Wikipedia

Cmentarz Centralny w Sanoku

cmentarz komunalny w Sanoku

Cmentarz Centralny w Sanoku – cmentarz komunalny położony w Sanoku. Nekropolia jest złożona z kilku części. Jako pierwsza została założona część przy ulicy Jana Matejki, następnie powstał zaprojektowany obszar przy ulicy Rymanowskiej, zaś obie wymienione części zostały wpisane do rejestru zabytków Sanoka. W późniejszym czasie teren cmentarza ulegał poszerzeniu o okoliczny areał (powstały m.in. dwie kwatery żołnierskie), w rezultacie tworząc całość obecnej nekropolii. Pod względem historycznym i zabytkowym jest to jedna z najstarszych nekropolii na obszarze województwa podkarpackiego[3].

Cmentarz Centralny w Sanoku
Obiekt zabytkowy nr rej. A-31 i A-32
z 20 grudnia 1982[1][2]
(A-31 – część przy ul. Rymanowskiej,
A-32 – część przy ul. Jana Matejki)
Ilustracja
Główna aleja cmentarna przy ul. Rymanowskiej.
Pośrodku kaplica w centralnym punkcie tej części cmentarza.
Państwo

 Polska

Miejscowość

Sanok

Adres

ul. Rymanowska 1
38-500 Sanok

Typ cmentarza

komunalny

Wyznanie

rzymskokatolickie

Stan cmentarza

czynny

Powierzchnia cmentarza

79 300 m²

Zarządca

Miasto Sanok → Sanockie Przedsiębiorstwo Gospodarki Mieszkaniowej Sp. z o.o.

Architekt

Władysław Beksiński

Położenie na mapie Sanoka
Mapa konturowa Sanoka, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Cmentarz Centralny w Sanoku”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Cmentarz Centralny w Sanoku”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Cmentarz Centralny w Sanoku”
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa konturowa powiatu sanockiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Cmentarz Centralny w Sanoku”
Ziemia49°33′51″N 22°11′28″E/49,564167 22,191111
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia i struktura edytuj

Stara część przy ulicy Jana Matejki edytuj

 
Cmentarz w Sanoku na mapie z 1852

Pierwotny i nieistniejący już cmentarz przy dzisiejszej ulicy Jana Matejki został utworzony wskutek dekretu cesarza Józefa II Habsburga o cmentarzach zamiejskich z 11 grudnia 1783, wydanego przez Gubernium Galicyjskie z 21 stycznia 1784 (dokument nakazywał dokonywanie pochówków poza terenami zabudowanymi)[4][5][a]. Przy opisach starych pochowków na tymże cmentarzu pojawia się też wskazanie pobliskiej ulicy Elżbiety Granowskiej[6]. Brak jest informacji o dokładnej dacie otwarcia cmentarza, przyjmuje się, że pierwsze pochówki odbyły się najprawdopodobniej w latach 90. XVIII wieku bądź na początku XIX wieku[7][8]. Nie ma pewności kiedy powstał cmentarz przy ul. Jana Matejki; jest on widoczny na mapie Sanoka z 1852[9]. Według Edwarda Zająca cmentarz ten założono w 1857 na terenie nabytym od Piotra Czyżewskiego przez cesarsko-królewską władzę obwodową[10][11]. Koszty tego zakupu spadły na gminy oraz dwory przynależne do miejscowych parafii rzymsko- i greckokatolickiej[10]. Dochody uzyskiwane ze sprzedaży miejsc pochówków były przeznaczane na rzecz budowy łacińskiego kościoła parafialnego w Sanoku[10]. Administrowaniem cmentarza zajmował się tamtejszy komitet parafialny[10].

Na posiedzeniu Rady Miejskiej 3 kwietnia 1867 założenie nowego cmentarza zainicjował proboszcz rzymskokatolickiej parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku, ks. Franciszek Salezy Czaszyński, który złożył wniosek został przewodniczącym komisji mającej na celu znalezienie obszaru dla nowego cmentarza (w składzie tego gremium zasiedli także radni Michał Solski, Ignacy Kahane, Karol Pollak, Szymon Drewiński, zaś spoza Rady dr Józef Demetrykiewicz)[10][12][13]. Efektem prac tejże komisji było wytypowanie parceli na zachód od miasta, należącej do właściciela ziemskiego Jana Tchorznickiego[14][10][15]. Pomimo tych działań nie doszło do finalizacji sprawy[10]. 27 lipca 1882 na posiedzeniu Rady Miejskiej rozpatrywano sprawę założenia nowego lub rozszerzenia starego cmentarza katolickiego i w tym zakresie wybrano komisję, w której zasiedli ks. Czaszyński, Aital Witoszyński, Aleksander Iskrzycki, Jan Kupczyk, Teofil Lewicki[16]. 14 grudnia 1882 Rada postanowiła w celu rozszerzenia cmentarza nabyć kawałek gruntu od Piotra Czyżewskiego[17].

Na cmentarzu byli grzebani chrześcijanie (obrządków rzymskokatolickiego i ewangelickiego), zaś po wydaniu dekretu z 1784 także osoby wyznania greckokatolickiego[2][10] (chowane uprzednio na cmentarzu przy Cerkwi Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w centrum miasta[18]). 20 maja 1869 Rada Miejska uchwaliła ogrodzenie cmentarza miejskiego[19]. W połowie lat 80. XIX wieku cmentarz, pozostający pod zarządem parafii obrządku rzym.-kat., stał się obiektem krytyki z uwagi na panujący tam rzekomo chaos prowadzenia pochówków, brak ogrodzenia i alejek, a także położenie na terenie bagnistym[20]. 12 maja 1887 radny miejski Aital Witoszyński wnioskował o ogrodzenie terenu cmentarza parkanem sztachetowym ze względów policyjnych[10][21]. Informacja prasowa z 1891 wskazała na zaniedbanie terenu cmentarza[22]. Z dniem 1 grudnia 1895 cmentarz przy ulicy Jana Matejki został zamknięty[23]. 5 października 1905 burmistrz Sanoka Feliks Giela wydał specjalne wezwanie do mieszkańców miasta i innych osób zainteresowanych niszczejącymi nagrobkami na starym katolickim cmentarzu w Sanoku, aby zabezpieczyli owe w czasie do jednego roku, po upływie którego uszkodzone pomniki zostaną usunięte[24][25].

Pod koniec XX wieku Ewa Śnieżyńska-Stolot i Franciszek Stolot wskazali, iż jednym z najstarszych obiektów na cmentarzu był nagrobek Antoniego Lenika, c. k. radcy finansowego, zmarłego w 1866 w wieku 52 lat[26]. Obecnie powierzchnia części przy ulicy Jana Matejki wynosi 1,57 ha[2][27]. Powierzchnia ma formę nieregularnego czworoboku[28]. Z uwagi na strukturę ta część ma charakter formy wachlarza, jako że od wejścia (w południowo-wschodnim rogu od ulicy Romana Dmowskiego) alejki rozchodzą się w kierunkach zachodnim, północno-zachodnim i północnym[29]. Od strony południowej do tej części cmentarza przylega osobny, mniejszy fragment przy ul. Jana Matejki, który również skupia stare pochówki, jednakże nie posiada ustanowionych alejek.

Stara część przy ulicy Rymanowskiej edytuj

 
Pierwotny plan cmentarza przy ulicy Rymanowskiej autorstwa Władysława Beksińskiego

Przypuszcza się, że przesłanką do stworzenia nowego cmentarza mogło być rozszerzenie dotychczas istniejącej nekropolii albo też mogły to być intencja założenia nowego cmentarza przeznaczonego tylko dla rzymskich katolików[10][13]. Na posiedzeniu Rady Miejskiej 8 czerwca 1887 uchwalono założyć nową nekropolię dla chrześcijan - mieszkańców tutejszych[10][30]. Zgodnie z tym zamierzeniem fundusze na zakup oraz założenie cmentarza miały pochodzić ze środków miejskich, zaś poniesione koszty miało wyrównać późniejsze korzystanie z nekropolii[10]. Do komisji powołanej celem zakupu i urządzenia nowego cmentarza zostali wyznaczeni Aital Witoszyński, Franciszek Bem i Józef Rynczarski[10]. 21 stycznia 1890 magistrat Sanoka wnioskował o zakup terenu o powierzchni 2,5 morga od Józefa Lisowskiego[10]. 26 sierpnia 1890 została powołana nowa komisja działająca w sprawie (członkami byli dr Jan Gaweł, ks. Wasylij Czemarnyk i Paweł Hydzik), która miała zadanie zbadać przydatność gruntu planowanego do nabycia od Franciszki Lisowskiej (l. 85/1, 86/1, 87/1)[10][31][32].

Władze miasta nabyły od Józefy Rylskiej ziemię[33] oddaloną od centralnego punktu miasta tj. rynku o ok. 1,3 km[10][32] (na posiedzeniu Rady Miejskiej 15 marca 1894 uchwalono zakup za cenę 5000 zł. ziemi należącej do Józefy Rylskiej podjęła Rada Miejska na posiedzeniu, zaś wniosek w tej sprawie dotyczył „trzech morgów gruntu w Posadzie sanockiej, a względnie Dąbrówce Polskiej”[34]. Na posiedzeniu RM 29 października 1894 burmistrz Cyryl Jaksa Ładyżyński informował o zakupie lparc. 1186 od Józefy Rylskiej za cenę zakupu 5000 zł.[35] (na mapie z 1852 parcela ta leżała na gruncie o nazwie „Średnie pole”[36].

Dokumentację techniczną cmentarza komunalnego i domu pogrzebowego w formie neogotyckiej kaplicy[15] wykonał architekt miejski, inż. Władysław Beksiński[14][10][37]. Jego projekt został wydany drukiem jako ogólne zasady zakładania oraz urządzania nowych cmentarzy i opublikowany w wydaniu „Czasopisma Technicznego” z 1896[38] jako wzór do naśladowania przy wydzielaniu miejsc na pochówki w Galicji[10]. Zaprojektowany przez inż. W. Beksińskiego cmentarz powstał na parceli przy ulicy Rymanowskiej o powierzchni 1,54 ha[39] w kształcie prostokąta, którą podzielono na cztery części, tzw. dzielnice (ćwiartki całości), które zostały ponumerowane, zaś w oparciu o źródło należy przyjąć następujący schemat: I – dzielnica południowo-zachodnia, II – dzielnica południowo-wschodnia, III – dzielnica północno-zachodnia, IV – dzielnica północno-wschodnia[40][10]. Cały obszar przecinały cztery główne alejki, zbiegające się w centrum, gdzie została wzniesiona kaplica o charakterze neogotyckim[41], która została zatwierdzona przez władze miejskie dla Józefy Habermann (zm. 2 maja 1895) i jej rodziny, za opłatą 250 zł wieczystego legatu[37][42][43]. Projektant zaplanował precyzyjnie rozmieszczenie grobów – przewidział ich liczbę na niespełna 3000[37], dokładnie 2842 (w tym 4 dla osób zasłużonych, 172 wieczyste murowane, 436 wieczystych zwyczajnych i 2230 czasowych zwyczajnych, w tym 415 czasowych dla ubogich)[10][44]. Według planu miejsca grzebalne położone przy głównych alejkach były przeznaczone dla zasłużonych mieszkańców miasta[41] (cztery miejsca projektant ulokował w centrum, symetrycznie wokół kaplicy), zaś na obrzeżach przewidziano miejsca dla ubogich[45].

