | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
Zasięg występowania | |||
letnie lęgowiska występuje przez cały rok przeloty zimowiska sezonowość występowania niepewna |
Systematyka
edytujWyróżniono dwa podgatunki A. crecca[6][4]:
- cyraneczka zwyczajna (A. crecca crecca) – cała Europa aż po Ural oraz pas klimatu umiarkowanego i subpolarnego w Azji, ponadto Aleuty. Zimuje w południowo-zachodniej Europie i wybrzeżach Wielkiej Brytanii, Afryce i Azji Południowej.
- cyraneczka karolińska (A. crecca carolinensis) – północna Nearktyka. Część systematyków traktuje ją jako odrębny gatunek[7][8].
Podgatunek nimia, do którego proponowano zaliczyć populację z Aleutów[9], został zsynonimizowany z podgatunkiem nominatywnym[7].
Morfologia
edytuj- Cechy gatunku
- Najmniejsza kaczka pływająca Europy. Samiec w szacie godowej ma kasztanowatą głowę i górną część szyi. Bok głowy z zielono-czarnym pasem z połyskiem, od koloru kasztanowego oddziela tę plamę żółto-biała otoczka, które następnie łączy się u nasady dzioba. Pierś kremowa z ciemnymi cętkami. Grzbiet i boki sinoszare z drobnym poprzecznym prążkowaniem. Tył grzbietu szarobrązowy. Na skrzydle lusterko w kolorze zielonkawej plamy na głowie, u obu płci. Samica z wierzchu brązowa z ciemnym cętkowanym deseniem. Spód biały. Podobnie wyglądają młodociane i samiec w szacie spoczynkowej.
- Spotkać ją można w stadach mieszanych z innymi kaczkami, ale trzyma się wtedy w osobnych grupkach. Wyróżnia się tym, że rzadko wyciąga szyję i jest mniejsza od reszty. Kaczor odzywa się wysokim „krek”, a kaczka szybko powtarzającym się „ke ke ke”.
- Wymiary średnie[2][5][10]
- Długość ciała ok. 30–43 cm
- Długość skrzydła 16–20 cm
- Rozpiętość skrzydeł 58–65 cm
- Masa ciała 200–450 g
Ekologia
edytuj- Biotop
- Różnorodne śródlądowe porośnięte roślinnością zbiorniki wodne, preferuje jednak niewielkie, gęsto zarośnięte oczka, stawy, rzeki o powolnym nurcie, bagna.
- Toki
- Pojawia się na wiosnę po stopieniu lodów. Dobierają się w pary wśród zimujących stad, więc przylatują parami. Toki są bardzo hałaśliwe, do tego stopnia, że słychać cały dźwięczny chór nawoływań. Odbywają się grupowo już na jesieni, a w odróżnieniu od krzyżówki każdy samiec aktywnie poszukuje samicy[11].
- Gniazdo
- Na lądzie, w pewnym oddaleniu od wody, ukryte w gęstej roślinności, trawie, turzycach, trzcinach i pałkach oraz pod krzakami. Budowane przez samicę. Stanowi je płytka jamka wysłana częściami roślin, które zbierze w pobliżu. Stopniowo w czasie wysiadywania wyścieła je ciemnym puchem i jasnymi piórami z dwoma ciemnymi plamkami.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju–czerwcu 5–16 jaj (zwykle 8–11)[2] w kolorze żółtobiałym z zielonkawym odcieniem.
- Okres lęgowy
- Jaja wysiadywane „twardo” przez okres 21–23 dni przez samicę[2]. Odlatuje z niego w razie niebezpieczeństwa lub zakłócenia spokoju dopiero w ostatniej chwili. Samiec w tym czasie znajduje się na wodzie w pobliżu gniazda. Pisklęta są zagniazdownikami. Potomstwem opiekuje się wyłącznie samica, która prowadzi kaczęta od razu po obeschnięciu nad wodę. W pierwszych dniach po wykluciu wraca z nimi do gniazda dla odpoczynku. Pisklęta w puchu są bardzo podobne do młodych kaczki krzyżówki, choć są mniejsze i mają ciemny pasek pod okiem. Z końcem lata i na jesieni cyraneczki zbierają się w stada, które liczą tysiące osobników. Na zimowiska odlatują we wrześniu lub październiku. Dojrzałość płciową osiągają ok. 1 roku życia[2].
- Pożywienie
- Wiosną i latem to głównie pokarm zwierzęcy, jesienią i zimą – roślinny. Pożywienia szukają w wodzie, w płytkim mule i szlamie, przegrzebując dno.
Status i ochrona
edytujW Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) został zaliczony do kategorii LC (najmniejszej troski)[3]. IUCN od 2020 roku uznaje cyraneczkę karolińską za osobny gatunek i również zalicza go do kategorii najmniejszej troski[8]. Liczebność światowej populacji cyraneczki (A. crecca crecca) szacuje się na około 2,8 miliona dorosłych osobników, a cyraneczki karolińskiej (A. crecca carolinensis) na około 3,9 miliona dorosłych osobników[8].
W Polsce gatunek łowny od 1 września do 31 grudnia[12][a]. W latach 2013–2018 liczbę par lęgowych na terenie kraju szacowano na 1300–1700[14]. Ze względu na niewielką liczebność polskiej populacji lęgowej cyraneczki oraz potwierdzony spadek liczebności populacji lęgowych w Finlandii i Rosji (zimujących m.in. w Polsce i stanowiących tu zapewne główny przedmiot polowań), Polski Komitet Krajowy Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) w maju 2019 r. przyjął uchwałę wzywającą do objęcia jej ścisłą ochroną gatunkową[15].
Zobacz też
edytujUwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Anas crecca, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e Carboneras 1992 ↓, s. 602.
- ↑ a b Anas crecca, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Anatini Leach, 1820 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-20].
- ↑ a b Busse i in. 1990 ↓, s. 79.
- ↑ C. Carboneras, D.A. Christie & G.M. Kirwan: Common Teal (Anas crecca). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2017. [dostęp 2019-05-06]. (ang.).
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-04-20]. (ang.).
- ↑ a b c Anas carolinensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-04-20] (ang.).
- ↑ Common Teal (Anas crecca). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-13)]. (ang.).
- ↑ Sterry i in. 2002 ↓, s. 70.
- ↑ Miroslav Bouchner, Cyraneczka [w:] Zwierzęta łowne, wyd. Delta, Warszawa 1992.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 24 czerwca 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. z 2021 r. poz. 1244).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005 r. w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. z 2005 r. nr 48, poz. 459).
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
- ↑ Wylegała i Ławicki 2019 ↓, s. 20.
Bibliografia
edytuj- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
- Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
- Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.
- Przemysław Wylegała, Łukasz Ławicki: Głowienka, czernica, cyraneczka, łyska – stan populacji w Polsce i wpływ gospodarki łowieckiej. Opinia na potrzeby Polskiego Komitetu Krajowego IUCN. Poznań: PTOP Salamandra, 2019. ISBN 978-83-935073-9-9.
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Anas crecca (Cyraneczka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 136–139. ISBN 83-86564-43-1.
- opis na stronie ptaki.info