Wikipedia

Iris haynei

gatunek byliny

Iris haynei Baker – gatunek byliny należący do rodziny kosaćcowatych (Iridaceae), endemit Bliskiego Wschodu.

Iris haynei
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

kosaćcowate

Rodzaj

kosaciec

Gatunek

Iris haynei

Nazwa systematyczna
Iris haynei Baker
Gard. Chron. ser. 2, 6:710. 1876[3]
Synonimy
  • Iris biggeri Dinsm.
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Kwiat

Rozmieszczenie geograficzne edytuj

Występuje na obszarach o klimacie umiarkowanym w Azji Zachodniej[5]. Gatunek jest endemitem następujących regionów i miejsc na Bliskim Wschodzie: Samarii[6][7][8][9][10], Dolnej Galilei[11] (wraz z Górą Tabor)[12], Doliny Bet Sze’an oraz Wzgórz Gilboa[13][14][15][16]. Mniejsze skupiska Iris haynei można spotkać na Pustyni Judzkiej[7] oraz w pobliżu kibucu w En Gew nad Jeziorem Genezaret[17][18].

Morfologia edytuj

Pokrój
Geofit ryzomowy z grubym kłączem rosnącym pod powierzchnią ziemi i krótkimi, brązowymi rozłogami. Tworzy kępy[19]. Szypuła kwiatostanu osiąga do 40–60 cm[10].
Liście
Od 5 do 8 liści, gładkich, równowąskomieczowatych lub lancetowatych, szarozielonych.
Kwiaty
Pachnące, o średnicy od 10 do 12 cm; występują w odcieniach ciemnej purpury, fioletu, ciemnej czerwieni[7].

Biologia i ekologia edytuj

Bylina kwitnąca na przełomie marca i kwietnia[7].

Występuje na śródziemnomorskich terenach lesistych i zakrzewionych[11][7] oraz na skalistych stokach[6]. Preferuje gleby bogate w wapień[14] i dolomit[11], pobrzeża pól z terra rossa[6]. Siedliska obejmują obszary od 150 do 550 m n.p.m.[11][14]

Konotacje kulturowe edytuj

W grudniu 1978 Poczta Izraela wydała znaczek o nominale 5,40 NIS z Iris haynei w serii z kwiatami chronionymi[20].

Palestyńskie Ministerstwo Środowiska wybrało 5 kwietnia 2016 Iris haynei narodowym kwiatem Palestyny, obok oliwki jako narodowego drzewa i nektarnika palestyńskiego jako narodowego ptaka. Okazją był 5. Narodowy Dzień Ochrony Środowiska[21][22].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-20] (ang.).
  3. ↑ Taxon: Iris haynei Baker. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-03-29].
  4. ↑ Iris haynei, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  5. ↑ United States Department of Agriculture: Iris haynei Baker. npgsweb.ars-grin.gov, 2004-12-01. [dostęp 2019-03-26]. (ang.).
  6. ↑ a b c A Guide to Species Irises: Their Identification and Cultivation. British Iris Society, 1997, s. 75-76. ISBN 0-521-44074-2. (ang.).
  7. ↑ a b c d e Avinoam Danin: Iris haynei. flora.org.il (Flora of Israel Online). [dostęp 2019-03-26]. (ang.).
  8. ↑ E. Solomon: Iris haynei. www.signa.org (Species Iris Group of North America), 2005-04-03. [dostęp 2019-03-26]. (ang.).
  9. ↑ Oncocyclus, Regelia and Reglio-cyclus Irises, The Plantsmen, Buckshaw Gardens, Holwell, Sherborne, Dorset. Scottish Rock Garden Club. [dostęp 2019-03-26]. (ang.).
  10. ↑ a b James Cullen, Sabina G. Knees, H. Suzanne Cubey: The European Garden Flora Flowering Plants: A Manual for the Identification. T. 1. Cambridge University Press, 2011, s. 249. ISBN 978-0-521-76147-5.
  11. ↑ a b c d Y. Sapir, A. Shmida, G. Ne’eman. Pollination of Oncocyclus irises (Iris: Iridaceae) by Night-Sheltering Male Bees. „Plant Biol.”. 7 (4). s. 417–424. DOI: 10.1055/s-2005-837709. (ang.). 
  12. ↑ Mount Tabor Nature Reserve and National Park. www.parks.org.il. [dostęp 2019-03-26]. (ang.).
  13. ↑ Abigail Klein Leichman: Top 10 places to see Israel’s spring flowers. www.israel21c.org, 2014-02-26. [dostęp 2019-03-26]. (ang.).
  14. ↑ a b c Iris haynei. www.rareplants.co.uk. [dostęp 2019-03-26]. (ang.).
  15. ↑ Giuseppe Pellegrino. Pollinator limitation on reproductive success in Iris tuberosa. „AoB Plants”. 7, 2015. DOI: 10.1093/aobpla/plu089. [dostęp 2019-03-26]. (ang.). 
  16. ↑ Azaria Alon: Israel National Parks & Nature Reserves. Jerusalem: Carta, 2008, s. 194. ISBN 978-965-220-741-8. (ang.).
  17. ↑ Gilboa Forests - Springs & Valleys in the Lower Galilee. www.kkl-jnf.org (Keren Kayemeth LeIsrael Jewish National Fund). [dostęp 2019-03-26]. (ang.).
  18. ↑ Aviva Bar-Am, Shmuel Bar-Am: In the Gilboa Mountains, the wildflowers defy King David’s curse. www.timesofisrael.com. [dostęp 2019-03-26]. (ang.).
  19. ↑ Martha Modzelevich: Iris haynei, Gilboa iris. www.flowersinisrael.com. [dostęp 2019-03-26]. (ang.).
  20. ↑ Iris Haynei. colnect.com. [dostęp 2019-03-26]. (ang.).
  21. ↑ News Details: Gilboa Iris "national plant for Palestine". environment.pna.ps, 2016-04-05. [dostęp 2019-03-26]. (arab.).
  22. ↑ EQA: "Gilboa Iris" endemic in our land and our national right to prove it". www.wafa.ps, 2016-04-06. [dostęp 2019-03-26]. (arab.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Iris_haynei&oldid=66253653”