Do lipca 1895 teren cmentarza przy ulicy Rymanowskiej został wyposażony w bramę, ogrodzenie, żywopłot, alejki, rowy osuszające i plantowany teren oraz zadaszoną kaplicę[46]. Na posiedzeniu Rady Miejskiej 24 października 1895 uchwalono opłaty, regulamin oraz powołano grabarza w osobie ogrodnika miejskiego Józefa Ursy[47][48]. Cmentarz został konsekrowany w Dzień Zaduszny, 2 listopada 1895[49] w obecności członków Rady Miejskiej, duchownych obrządków rzym.-kat. i greck.-kat. oraz mieszkańców[50]. W budżecie nadzwyczajnych wydatków na rok 1898 przewidziano kwotę 600 zł. na budowę „trupiarni” na nowym cmentarzu[51]. Tuż obok cmentarza miejskiego, 11 listopada 1895 została poświęcona przylegająca od zachodu część cmentarza, przeznaczona dla mieszkańców – wówczas nienależących jeszcze administracyjnie do miasta – Posady Sanockiej i obszaru Dąbrówki (zazwyczaj rodzin rolniczych i rzemieślniczych)[52]; zadrzewienie tej części zapewniła Józefa Rylska[53]. W połowie 1896 dokonano posadzenia drzewek w alejach cmentarza[54].

Z dniem 1 grudnia 1895 cmentarz przy ulicy Jana Matejki został zamknięty w związku z tym, że cmentarze posiadały wówczas zarówno miasto, Posada Sanocka (nowy cmentarz przy ul. Rymanowskiej) oraz Posada Olchowska (zob. cmentarz Posada)[55]. Podczas posiedzenia Rady Miejskiej 24 września 1896 radny dr Jan Gaweł zgłosił interpelację dotyczącą nieprawidłowego (odwrotnego) stawiania pomników na cmentarzu, które powinny być skierowane frontem do chodnika[56].

Cmentarz był przeznaczony dla pochówków ludności obrządków rzymskokatolickiego i greckokatolickiego[2]. Projekt cmentarza autorstwa W. Beksińskiego przewidywał zamknięcie nekropolii po upływie 50 lat, tj. w 1946[10][57]. W 1931 budynek cmentarny mieścił się przy ul. Rymanowskiej 46[58]. Całkowita powierzchnia tej części, z uwzględnieniem pierwotnego projektu W. Beksińskiego, wynosi 2,49 ha[2][27]. Znawca Sanoka, Stefan Stefański podał, że jednym z najstarszych zachowanych nagrobków w tej części jest płyta Józefa Hellebranda, zmarłego w 1898[59][60]. Od strony ulicy Rymanowskiej zostały stworzone dwie bramy wejściowe, w tym jedna główna, prowadząca do starej kaplicy[14].

Na początku XX wieku istniał fundusz cmentarny, a numeracje przy grobach były umieszczane na słupkach[61]. W tym czasie w Uroczystość Wszystkich Świętych 1 listopada na cmentarzu starym (ul. J. Matejki) i nowym (ul: Rymanowska) kwestowały członkinie Towarzystwa Wincentego á Paulo[62]. W drugiej połowie XX wieku w uroczystość Wszystkich Świętych 1 listopada sprawowana była uroczysta msza święta obrządku rzymskokatolickiego przy zabytkowej kaplicy na cmentarzu[63][64].

Obszar i stan współczesny edytuj

 
Cmentarz Centralny w Sanoku – widok od wschodu z parku miejskiego. Po prawej część przy ulicy Jana Matejki, po lewej część biegnąca do ulicy Rymanowskiej
 
Kaplica przedpogrzebowa (2017)

Z biegiem czasu obszar cmentarza był powiększany o okoliczny areał[18]. Po wyczerpaniu miejsc na starym cmentarzu przy ul. Rymanowskiej specjalna komisja cmentarna w 1921 zaleciła kontynuowanie dalszych pochówków na starym cmentarzu przy ul. Matejki, przy czym sugerowano zakupienie przyległych do niego parceli[65]. Uchwałą Rady Miejskiej z 22 sierpnia 1922 przyjęto, aby właścicielom parcel przyległych do starego cmentarz przy ul. Matejki oddać w zamiana inne grunty[66]. Do współczesności poszerzenie nastąpiło w kierunku zachodnim od pierwotnych obszarów cmentarzy przy ulicach Jana Matejki i Rymanowskiej, a ponadto przejęto teren pomiędzy obiema częściami, wskutek czego powstało spójne terytorium skupiające dotychczasowe oraz nowe powierzchnie cmentarne. Na przełomie lat 70./80. XX wieku w tzw. nowej części cmentarza przy ul. Matejki dokonywano pochowków w alei zasłużonych, gdzie spoczywały osoby związane z systemem władzy PRL[67]. Na początku lat 80. podjęto starania zmierzające do scalenia terenów pochówków przy ulicy Jana Matejki i w jego obrębie[68]. Ostatecznie Cmentarz Centralny objął teren ograniczony ulicami: Rymanowską, Romana Dmowskiego, Kiczury, Głogową i Dąbrowiecką. Przez całościowy teren cmentarza przebiega ulica Jana Brzechwy. Od strony ulicy Głogowej Cmentarz Centralny sąsiaduje z nowym cmentarzem żydowskim. Pośrodku obecnego całego terenu Cmentarza Centralnego został zlokalizowany komunalny dom przedpogrzebowy, którego budowę rozpoczęto w 1988[29]. W jego wnętrzu polichromie wykonał Tadeusz Turkowski[69]. Także w 1988 Urban Jawień zaproponował renowację oraz oznaczenie grobów osób zasłużonych na miasta[70].

Na cmentarzu pochowano odkryte w latach 1935-1936 szczątki ludzkie w miejscu istnienia kościoła Najświętszej Marii Panny w Sanoku[10]. Podczas prac archeologicznych przy ulicy Zamkowej w pobliżu tamtejszej cerkwi odkryto szczątki ludzkie prawdopodobnie z istniejącego w XVII wieku cmentarza, które następnie przeniesiono na cmentarz w Sanoku[10].

W lipcu 1987 na cmentarzu miały miejsce włamania do najstarszych krypt grobowych i trumien oraz ich plądrowanie połączone z kradzieżą[71]. Na przełomie 1994/1995 na terenie cmentarza kilkakrotnie dochodziło do aktów wandalizmu, w wyniku których uszkodzeń doznawały nagrobki, Krzyż Powstańców i kwatery wojskowe[72]. W 2000 wykonano nowe ogrodzenie cmentarza od strony ulicy Rymanowskiej, zasadzono na jego obszarze 500 krzewów jałowca i odnowiono kilka alejek[73]. Na początku XXI wieku na zachodnim brzegu cmentarza, równolegle do ulicy Romana Dmowskiego powstały dwie ściany kolumbarium z przeznaczeniem na urny z prochami (pierwsza z nich posiada 80 miejsc[74]). Uchwałą z 21 lipca 2011 Rada Miasta Sanoka wprowadziła Regulamin Cmentarzy Komunalnych, położonych na terenie Gminy Miasta Sanoka[75]. Od 1 sierpnia 2012 został zamknięty swobodny przejazd przez teren cmentarza tj. Jana Brzechwy od zbiegu z ulicą Romana Dmowskiego oraz z ulicą Dąbrowiecką i Głogową (decyzja władz miasta była motywowana przepisami prawa i względami bezpieczeństwa). Wstęp na cmentarz jest całodobowo możliwy przez furtki[76]. Wiosną i latem 2014 były prowadzone remonty i prace modernizacyjne na terenie cmentarza, w trakcie których powstał parking oraz rozpoczęto tworzenie ogrodzenia kwatery żołnierzy polskich i prace konserwacyjne[77][78]. W toku dalszych prac w 2014 ukończono ww. parking, odremontowano i zmodernizowano wnętrze kaplicy przedpogrzebowej, wyasfaltowano dwie alejki cmentarne, wybudowano drugą ścianę kolumbarium, w której stworzono 120 miejsc pochówków z obu stron[79]. Do 2015 administrowaniem terenu cmentarza zajmowało się prywatne przedsiębiorstwo z branży pogrzebowej, zaś z dniem 1 maja 2017 administrację objęło Sanockie Przedsiębiorstwo Gospodarki Mieszkaniowej (SPGM) w imieniu miasta Sanoka[80]. W 2017 dokonano modernizacji kaplicy przedpogrzebowej, w której zabudowano przedsionek.

Całkowita powierzchnia Cmentarza Centralnego w Sanoku wynosi niespełna 8 ha (79 300 m²)[27]. Według obecnego stanu (2019) w planie całego Cmentarza Centralnego wyodrębniono sześć dzielnic: 1 – stanowi obszar starej części przy ulicy Rymanowskiej wraz z kwaterami żołnierzy polskich i żołnierzy Armii Czerwonej, 2 – obszar położony pomiędzy starą częścią przy ulicy Rymanowskiej do ulicy Jana Brzechwy, 3 – teren w otoczeniu kaplicy przedpogrzebowej, 4 – obszar starej części przy ulicy Jana Matejki, 5 – teren w kształcie trójkąta leżący u zbiegu ulic Jana Brzechwy i Głogowej, 6 – obszar przylegający do ulic Głogowej i Kiczury[81].

W 1991 awizowano podjęcie zbiórki na rzecz ratowania pomników nagrobnych przez powstałe Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka[82]. W Uroczystość Wszystkich Świętych 1 listopada oraz w Dzień Zaduszny 2 listopada kwesty na Cmentarzu Centralnym prowadzą Stowarzyszenia Opieki nad Starymi Cmentarzami w Sanoku oraz Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta Koło w Sanoku[83][84]. Opiekę nad kilkoma nagrobkami żołnierzy i harcerzy podjęli harcerze z Hufca Ziemi Sanockiej im. ks. hm. Zdzisława Peszkowskiego[85].

Kwatery i pochówki wojskowe edytuj

Po zakończeniu II wojny światowej przy północnej starej części przy ulicy Rymanowskiej został utworzony cmentarz wojskowy, składający się z dwóch kwater: żołnierzy polskich i żołnierzy Armii Czerwonej, o powierzchni łącznej 1650 m²[86]. W 1958 teren został ogrodzony żywopłotem, a groby wojenne zostały odnowione przez władze miasta[87].

Cmentarz wojskowy sprzed 1918 edytuj

W przeszłości na cmentarzu znajdowały się groby wojskowych armii austriackiej. Według stanu z czerwca 1914 istniały groby 34 oficerów i 67 żołnierzy[88]. Następnie na cmentarzu w Sanoku (nr XIV według nomenklatury austro-węgierskiej) zostało pochowanych 8700 żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej[89] (w całym Okręgu Sanok pochowano 12247 żołnierzy[90]. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w latach 20. II Rzeczypospolitej był to jeden z trzech cmentarzy wojennych istniejących w granicach gminy miasta Sanoka, a obszar obejmował powierzchnię ¾ morgi i był ogrodzony drewnianym parkanem[91]. W tym czasie liczbę mogił poległych z lat 1914–1918 tamże szacowano na ok. 9000, były to groby z drewnianymi krzyżami, zaś ich stan określano jako niekorzystny[92]. Jako drugi z cmentarzy wymieniono wtedy istniejący pośrodku cmentarza miejskiego areał o powierzchni 50 m² i nieznanej liczbie pochowków[92]. Na jego obetonowanym wokoło terenie znajdowały się trzy murowane pomniki, z których jeden był wzniesiony przez Rosjan, a trzeci przez Węgrów[92]. Według stanu z 1930 na cmentarzu wojennym spoczywali polegli z szeregów armii austriackiej i rosyjskiej oraz zmarli w niewoli Włosi[93]. Do tego czasu cmentarz ten był remontowany przez władze austriackie, rosyjskie, a potem też polskie[93].

