Deneb

najjaśniejsza gwiazda w gwiazdozbiorze Łabędzia

Deneb (Alfa Cygni, α Cyg) – najjaśniejsza gwiazda w konstelacji Łabędzia, odległa o około 2600 lat świetlnych od Słońca.

Deneb
α Cygni
Ilustracja
Deneb to jasna gwiazda na lewo i powyżej środka zdjęcia
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór

Łabędź

Rektascensja

20h 41m 25,915s[1][2]

Deklinacja

+45° 16′ 49,22″[1][2]

Paralaksa (π)

0,00231 ± 0,00032[1][2]

Odległość

~2600 ± 200 ly
~802 ± 66pc[3]

Wielkość obserwowana

1,25m[2]

Rozmiar kątowy

0,0025[4]

Ruch własny (RA)

2,01 ± 0,34 mas/rok[1][2]

Ruch własny (DEC)

1,85 ± 0,27 mas/rok[1][2]

Prędkość radialna

−4,9 ± 0,3 km/s[5][2]

Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy

nadolbrzym

Typ widmowy

A2 Ia[2]

Masa

19 ± 4[3] M

Promień

203 ± 17[3] R

Metaliczność [Fe/H]

0,15[1]

Wielkość absolutna

−8,38m[3]

Jasność

1,96 ± 0,32 ×105 L[3]

Prędkość obrotu

20 ± 2 km/s[3]

Przyspieszenie grawitacyjne

12,6[3]

Temperatura

8525 ± 75 K[3]

Charakterystyka orbitalna
Krąży wokół

Centrum Galaktyki

Półoś wielka

8173 pc[1]

Mimośród

0,1003[1]

Alternatywne oznaczenia
Oznaczenie Flamsteeda: 50 Cyg
2MASS: J20412592+4516491
Bonner Durchmusterung: BD +44°3541
Boss General Catalogue: GC 28846
Katalog Henry’ego Drapera: HD 197345
Katalog Hipparcosa: HIP 102098
Katalog jasnych gwiazd: HR 7924
SAO Star Catalog: SAO 49941
Deneb Cygni, Arided

Nazwa edytuj

 
Położenie Deneba w gwiazdozbiorze Łabędzia

Nazwa gwiazdy pochodzi od arabskiego słowa arab. ‏ذنب‎ dhaneb, które oznacza ogon. Całe wyrażenie brzmi ‏ذنب الدجاجة‎ Dhanab ad-Dajāja, czyli „ogon kury”, od starszej nazwy Łabędzia[6]. Wywodząca się od niego nazwa Denebadigege była używana w Tablicach alfonsyńskich[7], występowały też warianty np. Deneb Adige i Denebedigege[6]. Inna nazwa Arided pochodzi od wyrażenia Al Ridhādh, innej nazwy konstelacji o niepewnym znaczeniu[6].

Nazwami podobnymi do „Deneb” określano także inne gwiazdy w ogonach wyobrażonych na niebie wizerunków zwierząt. Międzynarodowa Unia Astronomiczna formalnie zatwierdziła nazwę Deneb dla określenia najjaśniejszej gwiazdy Łabędzia, a także: Deneb Algedi dla najjaśniejszej gwiazdy Koziorożca, Denebola dla drugiej co do jasności gwiazdy Lwa i Aldhanab dla gwiazdy w Żurawiu[8].

Chińczycy widzieli w gwiazdach Łabędzia most lub przeprawę przez „niebiańską rzekę” Drogi Mlecznej. Wyrażenie chiń. 天津; pinyin Tiānjīn oznacza „niebiańską przeprawę”, natomiast Deneb to „czwarta gwiazda niebiańskiej przeprawy”, chiń. 天津四; pinyin Tiānjīnsì[9].

Charakterystyka obserwacyjna edytuj

W północnych szerokościach geograficznych Deneb nigdy nie zachodzi. Razem z innymi jasnymi gwiazdami – Wegą i Altairem – tworzy charakterystyczny asteryzm, tzw. trójkąt letni[4].

18 000 lat temu Deneb znajdował się w pozycji północnej gwiazdy polarnej ziemskiego nieba, był ok. 7 stopni od północnego bieguna niebieskiego. Ze względu na precesję osi Ziemi, Deneb ponownie stanie się gwiazdą polarną około roku 9800 naszej ery[4].

Mars ma podobne nachylenie osi co Ziemia. Północny biegun Marsa wskazuje środek linii, która łączy Deneb z gwiazdą Alderamin[10].

Charakterystyka fizyczna edytuj

 
Porównanie w skali tarczy Deneba i Słońca

Jest to nadolbrzym należący do typu widmowego A2Ia. Jego temperatura to około 8500 K[4]. Deneb należy do najdalej położonych gwiazd widocznych gołym okiem, choć jego odległość nie jest dobrze znana ze względu na znaczną niepewność pomiaru paralaksy przez sondę Hipparcos; ten pomiar sugeruje odległość ponad 1400 lat świetlnych od Słońca[1][4]. Deneb należy jednak do asocjacji gwiazdowej Cygnus OB 7, a to wskazuje na znacznie większą odległość. Inne metoda określenia odległości, oparte na parametrach fizycznych gwiazdy, dają podobne odległości, pozwalając stwierdzić, że gwiazda jest oddalona o około 2600 lat świetlnych[3].

Gwiazda ta jest około 200 tysięcy razy jaśniejsza od Słońca. Jej promień szacuje się na około 200 słonecznych. Umieszczona w miejscu Słońca, wypełniłaby przestrzeń po orbitę Ziemi. Ma ona masę 19 ± 4 razy większą niż masa Słońca. Modele ewolucji gwiazd wskazują, że rozpoczęła życie jako gorąca, błękitna gwiazda typu widmowego O o masie 23 ± 2 M (tak masywne gwiazdy tracą masę przez potężny wiatr gwiazdowy) i obecnie jest obserwowana w trakcie przemiany w czerwonego nadolbrzyma[3]. Tak masywna gwiazda zakończy życie w eksplozji supernowej[4].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c d e f g h i Anderson E., Francis C.: HIP 102098. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-07-18]. (ang.).
  2. a b c d e f g h Deneb w bazie SIMBAD (ang.)
  3. a b c d e f g h i j F. Schiller, N. Przybilla. Quantitative spectroscopy of Deneb. „Astronomy & Astrophysics”. 479 (3), s. 849–858, 2008. DOI: 10.1051/0004-6361:20078590. arXiv:0712.0040. Bibcode2008A&A...479..849S. 
  4. a b c d e f Jim Kaler: DENEB (Alpha Cygni). STARS, 2009-06-26. [dostęp 2017-11-28]. (ang.).
  5. G.A. Gontcharov. Pulkovo Compilation of Radial Velocities for 35 495 Hipparcos stars in a common system. „Astronomy Letters”. 32 (11), s. 759, 2006. DOI: 10.1134/S1063773706110065. Bibcode2006AstL...32..759G. 
  6. a b c Cygnus, the Swan. W: Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 195. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
  7. P. Kunitzsch. The Star Catalogue Commonly Appended to the Alfonsine Tables. „Journal for the History of Astronomy”. 17 (49), s. 89–98, 1986. Bibcode1986JHA....17...89K. 
  8. Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-11-19. [dostęp 2017-11-28].
  9. Cygnus. W: Ian Ridpath: Star Tales. James Clarke & Co., 1988. ISBN 978-0-7188-2695-6.
  10. N.G. Barlow: Mars: An introduction to its interior, surface and atmosphere. Cambridge University Press, 2008, s. 21. ISBN 0-521-85226-9.

Linki zewnętrzne edytuj