Elżbieta Batory

węgierska seryjna morderczyni

Elżbieta Batory, węg. Báthory Erzsébet (ur. 7 sierpnia 1560 w Nyírbátorze, zm. 21 sierpnia 1614 w Čachticach) – arystokratka węgierska zwana Krwawą Hrabiną z Čachtic – od nazwy zamieszkiwanego przez nią zamku w Čachticach, którego nie należy mylić z pobliską twierdzą w Trenczynie na Słowacji (węg. Csejte); siostrzenica[1] króla polskiego Stefana Batorego.

Elżbieta Batory
Erzsébet Báthory
Krwawa Hrabina z Čachtic
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

7 sierpnia 1560
Nyírbátor

Data i miejsce śmierci

21 sierpnia 1614
Čachtice

Ruiny zamku w Čachticach
Herb rodu Batory Smocze Zęby

Rodzina

edytuj

Elżbieta była członkinią jednego z najbogatszych i najpotężniejszych rodów szlacheckich Siedmiogrodu; więzy pokrewieństwa łączyły ją jednak nie tylko z przyszłym królem Polski Stefanem Batorym, ale też z ludźmi cierpiącymi na różne choroby psychiczne, co było zapewne skutkiem ciągłych małżeństw pomiędzy członkami nieznacznej liczby tamtejszych możnych rodów. Jej ojciec, Jerzy Batory z linii na Ecsed, był pastorem. Poślubił on swoją daleką kuzynkę Annę z Batorych na Somlyó (siostrę polskiego króla) i razem z nią zamieszkał w Ecsed; tam urodziła się i wychowała Elżbieta.

Życiorys

edytuj

Była kobietą wielkiej urody, a przy tym pochwalić się mogła wyjątkową inteligencją – nauczyła się płynnie władać węgierskim, łaciną i niemieckim. Od wczesnych lat życia uchodziła za osobę skłonną do napadów gniewu.

Mając sześć lat, była świadkiem wydarzenia, które mogło mieć istotny wpływ na jej psychikę – jeden z Romów, zapewniających rozrywkę mieszkańcom zamku, został oskarżony o sprzedanie dzieci Turkom. Został uznany za winnego i skazany na śmierć; egzekucję wykonano przez zaszycie skazanego mężczyzny w rozciętym brzuchu konia. Podobny wpływ na Elżbietę mogła wywrzeć sytuacja, która miała miejsce około siedmiu lat później – jeden z jej kuzynów, ówczesny książę Siedmiogrodu, nakazał obciąć nosy i uszy 54 zbuntowanym chłopom.

W 1573 odbyły się zaręczyny Elżbiety z Franciszkiem Nádasdym, za którego wyszła w wieku piętnastu lat. Istnieją zapisy, że miała ona wtedy już za sobą ciążę będącą skutkiem związku z miejscowym chłopem – dziecko (córkę) miano oddać wiejskiej rodzinie. Jednakże zapisy te raczej zostały wymyślone w późniejszym okresie przez hrabiego Turzona – po pierwsze Elżbieta w ciążę musiałaby zajść w wieku 12 lat lub wcześniej, a po drugie związek z chłopem był niemożliwy i skończyłby się w najlepszym razie wysłaniem Elżbiety do klasztoru (zgodnie z ówczesną obyczajowością tolerowano przedmałżeńskie romanse kobiet, o ile dotyczyły one mężczyzn o równej lub wyższej pozycji społecznej, a w przeciwnym razie kobiety karano). 8 maja 1575 we Vranovie nad Toplą odbyła się pełna przepychu ceremonia ślubna Elżbiety z dwudziestoletnim Nádasdym. Małżeństwo zamieszkało na Węgrzech w zamku Sárvár, rodzinnej posiadłości rodziny Franciszka, który jako żołnierz większość czasu spędzał na walkach z Turkami. Samodzielnie zarządzając majątkiem, Elżbieta zasłynęła okrucieństwem wobec sług, a także utrzymywaniem kontaktów z licznymi kochankami obojga płci.

Pierwsze dziecko z Nádasdym – córka Anna – urodziło się dopiero w 1585. W ciągu następnych dziewięciu lat na świat przyszła jeszcze trójka dzieci: Urszula, Katarzyna oraz jedyny syn, Paweł.