Po 1945 istniał pomnik z inskrypcją w językach polskim i niemieckim Masowy grób 32 regimentu, na którym była umieszczona tożsamość Laszlo Garganyi, a na zwieńczeniu monumentu istniała korona[18][94][95][96][97][98]. Na podstawie zachowanej pocztówki stwierdzono, że na cmentarzu istniał grób zmarłych nagle czterech żołnierzy honvédów węgierskich[99]. W późniejszym czasie groby wojsk austriackich zostały zlikwidowane[100][101]. Najprawdopodobniej stało się to po II wojnie światowej, zaś w miejscu tych mogił powstały nowe groby[18].

Kwatera żołnierzy polskich edytuj

 
Kwatera żołnierzy polskich z pomnikiem upamiętniającym

Na cmentarzu znajduje się kwatera żołnierzy i oficerów Wojska Polskiego poległych w walkach o wyzwolenie w latach 1918–1948[102]: wojnie polsko-ukraińskiej 1918–1919, wojnie polski-bolszewickiej 1919–1920, polskiej wojnie obronnej 1939 oraz w walkach z Ukraińską Powstańczą Armią 1944–1948[28]. Według opisu z lat 20. XX wieku trzeci ówczesny cmentarz wojenny poległych w wojnach od 1918 leżał na północ od ww. drugiego cmentarza (na którym znajdowały się trzy pomniki)[92]. W tym czasie doliczono się na nim około 300 mogił , oznaczonych drewnianymi krzyżami, które w większości były zniszczone[92]. Cały teren był otoczony drutem[92]. Organizowaniem kwatery dla żołnierzy poległych w latach 1918–1920 zajął się jeszcze w latach 30. ks. kpt. Roman Kostikow z parafii wojskowej pw. Chrystusa Króla, powołanej przy stacjonującym w Sanoku, 2 Pułku Strzelców Podhalańskich[103][104][105][106]. Pierwotnie istniało 105 mogił[106]. W utworzonej kwaterze zostali pochowani wojskowi m.in. 2 Pułku Strzelców Podhalańskich oraz powstały mogiły żołnierzy walczących w szeregach 8 Drezdeńskiej Dywizji Piechoty, Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Wojsk Ochrony Pogranicza[107][106]. Wśród pochowanych zostali m.in. ppłk dypl. Karol Lenczowski (1891–1936, kawaler Virtuti Militari, dowódca 2 Pułku Strzelców Podhalańskich w latach 1935-1936), szer. strz. Jan Goryl (1924–1946, kawaler Orderu Virtuti Militari), oficerowie 8 Dywizji Piechoty, którzy ponieśli śmierć ze strony Samodzielnego Batalionu Operacyjnego NSZ „Zuch” kpt. Antoniego Żubryda – mjr Abraham Preminger (1918–1946, szef Wydziału Polityczno-Wychowawczego, w wyniku egzekucji) i ppłk Teodor Rajewski (1916–1946, oficer radziecki, szef sztabu, podczas potyczki), kpr. Stefan Strzelczyk (1923–1947, uczestniczący 28 marca 1947 jako kierowca w inspekcji wojskowej w Bieszczadach, podczas której śmierć poniósł generał Karol Świerczewski[108]; prócz niego 30 marca 1947 w Sanoku został pochowany także ppor. Józef Krysiński[109]), oficerowie 34 Budziszyńskiego Pułku Piechoty: ppor. Mieczysław Walesiuk (1906–1946, komendant miasta; później jego szczątki przeniesiono do Białegostoku, w kwaterze pozostał symboliczny nagrobek)[110][111], kpt. Leon Kostecki (1911–1955, dowódca plutonu)[112]. Ponadto w kwaterze są cztery groby żołnierzy Wojska Polskiego, którzy ponieśli tragiczną śmierć w późniejszych latach PRL. W kwaterze zostali pochowani także żołnierze żyjący w długich latach po II wojnie światowej, zmarli i pochowani w latach 60., 70. i 80. XX wieku: ppor. Zbigniew Królicki (zm. w 1962 w wieku 23 lat), sierż. Kazimierz Kokoszka (1946–1978), Piotr Palmowski (1907–1983) oraz st. chor. Karol Gurgacz (1941–1983) i jego żona Maria (1942–2006). Ponadto w 1958 w kwaterze miały zostać pochowane, po uprzedniej ekshumacji, ofiary masowej egzekucji (ok. 50 osób), dokonanej przez Niemców w grudniu 1943 w podrzeszowskiej Babicy[113].

Łącznie w kwaterze znajdują się 154 mogiły pojedyncze[114], dwie mogiły zbiorowe (jedna w północno-zachodnim rogu kwatery, w której spoczywa 10 ofiar[115]) oraz jedna symboliczna zbiorowa, stanowiąca pomnik. Na niej umieszczono postument, z którego pionowo wznosi się podłużna sztywna flaga Polski z orłem na szczycie[106]. Na pomniku umieszczono krzyż Virtuti Militari oraz tablicę pamiątkową z napisem W hołdzie poległym. Społeczeństwo Sanoka[107][116][106]. Projektantem pomnika był Edmund Królicki, a przewodniczącym komitetu budowy Tadeusz Wilk[116]. Budowa została ukończona przed 1 listopada 1959[117]. Przez lata kwatera była otoczona żywopłotem[107][102]. W latach 1980–1983 dokonano prac remontowych, podczas których na każdej mogile postawiono jednakowe krzyże z betonu, a na nich umieszczono tabliczki identyfikacyjne z białego marmuru[107][102].

W latach 2011–2012 mogiły w kwaterze zostały odremontowane, w tym także odmalowane[118]. W 2013 zaplanowano wykonanie ogrodzenia kwatery[119]. W 2014 zachodnia połowa okalającego kwaterę żywopłotu została zastąpiona ogrodzeniem[79].

Pochówki niemieckie z 1939 edytuj

Po wybuchu II wojny światowej na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej spoczęli także żołnierze Wehrmachtu, polegli w kampanii wrześniowej 1939[120]. Szczątki żołnierzy niemieckich ekshumowano w 1995 i następnie złożono na cmentarzu wojskowym w Przemyślu[121], poświęconym 7 października 1995[122][123].

Kwatera żołnierzy Armii Czerwonej edytuj

 
Kwatera żołnierzy Armii Czerwonej. Brama wejściowa z symbolami komunistycznymi

W zachodniej części Cmentarza Centralnego znajduje się kwatera żołnierzy Armii Czerwonej (wcześniej w tym miejscu istniał cmentarz żołnierzy austriackich, który zniwelowano celem utworzenia kwatery żołnierzy radzieckich). Według stanu z 1950 pierwotnie urządzony cmentarz wojenny urządzony na wydzielonym obszarze z cmentarza miejskiego przy ul. Rymanowskiej[124] składał się w dwóch kwater i miał powierzchnię 1650 m²[125]. Kwatera pierwsza (zachodnia) miała wymiary 73 m x 12 = 936 m² (obejmowała 44 mogiły zbiorowe o wymiarze 5 m x 2 m), zaś przylegająca do niej kwatera druga (wschodnia) miała wymiary 73 m x 16,5 m = 1204,5 m² (obejmowała 60 mogił zbiorowych o wymiarze 5 m x 2 m)[126]. Około 1950 było tam pochowanych 110 zwłok, a w tym samym roku ogrodzono ten teren żywopłotem[125]. W 1951 planowano ekshumowanie w to miejsce 221 ciał[125]. Prace ekshumacyjne zwłok żołnierzy Armii Czerwonej prowadziła na obszarze województwa rzeszowskiego specjalna grupa ekspedycyjna Ministerstwa Gospodarki Komunalnej, zaś prace tworzenia stałego cmentarza wojskowego w Sanoku były na ukończeniu pod koniec 1953[127]. W kwaterze spoczęli żołnierze radzieccy polegli w 1944 w walkach na froncie wschodnim II wojny światowej o tzw. wyzwolenie ziemi sanockiej[128][106]. Zmarli pochodzili z szeregów 101 korpusu armijnego 38 Armii 1 Frontu Ukraińskiego[115]. Pierwotnie żołnierze radzieccy byli grzebani w Sanoku w centrum miasta na wschodnim stoku parku miejskiego oraz na obszarze powiatu sanockiego, skąd ich ciała – po ekshumacjach prowadzonych przez Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej – przeniesiono do utworzonej kwatery na cmentarzu[129][128][130][131]. W późniejszych opracowaniach przyjęto czas założenia cmentarza w latach 1951–1953 (w tym okresi prowadzono ekshumacje)[132][133][b].

Według pochodzącego z lat 1952–1953 planu usytuowania mogił cmentarza wojennego w Sanoku wynika, że teren cmentarza miał wymiary 73,5 m x 33,5 m oraz powierzchnię 2463 mm²[134][134][135]. W planie zaprojektowano stworzenie łącznie 90 ponumerowanych mogił, w tym 78 zbiorowych o wymiarach 5 x 2 m oraz 12 pojedynczych o wymiarach 2 x 1 m (przeznaczonych dla bohaterów Związku Radzieckiego[134] i odznaczonych)[134]. Pomimo planowego utworzenia 78 mogił zbiorowych (istniejących do dziś w tej liczbie) na początku 1953 informowano, że istniało ich 82[134][136]. Wspomniane mogiły indywidualne rozłożono po obu stronach pomnika[134]. Pierwotna numeracja mogił rozpoczynała się od południowo-zachodniego narożnika cmentarza (usytuowana tam mogiła nosiła nr 1)[134], natomiast współcześnie numeracja na mogiłach jest inaczej rozłożona, w związku z czym mogiła o numerze 1 leży w narożniku północno-wschodnim. Zgodnie z ww. planem cały obszar otoczono murowanym ogrodzeniem[134][134]. Jeszcze do 1953 w obrębie kwatery wojennej istniała kostnica miejsca, którą sugerowano przenieść w inne miejsce[137]. Na początku 1953 planowano ekshumacje łącznie 86 ciał z terenu ww. parku miejskiego w Sanoku i przeniesienie ich na cmentarz[138].

Łącznie na cmentarzu pochowano 2969 żołnierzy[131][135][139][28]. Z upływem lat na mogiłach umieszczano indywidualne tabliczki upamiętniające poszczególnych żołnierzy[130], z inskrypcjami w językach: polskim, rosyjskim, ukraińskim, ormiańskim i gruzińskim[140]. W kwaterze zostali pochowani m.in. majorzy Michaił Kalmus, Iosif Niepran, kapitanowie Nikołaj Gietmanski i Aleksandr Hulewicz, starszy lejtnant Nikołaj Gass[141], Kłara Sołonienko[142], st. sierż. Chamit Nieatbakow (Bohater Związku Radzieckiego), mł. sierż. Iwan Niedwiżaj (Bohater Związku Radzieckiego).

W kwaterze utworzono główną aleję, prowadzącą od bramy do pomnika, obsadzoną kasztanami, a w jej głębi centralnie został ustanowiony pamiątkowy obelisk[128][143] o wymiarach podstawy 4 x 4 m = 16 m²[134], na którym widnieje czerwona gwiazda. Na bramie wejściowej do kwatery o szerokości alei[134] zainstalowano symbole komunistyczne: sierp i młot. W okresie PRL opiekę nad mogiłami w kwaterze sprawowali sanoccy harcerze[144] oraz miejska organizacja TPPR[145]. Ponadto do lat 80. groby w kwaterze były porządkowane przez uczniów sanockich szkół w okresie przed Świętem Rewolucji Październikowej (7 listopada)[146]. W 2012 zostało odremontowanych sześć mogił zbiorowych w kwaterze[118].

Obiekty upamiętniające i zabytkowe edytuj

Krzyż Powstańców edytuj

 
Krzyż Powstańców
Osobny artykuł: Krzyż Powstańców w Sanoku.

