Jan Hrebenda

doktor praw, sędzia

Jan Antoni Władysław Hrebenda (ur. 10 czerwca 1896 w Krakowie, zm. 7 sierpnia 1941 w Auschwitz) – doktor praw, sędzia, porucznik Wojska Polskiego.

Jan Hrebenda
Ilustracja
Jan Hrebenda jako więzień w KL Auschwitz
Data i miejsce urodzenia

10 czerwca 1896
Kraków

Data i miejsce śmierci

7 sierpnia 1941
Auschwitz

Narodowość

polska

Odznaczenia
Medal Waleczności (Austro-Węgry)
Upamiętnienie na Mauzoleum w Sanoku

Życiorys

edytuj

Jan Antoni Władysław Hrebenda urodził się 10 czerwca 1896 w Krakowie[1][2][3][4][5]. Był synem Władysława i Anny[2] z domu Reiner wzgl. Rajner (zm. 10 marca 1931 w Sanoku jako wdowa w wieku 66 lat i pochowana tamże)[6][7][5][1]. Był bratem Stanisława (1894-1940, także oficer armii austriackiej i Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej)[8].

Podczas I wojny światowej był powołany do służby w C. K. Armii, mianowany w rezerwie piechoty chorążym z dniem 1 lipca 1916[9], a następnie awansowany na stopień podporucznika z dniem 1 stycznia 1917[10]. Był przydzielony do 13 pułku piechoty[11][12]. W jego szeregach działał w polskiej tajnej organizacji niepodległościowej, utrzymującej kontakt organizacyjny z Legionami Polskimi[13]. Przed 1918 został odznaczony srebrnym Medalem Waleczności 2 klasy[12].

Został przyjęty do Wojska Polskiego dekretem Wodza Naczelnego Wojsk Polskich z 1 listopada 1918 w grupie byłych oficerów armii austro-węgierskich i 7 stycznia 1919 przydzielony w stopniu podporucznika do 8 pułku piechoty w Krakowie[14]. Brał udział w walkach o ustalenie granic z lat 1918-1921[4][5]. Został zweryfikowany w stopniu porucznika rezerwy piechoty ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[15][16]. W latach 20. był oficerem rezerwowym macierzystego 11 pułku piechoty, w okresie pokoju stacjonującego w garnizonie Tarnowskie Góry[17][18]. Później został przeniesiony do korpusu oficerów taborowych i zweryfikowany w stopniu porucznika ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[19]. W 1934 był oficerem rezerwy 10 dywizjonu taborów z Przemyśla i pozostawał wówczas w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Rzeszów[20].

Ukończył studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, uzyskując stopień doktora praw[5]. W okresie II Rzeczypospolitej pracował jako sędzia grodzki[3][4]: w Krakowie[5], w Rzeszowie[21][5], w Bielsku[22][5] (w tamtejszym Sędzie Grodzkim w 1935 został kierownikiem działu cywilnego[23], był też sędzią śledczym[24]) i w Ciężkowicach do 1939[5]. 28 lutego 1939 został przeniesiony w stan spoczynku[25].

Po wybuchu II wojny światowej 1939 początkowo mieszkał w Krakowie przy ulicy Szpitalnej 20[5]. Po nastaniu okupacji niemieckiej zaangażował się w działalność konspiracyjną[5]. Najprawdopodobniej współpracował w ramach organizowania przerzutów osób przez zieloną granicę na Węgry[5]. W Sanoku zamieszkiwał przy ul. Antoniego Potockiego 12[2]. 1 kwietnia 1940 został aresztowany przez Niemców i od tego czasu był przetrzymywany w więzieniu w Sanoku (w tamtejszej ewidencji wpisany jako Władysław Hrebenda)[2][5]. Przebywał tam do 9 sierpnia 1940[2]. Potem był osadzony na zamku w Rzeszowie oraz w więzieniu w Tarnowie[5]. Stamtąd został wywieziony i 30 sierpnia 1940 został osadzony w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz, otrzymując obozowy numer więźnia 3665[3][4][5]. Otrzymał funkcję pielęgniarza w dziale Häftlings-Krankenbau (HKB) blok 15 (po przemianowaniu blok 20)[5]. Od listopada 1940 działał w ramach konspiracyjnej organizacji obozowej tj. w Związku Organizacji Wojskowej, założonej przez ppor. Witolda Pileckiego[26][4][5]. Opiekował się Pileckim podczas jego choroby[27][28]. W maju 1941 został przeniesiony do bloku 3[5]. 7 sierpnia 1941 poniósł śmierć w Auschwitz na skutek wycieńczenia[29][3][4][5][1].