Elżbieta często odwiedzała ciotkę, Klarę Batory, organizującą regularnie wyuzdane orgie. Możliwe, że właśnie w takich okolicznościach poznała Dorotheę Szantes, która podsyciła sadyzm Elżbiety. [potrzebny przypis]

Rankiem 4 stycznia 1604 zmarł nagle mąż Elżbiety, Franciszek, prawdopodobnie z powodu otrucia. Gdy żył, z ochotą pomagał żonie w torturowaniu sług[potrzebny przypis], zwłaszcza przyłapanych na kradzieży albo niewykonaniu polecenia, lub tylko o to podejrzewanych.

Będąc wdową od zaledwie czterech tygodni, Elżbieta Batory porzuciła żałobę i zaczęła bywać na cesarskim dworze w Wiedniu. Większość czasu spędzała jednak w Čachticach.

W 1604 Elżbieta poznała niejaką Annę Darvulię, kobietę, która – korzystając ze strachu Elżbiety przed nadchodzącą starością – rzekomo stała się najprawdopodobniej główną inspiratorką domniemanych zbrodni dokonywanych przez hrabinę. Pewnego dnia Elżbieta w złości miała uderzyć służkę tak mocno, że krew z nosa jej ofiary padła na twarz hrabiny; Elżbieta, spojrzawszy w lustro, miała zauważyć, że zniknęły jej zmarszczki. Darvulia miała wykorzystać złudzenie, jakiemu uległa jej pani i przekazać jej „starożytną mądrość”: przez odebranie komuś krwi można przejąć fizyczne i duchowe cechy tej osoby.

Od tej pory krwawe tortury miały stać się niemalże codziennością na čachtickim zamku.[potrzebny przypis] Służące miały być maltretowane nawet wtedy, gdy Elżbieta – chora i osłabiona – nie była w stanie zejść z łóżka. Te pomówienia miały wywieść się z fałszywych oskarżeń Jerzego Turzona, który dążył do zagarnięcia majątku hrabiny.

Proces i śmierć

edytuj

Elżbieta Batory pojmana została przez swego kuzyna, hrabiego Thurzo, palatyna Węgier. Jej proces rozpoczął się na zamku w Bytczy kilka tygodni później, 2 stycznia 1611. Stał się wielką publiczną sensacją; na salę sądową ściągały tłumy, by śledzić jego przebieg. Decyzją hrabiego Thurzo Elżbietę sądzono jedynie za wielokrotne przestępstwa o naturze kryminalnej, natomiast o wampiryzm i czarnoksięstwo oskarżono jej sługi.

Czworo torturowanych wspólników Elżbiety w zeznaniach podało liczbę ofiar od trzydziestu do sześćdziesięciu, ale piąty świadek ujawnił znaleziony w komodzie hrabiny rejestr zbrodni, wedle którego śmierć z rąk Elżbiety i jej sług poniosło sześćset pięćdziesiąt osób.

Współuczestników zbrodni skazano na karę śmierci (wyroki wykonano 7 stycznia 1611), samą zaś Elżbietę jako wysoko urodzoną damę (która do końca zaprzeczała postawionym zarzutom), na zamurowanie żywcem w jednej z komnat zamku, z otworem jedynie do podawania pożywienia; miała tam przebywać do śmierci.

31 lipca 1614 podyktowała testament, w którym cały majątek zapisała dzieciom. W ten sposób uniknęła groźby skonfiskowania 1/3 jej majątku. Miesiąc później znaleziono ją w celi martwą.[potrzebny przypis]

Kontrowersje

edytuj

Według węgierskiego historyka László Nagy Elżbieta Batory padła ofiarą spisku Habsburgów dążących do zagarnięcia Węgier[2]. Oba domy popadły w konflikt już w 1571 r., gdy Krzysztof Batory (wuj Elżbiety) stanął na czele pospolitego ruszenia przeciwko Habsburgom, a jego brat Stefan został księciem Siedmiogrodu. Po koronacji tegoż na króla Polski stosunki te uległy dalszemu pogorszeniu. W wojnie 1597–1602 cesarz Rudolf II Habsburg pokonał następcę Stefana Batorego – Zygmunta i zagarnął Siedmiogród, jednak już w kilka lat późnej w kraju wybuchło powstanie i władzę przejął Gabriel Batory. Ponieważ w Wiedniu obawiano się, że zamożna wdowa Elżbieta wesprze swego kuzyna, postanowiono ją usunąć. Dla urobienia opinii publicznej rozkręcono machinę propagandową i oskarżono pozostającą bez męskiej opieki Elżbietę o najobrzydliwsze zbrodnie, jakie współcześni mogli sobie wyobrazić. Nadzór nad sprawą powierzono Jerzemu Thurzo, któremu następnie jako jej krewnemu przypadła znaczna część wielkiego majątku oskarżonej. W 1613 r. kampania wojenna przeciwko Batorym dobiegła końca, a Habsburgom udało się zlikwidować kolejną dynastię stojącą na drodze ich planów w Europie Środkowo-Wschodniej (por. Luksemburgowie, Jagiellonowie).