Pierwotnie Pomnik dla poległych w walkach narodowych 1830-31 i 1863 planowano ustanowić tuż po założeniu cmentarza przy ulicy Rymanowskiej w 1896[147]. Pomnik, zaprojektowany przez inż. Władysława Beksińskiego, miał stanowić dębowy krzyż usadowiony na wzniesieniu z kamiennych głazów, na których planowano umieścić marmurową tablicę upamiętniającą, zaś otoczony miał być przez kolumny łączone łańcuchem[147]. Monument miał być umiejscowiony w jednym czterech, bezpłatnych miejsc dla zasłużonych, przewidzianych w centralnej części nowego cmentarza[147].

Obecnie istniejący dębowy Krzyż Powstańców znajduje się w północno-zachodnim narożniku części starego cmentarza przy ulicy Rymanowskiej. Krzyż postawili w 1923 sanoccy harcerze i uczniowie Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku: Fritz Hotze, Józef Pudełko, Tadeusz Riedrich, Zygmunt Żyłka-Żebracki, dla upamiętnienia polskich powstań niepodległościowych[148]. Umieszczono na nim tabliczkę z napisem: „Bohaterom z 1831/63 Harcerze 1923”, która została wykonana w Sanockiej Fabryce Wagonów[149]. Pod krzyżem harcerze składali Przyrzeczenie Harcerskie (m.in. Zdzisław Peszkowski[150]). W 1958 symboliczny obiekt został odnowiony przez władze miasta[87]. W 1980 na wykonanej z kamieni podstawie krzyża ustanowiono tablicę z inskrypcją: Bohaterom Powstań Polskich 1980[151][152][102]. 11 listopada 1996 poświęcono nowy krzyż wraz z odnowioną tabliczką metalową z pierwotnego krzyża[153], która zawiera inskrypcję „Bohaterom zr. 1831/63 »Harcerze« 1923 1996” (ufundował ją pochodzący z Sanoka, ówczesny Naczelnik ZHP, hm. Ryszard Pacławski). Dodatkowo na pionowej belce krzyża z tyłu przymocowano tabliczkę z napisem „Ernest Bauman Powstaniec 1831 r. Kawaler V.M. pof. pułku jazdy pozn.”[154]. Pomnik jest uznany za obiekt zabytkowy i podlega ochronie prawnej[155].

Mogiły zbiorowe edytuj

 
Mauzoleum

Przy głównej alei prowadzącej od ulicy Rymanowskiej do pierwotnej kaplicy cmentarnej znajdują się dwie mogiły zbiorowe. Pierwsza to Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej, które zostało ustanowione jesienią 1948[156][157]. W monumentalnym grobowcu złożono prochy ofiar pochodzących z Sanoka i ziemi sanockiej – uczestników walk na frontach II wojny światowej, członków ruchu oporu, więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych i innych pomordowanych. Powstanie pomnika zainicjowało koło w Sanoku Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych, planujący to upamiętnienie już od 1946)[158]. Projektantem był Stanisław Ryniak, inżynier architekt i zarazem były więzień obozu Auschwitz-Birkenau (pierwszy polski osadzony z nr 31)[156][159]. Forma mauzoleum przypomina obozowy piec krematoryjny – posiada otwór frontowy oraz obelisk imitujący komin[159][143]. Główna inskrypcja na tablicy brzmi: Ofiarę z krwi, cierpień i życia złożyli za Ojczyznę w II-giej wojnie światowej. Cześć ich pamięci[156][158][160][161]. We wnętrzu mauzoleum umieszczono wykonaną z brązu urnę, wykonaną przez członków ww. koła zatrudnionych w sanockiej Fabryce Wagonów[162][143]. W późniejszym czasie umieszczono w niej ziemię spod Ściany Śmierci z obozu Auschwitz-Birkenau oraz innych miejsc kaźni (obozy Groß-Rosen, Majdanek oraz miejsca martyrologii: Gruszka, Hanusiska, Falejówka, Glinice, Olchowce i inne), tym samym symbolicznie upamiętniając szczątki zmarłych tam ofiar[163][159]. Przez lata sporządzano ewidencję poległych i pomordowanych z ziemi sanockiej, których listę zamknięto w latach 50. i zaplanowano umieszczenie ich nazwisk na wykonanych z brązu płytach docelowo przeznaczonych do zainstalowania na ścianach Mauzoleum[159]. Po kolejnych latach przestoju[159] na bocznych ścianach pomnika umieszczono dwanaście tablic z imionami i nazwiskami ofiar[164] (pierwotnie było umieszczonych 560 tożsamości[115], a według późniejszych źródeł 576[156][159][165]). Finalizacji dokonał oddział powiatowy w Sanoku Związku Bojowników o Wolność i Demokrację[159], a przed zamontowaniem wykonanych w Krakowie tablic mauzoleum zostało odremontowane[166]. Uroczystości odsłonięcia nowych tablic odbyły się w sierpniu 1962 w trakcie obchodów 800-lecia miasta[167]. Do tego czasu istniały na Mauzoleum blaszane tablice z nazwiskami ofiar[167]. Potocznie mauzoleum bywa określane jako Mauzoleum Oświęcimiaków[168] bądź Pomnik Oświęcimiaków[169]. Na tablicach zostały wymienione ofiary II wojny światowej, w tym różnych niemieckich obozów koncentracyjnych, zabici przez Niemców w egzekucjach (na górze Gruszka, w lesie Hanusiska, w Czarnym Lesie), a ponadto rozstrzelani w ramach zbrodni katyńskiej i zmarli w ZSRR, zamordowani przez UPA, polegli w Monte Cassino). Wśród wymienionych są m.in.: Jerzy Albert, Julian Bakoń, Jan Barniak, kpt. Tadeusz Berek, Zygmunt Bezucha, ks. Franciszek Bętkowski, Lucjan Borek-Prek, Kazimierz Ciałowicz, Zbigniew Czekański, Jan Drabik, Zbigniew Dukiet, Bronisław Górski, dr Bronisław Grzywacz, Jakub Hanus, Jan Hrabar, dr Jan Hrebenda, Stanisław Hroboni, Bolesław Jus, Jan Keller, Edward Kielar, Jan Kosina, Jan Krawiec, Zygmunt Kruszelnicki, Władysław Kubala, Józef Kucharski, Stanisław Kurek, ks. Władysław Kuzio, Wincenty Kwiatkowski, Ryszard Linscheid, Stanisław Lurski, Ludwik Ławniczak, Władysław Majcher, Stanisław Michalski, Bolesław Mozołowski, Stefan Mozołowski, Władysław Mueller, Antoni Nabywaniec, Marian Niedenthal, Romuald Ochęduszko, ks. Euzebiusz Pelc, dr Jerzy Pietrzkiewicz, Marian Placzek, Marek Pollak, Bolesław Przystasz, Mieczysław Pudełko, Zdzisław Rajchel, Józef Rec, Antoni Rejnin, Jan Rerutko, dr Roman Rogoż, Jerzy Skoczyński, ks. Józef Skrabalak, Tadeusz Słotołowicz, Maksymilian Słuszkiewicz, inż. Ludwik Sokołowski, Marian Strzelbicki, Franciszek Szafran, Władysław Szechyński, Władysław Szelka, ks. Antoni Tomaka, Zygmunt Tomaszewski, Kazimierz Vetulani, Ludwik Warchał, Czesław Wawrosz, ks. Stanisław Węgrzynowski, Julian Wichert, Józef Władyka, kpt. dr Grzegorz Woźniakowski, ks. Władysław Wójcik, Zbigniew Wyskiel, Juliusz Zaleski, Władysław Żarski, Leopold Żołnierczyk[c]. W 1978 roboty remontowo-konserwatorskie pomnika wykonała sprawująca opiekę gospodarczą nad tym monumentem Sanocka Fabryka Autobusów „Autosan”, a tym samym roku do prac porządkowych tego miejsca zadeklarowali się uczniowie II Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Sanoku[170].

 
Mogiła rozstrzelanych na Gruszce
Osobny artykuł: Egzekucja na górze Gruszka.

Druga zbiorowym pochówkiem o charakterze symbolicznym jest położona tuż za ww. Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej mogiła upamiętniająca ofiary rozstrzelane na Gruszce[115]. W listopadzie 1947 odbyły się w Sanoku uroczystości, po których na cmentarzu pochowano ekshumowane szczątki ofiar rozstrzelanych przez Niemców 5/6 lipca 1940 na stoku góry Gruszka nieopodal Tarnawy Dolnej[171][172]. Było to 112 więźniów[d] z sanockiego więzienia, a wśród zamordowanych był były kpt. Czesław Wawrosz, kpt. Jan Drabik, profesor sanockiego gimnazjum Józef Rec[173]. Mogiłę o podłużnej formie otoczono żywopłotem. Na pomniku z podstawą w postaci stosu kamieni umieszczono tablicę z inskrypcją: Męczennikom za wolność i demokrację. Mogiła zbiorowa Polaków zamordowanych bestialsko przez zbirów hitlerowskich w czasie okupacji powiatu sanockiego od września 1939 r. do czerwca 1944 r. Cześć waszej pamięci[174]. Na postumencie usadowiono rzeźbę sokoła autorstwa Stanisława Jana Piątkiewicza, która pierwotnie od 1939 miała zostać umieszczona na Gmachu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku[175][176][177]. W 2012 mogiła została odremontowana, a rzeźba sokoła odmalowana[118]. W połowie 2013 po bokach pomnika umieszczono dwie tablice zawierające listę ofiar zamordowanych na górze Gruszka[178][179].

Krzyż Golgota Wschodu i Dęby Pamięci edytuj

 
Pomnik Golgota Wschodu

Pomnik w postaci Krzyża Golgota Wschodu upamiętnia pochodzące z Sanoka i Ziemi Sanockiej ofiary zbrodni katyńskiej. Znajduje się w zachodniej części cmentarza, nieopodal domu przedpogrzebowego. Pomnik powstał z inicjatywy rodowitego sanoczanina, ks. Zdzisława Peszkowskiego. Głównym jego elementem jest Krzyż Pamięci Ofiar Polskiej Golgoty Wschodu, poświęcony 10 listopada 2008[180][181]. Stanowi go krzyż brzozowy z tabliczką o treści: Ofiarom polskiej Golgoty Wschodu. U podstawy krzyża umieszczono kamienie, na których widnieją trzy tablice. Pierwsza zawiera inskrypcję Krzyż wzniesiono z inicjatywy Ks. Prałata Zdzisława J. Peszkowskiego staraniem Hufca ZHP Ziemi Sanockiej. A.D. 2008., druga – W 40-stym nas Matko na Sybir zesłali. Sanok, 04.2009., ufundowana przez Związek Sybiraków, zaś trzecia, upamiętniająca por. Zbigniewa Czekańskiego, zawiera cytat ks. Zdzisława Peszkowskiego i informację pamiątkową: Sercem i modlitwą otaczam postać dh Z. Czekańskiego, umiłowanego harcerza, konspiratora, bohatera i męczennika, ks. Z. Peszkowski / por. Zbigniew Czekański ur. 4.VII.1907 zginął 30.VI.1941. Z-ca komendanta hufca harcerzy w Sanoku. Dowódca Harcerskiej Kompanii Obrony Lwowa w 1939 r. Instruktor Chorągwi Lwowskiej Szarych Szeregów. Sanok, 18.04.2009.