Od 8 października 1927 jego żoną była Janina Józefa z domu Pytel[30][5] (ur. 1901, córka Adama Pytla)[1], która tuż po wojnie przebywała w Sanoku[31].

W 1962 Jan Hrebenda został upamiętniony wśród innych osób wymienionych na jednej z tablic Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej na obecnym Cmentarzu Centralnym w Sanoku.

Przypisy

edytuj
  1. a b c d Księga małżeństw (1924–1936). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. s. 167.
  2. a b c d e Gefängnis in Sanok. Księga więźniów śledczych 1939-1940 (zespół 134, sygn. 97). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 82 (poz. 782).
  3. a b c d Informacje o więźniach. Jan Hrebenda. auschwitz.org. [dostęp 2020-04-27].
  4. a b c d e f Archiwum ofiar terroru nazistowskiego i komunistycznego w Krakowie 1939 - 1956. Jan Hrebenda. krakowianie1939-56.mhk.pl. [dostęp 2020-04-27].
  5. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Jerzy Dębski. 9. Jan Antoni Władysław Hrebenda. „Krakowskie Zeszyty Sądowe”. Dodatek do nr 3/17: Sędziowie polscy uwięzieni w KL-Auschwitz, s. 22-23, 2017. 
  6. Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 360 (poz. 37).
  7. Księga zmarłych i pochowanych w Sanoku na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej i Matejki od 1895 do 1952 r.. Sanok. s. poz. 3349.
  8. Stanisław Hrebenda. ksiegicmentarne.muzeumkatynskie.pl. [dostęp 2020-07-04].
  9. Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1917. Kraków: 1917, s. 314.
  10. Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1918. Kraków: 1918, s. 327.
  11. Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1917. Kraków: 1917, s. 374.
  12. a b Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1918. Kraków: 1918, s. 484.
  13. Dlaczego „trzynastka” nie przebiła się z II. Brygadą Legionów przez front austrjacki?. „Polska Zachodnia”. Nr 52, s. 3, 21 lutego 1933. 
  14. 349. Rozkaz. „Dziennik Rozkazów Wojskowych”. Nr 9, s. 235, 28 stycznia 1919. 
  15. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 505.
  16. Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 444.
  17. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 156.
  18. Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 148.
  19. Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 185.
  20. Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 720.
  21. Kalendarz Sądowy na Rok 1932. Warszawa: 1932, s. 69.
  22. Tadeusz Pietrykowski: Sądownictwo polskie na Śląsku 1922-1937. Katowice: 1939, s. 63.
  23. Kronika bielsko-bialska. Zmiany w sądzie bielskim. „Nowy Dziennik”. Nr 111, s. 15, 24 kwietnia 1935. 
  24. Księga adresowa Bielska, Białej i okolicy dla przemysłu, handlu i rzemiosła ze szczegółowym spisem właścicieli mieszkań. Biała: po 1934, s. 17.
  25. Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości”. Nr 4, s. 62, 20 marca 1939. 
  26. Report W KL Auschwitz 1940 – 1943 by Captain Witold Pilecki. ipn.gov.pl. s. 5. [dostęp 2020-04-27].
  27. Raport Witolda. Ząbki / Londyn: Apostolicum, 2017, s. 71, 73.
  28. Katarzyna Kucaba: Przeciw dwóm totalitaryzmom – Rotmistrz Witold Pilecki (1901-1948). Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydział Humanistyczny. Instytut Historii, 2010, s. 47.
  29. Historia polskiego wojskowego ruchu oporu w Auschwitz. artsandculture.google.com. [dostęp 2020-04-27].
  30. Indeks do Ksiąg Zaślubionych Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku od roku 1911. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 33 (Tom K, poz. 51).
  31. Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 197 (poz. 278).

Bibliografia

edytuj