W 1729 r. piszący w duchu kontrreformacji jezuita László Turóczi w swoim dziele pt. Ungaria suis cum regibus compendio data[3] opisał proces Elżbiety wymyślając przy tym masę wątków, które na stałe weszły do obiegu (np. odmładzające kąpiele w krwi młodych dziewcząt). Za przyczynę jej zwyrodnienia uznał on przejście E. Batory na luteranizm. W ten sposób narodziła się czarna legenda krwawej hrabiny z Transylwanii, która z czasem – zmieniana i upiększana – przekształciła się w historię o Drakuli.[potrzebny przypis] Dzieło Turócziego miało też prawdopodobnie na celu zdyskredytowanie ówczesnego księcia Siedmiogrodu Franciszka II Rakoczego, który był potomkiem Elżbiety Batory[potrzebny przypis].

Po wielu badaniach historycy [kto?] uważają, że doszło do konceptualnego sporu przeciwko hrabinie. Morderstw nie można było jednoznacznie udowodnić, opierały się na plotkach[4][5]. Po śmierci męża sama hrabina zarządzała rozległymi posiadłościami. Była inteligentną i odnoszącą sukcesy kobietą[6][7].

Elżbieta Batory we współczesnej kulturze

edytuj
  • Postać Elżbiety Batory stanowi podstawę jednego z wątków powieści 62. Model do składania (1968) autorstwa Julio Cortazara.
  • Elżbieta Batory jest bohaterką jednej z nowel filmowych, składających się na film Waleriana Borowczyka Opowieści niemoralne (1974); powstała także powieść pt. Pani na Czachticach autorstwa Jozo Niznanskiego, na podstawie której nakręcono film pod tym samym tytułem.
  • Wzmianka o Elżbiecie Batory pojawia się w komiksie z serii Hellboy – ukazana zostaje „Straszliwa Dziewica z Joo”, czyli żelazna dziewica, rzekome narzędzie, za pomocą którego hrabina zdobywała krew swych ofiar.
  • Elżbieta Batory występuje również w grze komputerowej Diablo II (2000). Jest określana jako Hrabina, ale informacja o tym, że kąpała się we krwi i została zamknięta w wieży, jednoznacznie wskazuje na Elżbietę.
  • W grze BloodRayne (2002) Elżbieta Batory występuje jako boss, sadystyczna dr Báthory Mengele, która podaje się za potomkinię Elżbiety Batory.
  • W filmie Terry’ego Gilliama Nieustraszeni bracia Grimm z 2005 roku, pojawia się postać Królowej Luster, grana przez Monicę Bellucci, zamknięta w wieży nieśmiertelna czarownica, dotknięta obsesją na punkcie młodości i urody. Królowa Luster, pijąca krew dziewic, również wydaje się być wariacją na temat Elżbiety.
  • W 2006 roku powstał film Stay Alive, w którym fabuła tytułowej gry nawiązuje do legendy o hrabinie Elżbiecie. Nawiązanie do jej postaci pojawia się również w filmach Piła III oraz Eternal, a także w Metamorphosis, który zawiera nawiązanie do jej legendy, lecz koncentruje się na córce hrabiny o tym samym imieniu. Nawiązanie do Elżbiety Batory występuje w filmie Hostel 2 (zabójczyni jednej z trzech dziewcząt).
  • W lipcu 2008 r. miał premierę film Bathory w reżyserii Juraja Jakubisko, jednego z najbardziej poważanych słowackich twórców filmowych. To pierwszy anglojęzyczny film tego reżysera, oceniany przez Słowaków jako najdroższy film nakręcony w krajach Europy Środkowej (budżet 10 mln EUR), i kręcony z wielkim rozmachem – 200 aktorów, 3000 statystów[8].
  • Jest ona jedną z głównych bohaterek w powieści Dacre’a Stokera(inne języki) i Iana Holta pt. Dracula: Nieumarły (2009). Zabija swoje ofiary biczem z haczykami, a później, gdy mdleją z bólu, kąpie się w ich krwi. Jest ona jednym z najpotężniejszych wampirów.
  • Biograficznym filmem o Elżbiecie jest również film The Countess (2009) (Krwawa hrabina).
  • W 2009 roku pojawia się jako jedna z antagonistek w trylogii fantasy dla młodzieży Wojna czarownic (Klan Wilczycy, Lodowa Pustynia, Przekleństwo Odi) autorstwa Maite Carranzy. Hrabina Elżbieta staje się nieśmiertelna dzięki wypiciu krwi 650 czarownic Omar oraz talizmanowi z ich krwi i włosów.
  • W drugim odcinku trzeciego sezonu serialu True Blood (2009), wampir Bill Compton trafia do posiadłości króla wampirów w Missisipi. Zostaje mu przydzielony pokój, w którym, jak twierdzi Talbot – kochanek króla, jest łoże należące niegdyś do Elżbiety.
  • Postać inspirowana osobą Elżbieta Batory pojawia się również w grze komputerowej Dragon Age: Orgins – Awakening (2010). Występuje jako Baronowa z Czarnych Mokradeł, która jest magiem krwi i porywa dzieci z podlegających jej wiosek. Wygląd oraz wypowiedzi postaci wskazują jednoznacznie na Elżbietę.
  • W 2010 roku wydana została powieść napisana przez Rebeccę Johns Hrabina: Tragiczna historia Elżbiety Batory, która odwołuje się do faktów historycznych, jednakże jest fikcją literacką.
  • W 2011 roku powstał niemiecko-austriacki film Die Blutgräfin (czyli „krwawa hrabina”), w którym w rolę Elżbiety Batory wcieliła się Tilda Swinton.
  • W 2012 James Rollins oraz Rebecca Cantrell rozpoczęli serię książek The Order of the Sanguines Series, w skład której wchodzą The Blood Gospel (2012) oraz The Innocent Blood (2013). W obu pojawia się postać hrabiny. Według fabuły, hrabina zostaje zamieniona w strigoi (wampira), ukryta w XVII wieku i wybudzona ponownie w dzisiejszych czasach. Hrabina zabija nie tylko dla podtrzymania swego życia, ale również w celu identyfikacji, kim tak naprawdę stała się po przemianie.
  • W 2013 roku powstał film Fright Night 2 w reżyserii Eduardo Rodrigueza, gdzie postać inspirowaną Elżbietą Bathory gra Jaime Murray.
  • W 2015 roku w piątym sezonie serialu American Horror Story Lady Gaga wcieliła się w postać Hrabiny: biseksualnej wampirzycy.
  • W powieści Ja, potępiona (2012) Elżbieta Batory występuje jako dusza potępiona, która chce mieć władzę nad całym światem. Jest piękna, gdyż wykąpała się w swoim życiu w krwi wielu dziewic. Elżbieta opanowała cały świat, lecz na krótko, gdyż jej dusza została zniszczona.