W dniu 18 kwietnia 2009, w ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia”, w tzw. Alei Katyńskiej wokoło ww. krzyża zostało zasadzonych 21 Dębów Pamięci[182][183], honorujących ofiary zbrodni katyńskiej, urodzone w Sanoku bądź związane z miastem[184]. W drugą rocznicę śmierci księdza Peszkowskiego, 8 października 2009, posadzono trzy następne Dęby Pamięci[185], a w piątą rocznicę, tj. 8 października 2012, dwa kolejne[186][187]. Łącznie zostało upamiętnionych 26 oficerów i funkcjonariuszy: podch. Juliusz Bakoń, ppor. Zygmunt Bezucha, mjr Józef Drzewiecki, kpt. Jan Dulęba, ppor. Włodzimierz Dżugan, ks. ppłk Szymon Fedorońko, mjr Tadeusz Florczak, ppor. Władysław Godula, ppor. Stanisław Hroboni, ppor. Bronisław Jahn, por. Edward Kilarski, mjr Jan Kosina, chor. Stanisław Mazur, por. Stanisław Michalski, ppor. Władysław Miller, płk Stefan Mozołowski, ppłk Edward Peszkowski, ppor. Zbigniew Przystasz, ppor. Zdzisław Rajchel, st. post. Rudolf Ryndak, por. Tadeusz Słotołowicz, ppłk Stanisław Styrczula, kpt. Franciszek Szafran, kpt. Aleksander Ślączka, podch. Ludwik Warchał, por. Józef Winter[188]. Według szacunków i badań przeprowadzonych do 2010 w ramach zbrodni katyńskiej zginęło przeszło 60 osób pochodzących z Sanoka i ziemi sanockiej[189][190]. Współinicjatorką ustanowienia pomnika Golgota Wschodu i zasadzenia Dębów Pamięci była hm. Krystyna Chowaniec[191][192]. W dniu 22 czerwca 2022 poświęcono czwarty z kolei egzemplarz brzozowego krzyża (wcześniejsze stawiano w 2012 i w 2017)[193].

Nagrobki zabytkowe edytuj

Osobny artykuł: Zabytki w Sanoku.

Na cmentarzu dostrzec można modernistyczną sztukę sepulkralną[194]. Na obszarze nekropolii znajdują się nagrobki zabytkowe, podlegające ochronie prawnej[28]. Są to zarówno nagrobki indywidualne jak i rodzinne grobowce zbiorowe. Pierwotnie, wobec braku miejscowego konserwatora zabytków, w 1978 grupa miejska w składzie Edward Zając (dyrektor Muzeum Historycznego w Sanoku), Barbara Bandurka (plastyk miejski) i Krystyna Kilar (przewodnik muzealny) po inwentaryzacji wskazała łącznie 43 nagrobki (5 w starej części przy ulicy Jana Matejki i 38 w starej części przy ulicy Rymanowskiej) uznając je za posiadające wartość historyczną i zaproponowała ich zachowanie[195]. Dwoma decyzjami wojewódzkiego konserwatora zabytków z 20 grudnia 1982 do ewidencji zabytków wpisano 65 obiektów: 49 w części przy ulicy Rymanowskiej (decyzją A-31) oraz 16 obiektów w części przy ulicy Jana Matejki (decyzją A-32); zostało to potwierdzone 20 maja 2009 decyzją Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Przemyślu[1][2][155]. Ponadto, osobną decyzją Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Przemyślu z 15 lipca 2010 wpisano do rejestru zabytków ruchomych województwa podkarpackiego pod numerem rejestru B-353 grobowiec rodziny Mozołowskich[196]. Do założonej w 2014 gminnego ewidencji zabytków miasta Sanoka, opublikowanego w 2015, zostało wpisanych 49 nagrobków w starej części przy ulicy Rymanowskiej oraz 16 nagrobków w starej części przy ulicy Jana Matejki[197] (potwierdzone w 2018[198]).

Niektóre z zabytkowych nagrobków utraciły swój pierwotny wygląd[199]. Do rejestru zabytków sanockiej nekropolii została wpisana część pomników nagrobnych wykonanych w warsztatach kamieniarskich Lwowa: m.in. w zakładzie Schimserów (nagrobek Władysława Niedźwieckiego, prawdopodobnie autorstwa Leopolda Schimsera, zaś po jego śmierci w pracowni kierowanej przez żonę Wiktorię (1838-1908) powstał nagrobek Karoliny i Mateusza Beksińskich)[200][201], Ludwika Makolondry (nagrobki Juliusza Koźmy i grobowiec rodziny Pleszowskich, w którym został pochowany Jan Bogorya Pleszowski)[202], Juliana Markowskiego (nagrobek Cyryla Jaksy Ładyżyńskiego)[203], Ludwika Tyrowicza (nagrobek Antoniego Puszczyńskiego, Julii Rapf-Starosolskiej oraz prawdopodobnie Ludwika Święcha i Tytusa Lemera)[204] oraz Bernarda Kobera (nagrobek Maksymiliana Frydeckiego[205]); Krakowa: zakłady Romualda Łapczyńskiego (nagrobek Maryana Truszkowskiego[206][207][195], c. k. urzędnika skarbowego[208]), Józefa Kuleszy (prawdopodobnie nagrobek rodziny Nowaków w formie katafalku oraz figura na nagrobku Anny (Lewickiej) Pająk)[209], Przemyśla: zakład Ferdynanda Majerskiego (nagrobki Hiacynty Truskolaskiej[210], ks. Bronisława Stasickiego, Leopolda Biegi)[211] oraz Sambora: zakład M. Bożejki (nagrobek Stanisława Lakusa)[212][213]. Twórcami nagrobków na cmentarzu byli też rzeźbiarze i kamieniarze prowadzący zakłady w okolicach Sanoka: Stanisław Piątkiewicz (Paweł Nestorowicz wskazał grobowce rodzin Iwanowiczów, Małachowskich, Słuszkiewiczów (pochowany Michał Słuszkiewicz) i Marii (Kamińskiej) Faliszewskiej, niepodpisany grobowiec w części Matejki oraz prawdopodobieństwo wykonania grobowców rodziny Lipińskich (pochowani w nim m.in. Aleksander, Walenty, Kazimierz, Bronisław Filipczak), Mozołowskich, Karola Petschachera)[214][215] (Rymanów), Wojciech Wojtowicz (Krosno, wykonał nagrobek Marii Dobosz[216]), Józef Aszklar (Krościenko Wyżne, wykonał nagrobki Bronisławy i Wojciecha Ślączków, Zofii Zaleskiej – córki Karola, oraz prawdopodobnie Anny Radomskiej)[217], Jacek Fredro (Cisna).

Staraniem powstałego 16 stycznia 2009 Stowarzyszenia Opieki nad Starymi Cmentarzami w Sanoku (prezesem została Ewa Filip)[218] od 2010 następują prace konserwatorskie i trwa sukcesywna restauracja kolejnych nagrobków[219][220]. Jako pierwszy został odnowiony nagrobek Mateusza Beksińskiego w 2010[221][222]), następnie nagrobki Władysława Niedźwieckiego i Maryana Truszkowskiego w 2011, nagrobek Heinrichów w 2012[223][224], Amalii Celestyny Świtalskiej w 2013, Feliksa Gieli w 2015[225], Jana Porajewskiego w 2016[226], ks. Bronisława Stasickiego w 2020[227], grobowiec rodzinny kpt. Franciszka Löwy’ego w 2022[228].

Lista nagrobków wpisanych do rejestru zabytków[155]:

Część przy ulicy Jana Matejki
  • Grobowiec Beksińskich: Mateusz (1814-1886), Karolina (1830-1901)[200]
  • Nagrobek Grzegorza Hanulaka (1807-1887)[229][230]
  • Nagrobek Balbiny Germak (1880-1949)[231][232]
  • Grobowiec Germaków: Jan (zm. 1926), Maria (1851-1930)[233][234][235]
  • Nagrobek Feliksa Gieli (1859-1936)[236]
  • Grobowiec Heinrichów: Juliusz Heinrich (1836-1884), Kornel Heinrich (1833-1888), Józefa Drozd z domu Heinrich (1838-1889)[237][238][239][240]
  • Grobowiec Kawskich: Marian (1876-1932), Czesława (1880-1976), Jadwiga Rudy (1910-1994)[241]
  • Grobowiec Konieczków: Wincenty (1852-1888), Teodozja (1861-1943), Seweryna Keller z d. Konieczko (1883-1951), Stanisława (1881-1971), Maria Keller (1909-2003), Apolonia Ostoja Świerczyńska (1829-1917)[242]
  • Grobowiec Löwych: Anna (1847-1912), Józef (1841-1917), Franciszek (1890-1968), Halina (zm. 1979)[243]
  • Nagrobek Władysława Niedźwieckiego (1848-1857)[244][245]
  • Grobowiec Pollaków: Karol (1818-1880)[246]
  • Grobowiec Suszków: Michał Nuncjusz (1916-1939), Cyprian (1922-1945), Stanisława (1887-1954), Michał (1860-1960)[247]
  • Nagrobek Amalii Celestyny Świtalskiej (1840-1882)[248]
  • Nagrobek Maryana Truszkowskiego (1879-1890)[248][249]
  • oraz dwa niezidentyfikowane nagrobki z XIX wieku: jeden to krzyż[250], drugi to grobowiec[251] autorstwa Stanisława Piątkiewicza[252]
Część przy ulicy Rymanowskiej

Ponadto do założonego w 2014 gminnego rejestru zabytków miasta Sanoka została wpisana stara kaplica cmentarna przy ul. Rymanowskiej[336], pierwotnie od 1895 stanowiąca kaplicę grobową rodziny Habermann, w której zostali pochowani członkowie tej rodziny: Józefa Habermann (zm. 1895)[42][337], Antoni Habermann de Haberfeld (zm. 1916)[338], Leopold Habermann (zm. 1917)[339], Franciszka Habermann de Haberfeld Owsiany (zm. 1920)[340][341], Robert Habermann (zm. 1943)[342].

Pierwotny nagrobek Józia i Stasia Borczyków nie istnieje[343]. Obu zmarłych wymienia inskrypcja na grobowcu Władysława Szombary, który jest położony we wcześniejszej lokalizacji zabytkowego nagrobka[344].

Pochowani na cmentarzu edytuj

Z tym tematem związana jest kategoria: Pochowani na Cmentarzu Centralnym w Sanoku.

Listy pochowanych podane zostały w kolejności chronologicznego uwzględnienia śmierci.

Kawalerowie Orderu Virtuti Militari edytuj

Osoby odznaczone Orderem Virtuti Militari, które zostały pochowane na Cmentarzu Centralnym w Sanoku[28][f]. Przy opisie odznaczonych podano klasę Orderu Virtuti Militari: Krzyż Złoty (IV klasa) – KZ, Krzyż Srebrny (V klasa) – KS.

  • dr Kacper Kostecki (1785-1864), lekarz w 14 pułku piechoty Armii Księstwa Warszawskiego, uczestnik kampanii 1812, fizyk obwodowy w cyrkule sanockim (KZ)[345][346][347]
  • Ernest Bauman (zm. 1889), podoficer Pułku Jazdy Poznańskiej, powstaniec listopadowy, inżynier (KS)
  • kpt. Kazimierz Swoszowski (1893-1920), kapitan-pilot, uczestnik I wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej (KS)
  • ppor. Adam Antoni Bratro (1900-1920), harcerz, dowódca kompanii, uczestniczył i zginął w wojnie polsko-bolszewickiej (KS)
  • ppłk Karol Lenczowski (1891-1936), legionista, oficer dyplomowany Wojska Polskiego, dowódca 2 Pułku Strzelców Podhalańskich w latach 1935-1936 (KS)
  • mjr Kazimierz Biernat (1894-1937), żołnierz 82 Syberyjskiego Pułku Piechoty, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej (KS)
  • szer. strz. Jan Goryl (1924-1946), żołnierz 8 Drezdeńskiej Dywizji Piechoty, 34 Budziszyńskiego Pułku Piechoty (KS)[348][349][350]
  • mjr Kazimierz Poschinger (1898-1956), uczestnik czterech wojen: I i II światowej, polsko-ukraińskiej oraz polsko-bolszewickiej (KS)
  • kpr Jan Drwięga (1894-1970), legionista, uczestnik wojny polsko-ukraińskiej, urzędnik branży naftowej (KS)
  • por. Piotr Dudycz (1902-1973), podoficer Wojska Polskiego II RP, żołnierz ZWZ-AK, oficer WOP (KS)
  • st. sierż. Kazimierz Nowakowski (1898-1977), uczestnik czterech wojen: I i II światowej, polsko-ukraińskiej oraz polsko-bolszewickiej, po 1945 prześladowany przez władze komunistyczne (KS)
  • kpt. Aleksander Rybicki (1904-1983), oficer Armii Krajowej, organizator szlaków kurierskich podczas II wojny światowej, kustosz muzealny, założyciel Skansenu w Sanoku (KS)
  • kpt. Stanisław Szwed (1894-1984), oficer, działacz samorządowy, poseł na Sejm II RP, prawnik (KS)
  • Jan Łożański (1912-1990), oficer ZWZ-AK, wielokrotny kurier transgraniczny na trasie Warszawa–Budapeszt, po wojnie prześladowany i więziony przez władze komunistyczne (KS 2x)
  • ppłk Paweł Miller (1921-1992), oficer Ludowego Wojska Polskiego, działacz ZBoWiD (KS)
  • ppłk Edward Łabno (1908–1995), oficer Wojska Polskiego i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, uczestnik II wojny światowej w kampanii wrześniowej i na froncie zachodnim, po wojnie prześladowany przez władze komunistyczne, radny Sanoka (KS)
  • płk Zygmunt Żyłka-Żebracki (1907-1997), oficer, podczas II wojny światowej działał w SZP, ZWZ-AK, WiN, dowódca 15 Pułku Piechoty „Wilków”, uczestnik Akcji „Burza”, po wojnie prześladowany i więziony przez władze komunistyczne, inżynier budownictwa (KZ)
  • kpt. Wojciech Dąbrowski (1900-1998), funkcjonariusz Straży Granicznej II RP, uczestnik czterech wojen: I i II światowej, polsko-ukraińskiej oraz polsko-bolszewickiej, oficer WP (KS)
  • ppłk Marian Jarosz (1921-2008), oficer Wojska Polskiego, uczestnik II wojny światowej, walk z UPA (KS)
  • płk Wiesław Wolwowicz (1922-2014), oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, uczestnik walk na froncie zachodnim podczas II wojny światowej
  • gen. bryg. pil. Ludwik Krempa (1916-2017), podoficer rezerwy lotnictwa Wojska Polskiego II RP, pułkownik pilot Polskich Sił Powietrznych, porucznik Królewskich Sił Powietrznych, w 2016 mianowany na stopień generała brygady (KS)
  • mjr Danuta Przystasz (1920-2019), uczestniczka konspiracji podczas II wojny światowej oraz powstania warszawskiego, więziona przez reżim komunistyczny PRL (KS)

W 1932 na sanockim cmentarzu został pierwotnie pochowany inny kawaler Orderu Virtuti Militari, płk Janusz Dłużniakiewicz, którego szczątki później zostały ekshumowane i przeniesione na Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie[351]. Wśród zamordowanych na górze Gruszka w 1940, których szczątki po ekshumacji zostały pogrzebane w zbiorowej mogile na cmentarzu, był kpt. Czesław Wawrosz, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Inni wojskowi i funkcjonariusze edytuj

Inni związani z wojnami
  • Ofiary represji Niemiec nazistowskich w Sanoku: inż. Ludwik Sokołowski (zm. 1940), Donat Centkiewicz (1910-1942).
  • Więźniowie obozów koncentracyjnych: Józef Krawczyk (1909-1945), Tadeusz Radzik (1909-1950, Auschwitz, Gross-Rosen, Dachau), Adolf Robak (1890-1953), Stanisław Chytła (1887-1975), Tadeusz Michniowski (1903–1976), Wanda i Jerzy Kaczyccy (zm. 11 listopada 1983), Władysław Kreowski (1889-1987), Władysław Kazimierz Olearczyk (1911-1988), Maria Andrunik (1909-1988), Jan Bezucha (1908-1992), Zbigniew Dańczyszyn (1920-1991), Bronisław Dziuban (1910-1993), inż. Eustachy Rolski (1915-1999, więzień Auschwitz nr 807), Arnold Andrunik (1911-2000), Mieczysław Mazurek (1912-2000), Józef Roczniak (1914-2006, nr obozowy 3370), Bronisław Wajda (1920-2007), Edward Warmuz (1923-2012, więziony w Dachau 1941–1945)
  • Więźniowie obozów sowieckich i łagrów: chor. Adam Gajewski (1902-1984), Stanisław Bruzgo (1906-1983, więziony 18 lat na Sybirze), Michalina Surowiak (1915-1985, zesłaniec na Sybir w latach 1940-1946), Helena Strojek-Kulczycka (1889-1968, nauczycielka), Piotr Stochła (1930-1995, więziony od 1947-1955), Kazimiera Rafalska (1909-1998),
Groby symboliczne
  • Polegli w wojnie polsko-bolszewickiej: por./kpt. Tadeusz Prochownik (zm. 6 czerwca 1920 w Popielni[378])
  • Ofiary II wojny światowej:
    • Uczestnicy kampanii wrześniowej: Stanisław Hydzik (1910-1939, żołnierz 2 psp, zaginął we wrześniu 1939), Tadeusz Drwięga (1914-1965)
    • Ofiary niemieckich represji, obozów koncentracyjnych i zagłady podczas II wojny światowej:
    • Ofiary zbrodni i represji sowieckich:
      • Ofiary zbrodni katyńskiej w 1940, zostali upamiętnieni inskrypcjami na grobowcach rodzinnych: przod. Stanisław Chorążek (ur. 1893), ppor. Władysław Godula (ur. 1911), por. Justyn Kątski (ur. 1898), por. Edward Kilarski (ur. 1902), Tadeusz Knopp (ur. 1896), por. Bronisław Jahn (ur. 1901), mjr dypl. Jan Kosina (ur. 1894, na grobie Piotra Dunina-Wąsowicza), Wiesław Nowotarski (ur. 1910, upamiętniony na grobowcu Michała i Pauliny Słuszkiewicz), Stanisław Pastuszak (ur. 1898), Józef Pastuszak (ur. 1899)[i], ppor. Zbigniew Przystasz (ur. 1913), Stanisław Wilusz (ur. 1897).
      • Czesław Rytarowski (1903-1939, sędzia, zginął w Brzeżanach, upamiętniony na grobowcu Michała i Pauliny Słuszkiewicz), Domicela (1893-1943) i Ludwik Hellebrand (1893–1940), Piotr Bereźniak (1927-1941), phm por. Zbigniew Czekański (1907-1941), inż. Stanisław Kulczycki (1890-1943), leśnik, więziony na Sybirze, zmarł w Kurganie, więzień i ofiara łagrów, Adam Grossman (zginął w 1940), Józef Albert (1886-1945, pochowany we Lwowie), Karolina Krzan (1887-1945, zmarła w Uzbekistanie)
    • Pozostałe ofiary wojny: sierż. sztab. Julian Gorgoń (1891-1939), Karol Skoczypiec (zginął 18 sierpnia 1943 pod Tobrukiem), Karol Fischer (zm. 1943, legionista, zginął w Niemczech), por. Romuald Ochęduszko (1911-1944, poległ pod Monte Cassino)
  • Uczestnicy II wojny światowej pochowani na emigracji: mjr Stanisław Szczupak (1910-1969), kpt. inż. Edward Świderski (1911-1973, oficer lotnictwa PSZ na Zachodzie, pochowany na cmentarzu w Newark-on-Trent), ppor. Ignacy Szczupak (1917-1990, pochowany w Gunnersbury[381]).
  • Inne upamiętnienia symboliczne: ppor. Mieczysław Walesiuk (1906-1946), Leon Kotyrba (1887-1960, nauczyciel), dr Zofia Chrząszczewska (1888-1942, nauczycielka), Zofia Grabowska (1915-2000), ks. dr hm. rtm. Zdzisław Peszkowski (1918-2007).

Inne osoby edytuj

Duchowni i zakonnicy
Właściciele ziemscy

Jan Okołowicz (1800-1878), Adolf Kern (zm. 1895), Józef Nowak (1844-1901), August Ścibor-Rylski (zm. 1902), Emil Leszczyński (1828-1903), Antoni Stupnicki (zm. 1908), Kazimierz Łęcki (zm. 1913), Juliusz Koźma (zm. 1914), Tadeusz Nowak (1881-1916), Stanisław Nowak (1848-1919), Henryk Kapiszewski (1859-1922), Saturnin Lityński (zm. 1927), Antonina Nowak (1851-1928), Leopoldyna Leszczyńska (1852-1929), br. Leon Wacław Brincken (1852-1930), Henryk Mniszek-Tchorznicki (1880-1946), Bruno Cienciała (1882-1972).

Urzędnicy, samorządowcy i politycy
Lekarze i pracownicy służby zdrowia

dr Kacper Kostecki (1785-1864), dr Jerzy Rapf (1796-1874), Jan Zarewicz (zm. 1885), Wincenty Konieczko (1852-1888, dyrektor szpitala w Sanoku), dr Maurycy Drewiński (zm. 1916), dr Józef Kurasiewicz (zm. 1926), dr Józef Dziuban (zm. 1928, weterynarz), dr Jan Porajewski (1872-1929), mjr lek. Teofil Kondyjowski (ur. 1876, zm. po 1946), dr Karol Zaleski (1856-1941), dr Włodzimierz Pajączkowski (1864-1943, dyrektor szpitala), płk dr Stanisław Gilewicz (1869-1943, oficer wojskowy tytularny), Józef Serwa (1868-1945), por. Józef Weiner (1891-1963), dr Wiktor Robel (1894-1963), kpt. dr Stanisław Domański (1888-1970, dyrektor szpitala w Sanoku), kpt. dr Kazimierz Niedzielski (1893-1976, dyrektor szpitala), kpt. dr Gustaw Kosiba (1902-1981), Bronisław Jarosz (1924-1977), płk dr Marian Killar (1918-1982), Witalis Władyka (1906-1983, weterynarz), Barbara Słuszkiewicz (1923-1984), dr Edward Czech (1914-1984, rentgenolog), Zbigniew Serwa (1908-1984), Jan Czyż (1905-1985), Jan Kazimierz Kosowski (1928-1986), Marian Musiał (1908-1991), Włodzimierz Storoszczuk (1915-1993, weterynarz), dr Albin Rysz (1930-1993), Jerzy Nering (1936-1994), dr Ryszard Ekert (1933-1996), Zygmunt Dąbrowski (1929-1997), Zdzisław Polewka (1930-1997), dr Wilhelm Gregory (1915-1998), Adam Zeńczak (1924-2000, stomatolog, żołnierz AK), Teresa Dalska (1925-2006), mjr Karol Świetlik (1924-2006, żołnierz AK), Urban Jawień (1931-2007), Salomea Zielińska (1921-2009, pielęgniarka), Wojciech Czech (1947-2010), Jan Pawlik (1930-2012), Adam Skoczyński (1914-2012, pediatra, żołnierz AK), ppor. dr Feliks Antoni Krzan (1920-2013, weterynarz), Danuta Kaczorowska (1914-2017), Stanisław Moskal (1936–2018).