W muzyce

edytuj

Temat tajemniczego i mrocznego życia Elżbiety Batory był wielokrotnie wykorzystywany przez wiele zespołów, głównie nurtu metalowego i rocka gotyckiego. Wśród nich są:

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Krwawa hrabina na stronie Pałacu w Wilanowie (autor: Konrad Pyzel).
  2. László Nagy: A rossz hirü Báthoryak. Kossuth Könyvkiadó, Budapest 1984
  3. Tragica Historia. In: Ungaria suis cum regibus compendia data, Typis Academicis Soc. Jesu per Fridericum Gall. Anno MCCCXXIX. Mense Sepembri Die 8. p. 188–193, quoted by Farin.
  4. Szádeczky-Kardoss Irma - Báthory Erzsébet igazsága
  5. Várkonyi Gábor, Lengyel Tünde: Báthory Erzsébet - egy asszony élete
  6. Nádasdy Múzeum
  7. The Blood Countess?
  8. [1] (słow.)

Bibliografia

edytuj
  • Carranza Matie: (seria) Wojna Czarownic;
  • Grzelak Wojciech: Czachticka pani, w: „Rzeczpospolita” nr 198 (5971), 2001-08-25-26, dodatek „+Plus-Minus”.
  • Nižnański Jožo: Pani na Czachticach ISBN 83-7132-862-1.
  • Miranda Twiss, Najwięksi zbrodniarze w historii, Arkadiusz Czerwiński, wyd. 2, Warszawa: Muza, 2005, ISBN 83-7319-269-7, OCLC 749956565.

Linki zewnętrzne

edytuj
  • Bathory – film, produkcja czesko-słowacka, 2008 rok
  • Stay Alive – horror z 2006 roku wyprodukowany w USA