Nauczyciele, wykładowcy i pracownicy oświaty

Maciej Strojek (1858-1890, dyrektor szkoły powszechnej w Sanoku), Józefa Rapf (1809-1891, kierownik szkoły żeńskiej w Sanoku), Józef Grotowski (1874-1905, profesor gimnazjalny)[396], Hipolit Neuwirth (1859-1906), Antoni Kwiatkowski (1844-1907), Józef Tomasik (1865-1908, profesor gimnazjalny), Antoni Wyszatycki (zm. 1909), Leopold Biega (1848-1910, dyrektor szkoły wydziałowej), Bronisław Rylski (1877-1911), Antoni Gołkowski (1838-1914), Michał Kiczorowski (1866-1915), August Mroczkowski (1845-1920), Mieczysław Strojek (1886-1921, dyrektor szkoły powszechnej), Roman Kozicki (1889-1921), Wanda Mochnacka (1853-1922), Władysław Sygnarski (1864-1925, dyrektor szkół), Maria Szabłowska (1903-1927), Andrzej Szmyd (zm. 1930), Stanisław Borowiczka (1872-1930), dr Michał Ładyżyński (1867–1931), Tomasz Pisarczuk (zm. 1933, inspektor szkolny), Władysław Łukaszewicz (1858-1934, dyrektor szkoły 7-klasowej)[130], Marian Szajna (1873-1936), Wołodymyr Czajkiwski (1884-1937), Józef Wojtanowicz (1880-1937), Josyp Hukewycz (1891-1939), Jan Killar (1884-1939), Teodozja Drewińska (1848-1941, dyrektor szkół w Sanoku), Franciszek Grzyb (1888-1941), Janina Burnatowicz (1907-1941), Walerian Czykiel (1880-1942), dr Bronisława Chrząszczewska-Rymaszewska (1889-1942), Franciszek Słuszkiewicz (1875-1944, dyrektor gimnazjum w Bochni), Zenobiusz Mathiasz (zm. 1944), Eugeniusz Biliński (1893-1947), Michał Trzciński (1911-1948, kierownik szkoły), Balbina Germak (1880-1949, kierowniczka Szkoły im. Królowej Jadwigi), Alfons Szczurowski (1882-1950), Stanisław Czajkowski (1875-1950, profesor seminarium w Samborze), Michał Śliwiński (1882-1953, kierownik szkoły im. Grzegorza z Sanoka, prezes ZNP), Jadwiga Ruczka (1885-1953), Matylda Wasylewicz (zm. 1953), Franciszek Wanic (1881-1954), Leon Barucki (1883-1955), Józef Dąbrowski (1897-1956), Ludwik Jasiński (1880-1956, inspektor szkolny), Józef Rolski (1883-1967), Szymon Słomiana (1910-1959), Helena Langner (1895-1960), Franciszek Szafrański (1886-1963), Andrzej Grasela (1880-1965, dyrektor gimnazjum), Celina Kulczycka (zm. 1965), Eleonora Radwańska (1879-1967), Helena Strojek-Kulczycka (1889-1968, sybiraczka), Prochownik (1892-1968), Zofia Kałwa (1896-1969), Nestor Lenczyk (1901-1969), Helena Prochownik-Radomska (1894-1972), Irena Mathiasz (1903-1972), Władysław Dziduszko (1899-1972), Jan Bogusz (1907-1974), Janina Sopotnicka (1887-1975), dr Leopold Musiał (1905-1975), Maria Orłoś (1894-1976), Maria Spanily (1886-1977), Franciszek Moszoro (1891-1977), Izydora Hermanowska (1892-1977), Jadwiga Kubrakiewicz (1907-1978), Janina Wowczuk (1892-1979, członek tajnego nauczania), Karol Siekierzyński (1907-1979), Stefan Lewicki (1891-1979), Katarzyna Janiec (1896-1980), Józef Grabowski (1905-1980), Anna Pohorska (1903-1981), dr Maria Kril (1904-1982), Emilia Słuszkiewicz (1888-1982, dyrektorka szkoły), Albina Wójcik (1901–1982), płk dr Marian Killar (1918-1982), Jadwiga Lorenc (zm. 1982), Adam Bieniasz (1911-1983), Gwidon Szepiowski (1908-1984), dr Zofia Skołozdro (1896-1984, dyrektor Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego Żeńskiego w Sanoku), Antonina Rudnicka (1891-1984), Irena Kocyłowska (1902-1984), Zenon Chruszcz (1905-1984), Tadeusz Wojtowicz (1916-1985), Stanisław Potocki (1906-1986), Helena Dworska (1901-1986), Maria Leokadia Radwańska (1904-1986), Małgorzata Słodziak (1957-1986), Władysław Kreowski (1889-1987, kierownik szkół), Tomasz Kurek (1910-1986), Janina Szepiowska (1910-1988), Helena Kamecka-Urban (1912-1988), Ludwik Romaniak (1930-1990), Józefa Rudzik (1897-1990), inż. Kazimierz Sobczyk (1925-1990), Józef Bogaczewicz (1904-1991), Kazimiera Ekert (1906-1991), Maria Potocka (1901-1991), Jadwiga Zaleska (1900-1993), Helena Świerzowicz (1909-1993), Zofia Bandurka (1913-1993, dyrektor Liceum Medycznego), Wanda Kubrakiewicz (1912-1994), Józef Penar (1909-1994), Mieczysław Habrat (1932-1994), Zofia Lenczyk (1914-1994), Stanisław Kurek (1912-1995), Wojciech Sołtys (1925-1995), Jerzy Lisowski (1930-1996), Janina Bogaczewicz (1919-1996), Tadeusz Śliwiński (1907-1997), Maria Breit (1908-1997), Józef Pohorski (1907-1998), Krzysztofa Borowiec (1932-1997), Zofia Wolwowicz, Kazimiera Rafalska (1909-1998), Lidia Jakiel-Musiał (zm. 1999, nauczycielka Liceum im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie), Waleria Kopecka (1897-1999), Stanisław Obara (1939-2002, dyrektor II LO), Maria Lisowska (1910-2004), Aleksander Sarkady (1922-2006), Helena Grabowska (1925-2008), Maria Skoczyńska (1916-2008), Teofila Trzcińska (1912-2009), Jerzy Pawliszewski (1946-2009), prof. dr inż. Marian Golczyk (1921-2009), Zygmunt Skałkowski (1928-2012), Roman Daszyk (1931-2013), Marian Jaśkiewicz (dyrektor szkoły), Irena Olbert (1932-2016), Edward Findysz (1922-2016), Jan Skarbowski (1939-2017), dr Tomasz Blecharczyk (1935-2017), Tadeusz Mleczko (1939-2019), Danuta Przystasz (1920-2019), Marian Witalis (1948-2020), Andrzej Brygidyn (zm. 2021).

Artyści, ludzie kultury i mediów

Nikodem Biernacki (1825-1892, skrzypek i kompozytor), Józef Seredyński (1883-1917, fotograf), Stanisław de Mirow Myszkowski (1849-1929, pisarz)[397], Stanisław Piątkiewicz (1859-1930, rzeźbiarz), Maria Bianka Mossoczy (1887-1929, malarka), Hryhorij Hanulak (1883-1945, literat), Wanda Kossakowa (1879-1960, pianistka, pedagog), Olga Didur-Wiktorowa (1900-1963, śpiewaczka operowa), Stanisław Jan Piątkiewicz (1897–1970, rzeźbiarz), Władysław Lisowski (1884-1970, malarz), Edmund Hydzik Drogomirski (1890-1971), Bronisław Filipczak (1877-1973, muzyk), Bronisław Naczas (1920-1984, malarz) Franciszek Strachocki (1904-1985, fotograf), Władysław Wiśniowski (1911-1993, muzyk), Józef Penar (1909-1994, malarz), Wojciech Jahn (1937-1994, malarz), Maria Bieńkowska (1907-1994, pracownica Autosanu, działaczka kulturalna), Czesława Dorec-Czarniecka z domu Starawska (1907-1994, aktorka teatralna[398]), Edward Dańczyszyn (1924-1995, muzyk, działacz kulturalny), Kazimierz Florek (1917-1996, malarz), Jan Świtalski (1912-1999, krótkofalowiec), Tomasz Beksiński (1958-1999, dziennikarz i prezenter radiowy, tłumacz), Roman Bańkowski (1932-2004, poeta), inż. Zdzisław Beksiński (1929-2005, artysta malarz), Ryszard Kulman (1947-2011, poeta), Tadeusz Ortyl (1939-2011, muzyk, numizmatyk), Anna Turkowska (1926-2011, artystka włókiennik), Ewa Nowotarska (1924-2012, artysta konserwator), Tadeusz Turkowski (1923-2012, artysta malarz), Włodzimierz Marczak (1922-2016, pisarz, poeta), Janusz Szuber (1947-2020, poeta), Adam Przybysz (1950-2020, plastyk, rzeźbiarz), Władysław Szulc (1933-2021, malarz, fotograf), Marian Kawski (1942-2021, wokalista), Edyta Bieńczak (1984-2021, dziennikarka RMF FM), Barbara Bandurka (1948–2022, malarka, konserwatorka, poetka), Janina Szombara (1919-2022, pianistka), Janusz Podkul (1946-2022, choreograf), Janina Lewandowska (1936-2023, polonistka)

Naukowcy, inżynierowie, przedsiębiorcy, społecznicy

Karol Pollak (1818-1880, drukarz, wydawca, księgarz), Mateusz Beksiński (1814-1886, powstaniec listopadowy, współzałożyciel Zakładów Kotlarskich), Walenty Lipiński (1813-1897, powstaniec listopadowy, współzałożyciel Zakładów Kotlarskich), Kazimierz Lipiński (1857-1911, założyciel Fabryki Wagonów i poseł na Sejm Krajowy), Karol Gerardis (zm. 1920), Jan Hydzik (1871-1931, farmaceuta), Aleksander Piech (1851-1932, mistrz brązowniczy), Zygmunt Peszkowski (1875-1946, cukiernik), Piotr Radwański (1873-1955, ogrodnik miejski parku w Sanoku[399]), Jan Pomykała (1901-1976, kierownik kopalni nafty), Zbigniew Paszta (1937-1981, dyrektor SZPG „Stomil”), Władysław Szombara (1909-1984, matematyk, bankowiec), Jakub Kolano (1912-1991, mistrz blacharski), Stefan Stefański (1914-1998, muzealnik, regionalista, znawca Sanoka), Henryk Olszański (1939-2005, etnograf), Zbigniew Jara (1919-2008, lekarz weterynarii, profesor ichtiopatolog), Edward Zając (1929-2014, historyk, archiwista, radny Sanoka), dr inż. Jacek Szczepkowski (1940-2019)[400], tyt. prof. nadzw. dr inż. Maria Słomiana (1951-2021)

Pracownicy Autosanu

Władysław Gąsiorowski (1924-1989), Tadeusz Zoszak (1934-1992), Karol Kenar (1919-1995), Eugeniusz Raś (1923-1997), Tadeusz Święs (1932-1998), Roman Fil (1919-2007), inż. Stanisław Grochmal (1928-2009), inż. Leszek Kawczyński (1934-2010), Henryk Gralka (1931-2012), inż. Romuald Bobrzak (1928-2012), Jan Skarbowski (1939-2017)

Harcerze

hm. Władysław Kwaśniewicz (1906-1945), Franciszek Moszoro (1891-1977), Albina Wójcik (1901–1982), Leonard Kabala (1945-1988), Jadwiga Zaleska (1900-1993), Maria Lisowska (1910-2004), hm. Czesław Borczyk (1910-2004), hm. Teresa Suda (1929-2007), hm. Kamila Drozdowska (1915-2008)

Sportowcy i działacze sportowi
Inne osoby

Nawiązania i odniesienia w kulturze edytuj

  • Według powieści czeskiego pisarza Jaroslava Haška pt. Przygody dobrego wojaka Szwejka w budynku C.K. Gimnazjum w Sanoku w 1915 stacjonowała XI. marszkompania wojaka Szwejka, z której kilku żołnierzy węgierskich zatruło się spożytą formaliną, pochodzącą z gimnazjalnych preparatów biologicznych[95]. Zmarli mieli zostać pochowani na cmentarzu przy ulicy Rymanowskiej[405][406]. Wśród nich był wymieniony przez pisarza Laszlo Garganyi, honvéd z marszbatalionu 91 pułku piechoty[99][407].
  • Radziecki żołnierz i pisarz Emil Kardin w książce pt. Odsłonięte skrzydło opisał swoje kilkakrotne odwiedziny w 1972 na cmentarzu żołnierzy radzieckich w Sanoku[408].
  • Cmentarz Centralny w Sanoku był przedmiotem publikacji pt. Cmentarze sanockie z 1991 autorstwa Stefana Stefańskiego[409] oraz publikacji pt. Boża rola. Przyczynek do historii cmentarzy sanockich w 110-tą rocznicę konsekracji cmentarza przy ul. Rymanowskiej, autorstwa Pawła Nestorowicza z 2005[410]. Obiekty istniejące na Cmentarzu Centralnym w Sanoku zostały wzmiankowane w publikacji pt. Bieszczadzkie motywy roślinne między światem żywych a krainą zmarłych, autorstwa Adama Szarego z 2015[411].
  • Poeta Janusz Szuber zawarł odniesienie do cmentarza w wierszu pt. Tableau, wydanym w publikacji pt. Mojość z 2005[412].
  • W filmie fabularnym pt. Ostatnia rodzina z 2016 (scenariusz Robert Bolesto, reżyseria: Jan P. Matuszyński), przedstawiającym historię rodziny Beksińskich, została przedstawiona scena pogrzebu przy grobowcu tej rodziny, istniejącym w rzeczywistości na Cmentarzu Centralnym w Sanoku[413].

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Wcześniej istniejące cmentarze Sanoka znajdowały się w centrum miasta: cmentarz obrządku rzymskokatolickiego wokół ówczesnego kościoła św. Michała Archanioła na obecnym placu św. Michała, ulicy Grzegorza z Sanoka w okolicy budynku banku przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 i kamienicy Ramerówka oraz cmentarze obrządku greckokatolickiego przy ulicy Zamkowej w pobliżu tamtejszej cerkwi oraz przy ówczesnej Cerkwi Narodzenia Najświętszej Maryi Panny przy obecnej ulicy Jana III Sobieskiego, gdzie znajduje się Zespół Szkół nr 1 oraz budynek przy ulicy Teofila Lenartowicza 2. Stefan Stefański: Kartki z przeszłości Sanoka. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sanoku, 2005, s. 23, 25. ISBN 83-919470-9-2.. W latach 30. okresu międzywojennego szczątki ujawnione podczas wykopalisk na terenie byłego cmentarza katolickiego na ulicy Grzegorza z Sanoka zostały przeniesione na cmentarz przy ulicy Rymanowskiej: Stefański 1991 ↓, s. 1
  2. ↑ Tu podano czas prowadzenia akcji ekshumacji 1952−1953, zob. Garlicki 1985 ↓, s. 3
  3. ↑ W zapisach nazwisk ofiar zdarzały się omyłki, np.: „Dominik Centkiewicz”, „Władysław Szychyński”, „Ludwik Warchoł”. Ponadto tylko w niektórych przypadkach wskazano stopnie oficerskie wzgl. naukowe.
  4. ↑ Inne źródła, m.in. tabliczka na zbiorowej mogile ofiar na cmentarzu w Sanoku, podają liczbę 115.
  5. ↑ Został odnowiony na koszt miasta w 1958, zob. Stachowicz 2008 ↓, s. 169
  6. ↑ Ustanowione tablice informacyjne umieszczone na terenie Cmentarza Centralnego wskazywały pierwotnie jedenastu pochowanych kawalerów Orderu Virtuti Militari. W 2017 na tablicach został umieszczony dwunasty wskazany kawaler tego orderu, gen. bryg. Ludwik Krempa. Według stanu z początku 2019, po dołączeniu trzech kolejnych osób, spis na tablicach obejmuje piętnastu odznaczonych.
  7. ↑ Obaj zostali pochowani w starej części przy ulicy Jana Matejki. Jak podał Edward Zając, jeszcze w okresie międzywojennym urząd miasta Sanoka otrzymywał przypomnienia kierowane z Urzędu Wojewódzkiego Lwowskiego dotyczące sprawowania opieki nad mogiłami tych powstańców; oba groby obecnie nie istnieją, zatem tabliczka informacyjna Ernesta Baumana na grobowcu rodzinnym w części Rymanowskiej może oznaczać, iż jego szczątki przeniesiono tamże lub stanowi jedynie upamiętnienie, zob. Zając 1998 ↓, s. 169-170
  8. ↑ Miejsca pochówków niektórych z wymienionych uczestników powstania styczniowego nie zostały zidentyfikowane, w związku z czym przy latach ich życia podano dzielnicę starej części cmentarza przy ulicę Rymanowskiej, którą wskazano w wykazie sprzed 1939 roku.
  9. ↑ Zarówno w przypadku Józefa Pastuszaka, jak i Stanisława Pastuszaka symboliczne inskrypcje nagrobne podały, iż zostali zamordowani w Katyniu. W rzeczywistości obaj byli ofiarami zbrodni katyńskiej, lecz ich nazwiska wskazała Ukraińska Lista Katyńska, zob. Ukraińska Lista Katyńska. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 1994. s. 70. [dostęp 2014-09-27].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Nestorowicz 2005 ↓, s. 5.
  2. ↑ a b c d e f Informacje udostępnione przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Przemyślu, Delegatura w Krośnie: Cmentarze zabytkowe miasta Sanoka wpisane do rejestru zabytków.
  3. ↑ Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w Województwie Podkarpackim na lata 2018–2021. edziennik.rzeszow.uw.gov.pl, 2018. s. 70. [dostęp 2021-06-26].
  4. ↑ Stefański 1991 ↓, s. 5.
  5. ↑ Cmentarz przy ul. Rymanowskiej i Matejki. sanok.pl. [dostęp 2012-12-01].
  6. ↑ a b Edward Zając. Sanoczanie w powstaniu listopadowym. „Tygodnik Sanocki”. Nr 48 (264), s. 5, 25 listopada 1996. 
  7. ↑ Nestorowicz 2005 ↓, s. 8.
  8. ↑ Wołają o pamięć, Tygodnik Sanocki, nr 44 (730) z 4 listopada 2005, s. 1.
  9. ↑ Archiwum Geodezyjne. Stadt Sanok in Galizien Sanoker Kreis (mapa miasta Sanok w Galicji w obwodzie sanockim). skany.przemysl.ap.gov.pl. [dostęp 2020-09-25].
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Edward Zając. Cmentarze sanockie. „Tygodnik Sanocki”. Nr 44 (260), s. 5, 1 listopada 1996. 
  11. ↑ Zając 1998 ↓, s. 164.
  12. ↑ Księga uchwał Rady miejskiej Sanockiej 14.3.1867-31.7.1868. T. I. sanockabibliotekacyfrowa.pl. s. 10. [dostęp 2022-02-03].
  13. ↑ a b Edward Zając: Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2002, s. 164. ISBN 83-909787-8-4.
  14. ↑ a b c Stefański 1991 ↓, s. 11.
  15. ↑ a b Szramowiat 2008 ↓, s. 30.
  16. ↑ Księga uchwał Rady miejskiej od czerwca 1881 do sierpnia 1883. T. VIII. sanockabibliotekacyfrowa.pl. s. 131, 151. [dostęp 2022-02-05].
  17. ↑ Księga uchwał Rady miejskiej od czerwca 1881 do sierpnia 1883. T. VIII. sanockabibliotekacyfrowa.pl. s. 171. [dostęp 2022-02-05].
  18. ↑ a b c d Stefan Stefański. Święto Zmarłych. „Tygodnik Sanocki”. Nr 24, s. 1, 3-4, 30 października 1991. 
  19. ↑ Księga uchwał Rady miejskiej w Sanoku 31.07.1868-14.11.1870. T. II. sanockabibliotekacyfrowa.pl. s. 77. [dostęp 2022-02-03].
  20. ↑ Kronika. „Echo z nad Sanu”. Nr 6, s. 3, 7 czerwca 1885. 
  21. ↑ Księga uchwał Rady miejskiej od sierpnia 1883 do grudnia 1887. T. IX. sanockabibliotekacyfrowa.pl. s. 331-332. [dostęp 2022-02-05].
  22. ↑ Kronika. „Gazeta Przemyska”. Nr 49, s. 3, 18 czerwca 1891. 
  23. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 35, s. 3, 1 grudnia 1895.  Z Rady miejskiej. „Gazeta Sanocka”. Nr 107, s. 2, 18 kwietnia 1897. 
  24. ↑ Obwieszczenie. „Gazeta Sanocka”. Nr 93, s. 4, 8 października 1905. 
  25. ↑ Obwieszczenie. „Nowa Reforma”. Nr 233, s. 6, 12 października 1905. 
  26. ↑ Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 163 (poz. 138). Ewa Śnieżyńska-Stolot, Franciszek Stolot: Lesko, Sanok, Ustrzyki Dolne i okolice. W: Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. I: Województwo krośnieńskie. 1982, s. 111-112. Ewa Śnieżyńska-Stolot, Franciszek Stolot, Sztuka Sanoka między Sanokiem a Wschodem, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 948. Nestorowicz 2005 ↓, s. 16
  27. ↑ a b c Agaty Zachariasz: Koncepcja zagospodarowania terenów zielonych Sanoka. Analiza stanu istniejącego. [dostęp 2014-03-18].
  28. ↑ a b c d e Cmentarz Centralny w Sanoku. e-nekropolie.pl, 2011-03-22. [dostęp 2012-12-01].
  29. ↑ a b Stefański 1991 ↓, s. 8.
  30. ↑ Księga uchwał Rady miejskiej od sierpnia 1883 do grudnia 1887. T. IX. sanockabibliotekacyfrowa.pl. s. 338, 343-344 (pkt. 65). [dostęp 2022-02-05].
  31. ↑ Księga uchwał Rady miejskiej od 1887 do stycznia 1892. T. X. sanockabibliotekacyfrowa.pl. s. 202-204. [dostęp 2022-02-05].
  32. ↑ a b Zając 1998 ↓, s. 165.
  33. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 381.
  34. ↑ Protokoły posiedzeń Rady Miejskiej miasta Sanoka od 17.01.1894 – 17.10.1895 roku. szukajwarchiwach.gov.pl. s. 15, 69, 72. [dostęp 2021-12-10].
  35. ↑ Księga uchwał Rady miejskiej od 1893 do 25 X 1900. T. XI. szukajwarchiwach.gov.pl. s. 82. [dostęp 2021-12-10].
  36. ↑ Posada Sanocka in Galizien. szukajwarchiwach.gov.pl. [dostęp 2021-12-11].
  37. ↑ a b c Z Rady Miejskiej. „Gazeta Sanocka”. Nr 12, s. 2, 9 czerwca 1895. 
  38. ↑ Władysław Beksiński. Nowy cmentarz w Sanoku (z tablicą). „Czasopismo Techniczne”. Nr 9, s. 1-3, 1896. 
  39. ↑ Władysław Beksiński. Nowy cmentarz w Sanoku (z tablicą). „Czasopismo Techniczne”. Nr 9, s. 1, 1896. 
  40. ↑ Akta Sanoka ↓, s. 51.
  41. ↑ a b O cmentarzach. starecmentarze.sanok.pl. [dostęp 2012-11-29].
  42. ↑ a b Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 230 (poz. 69).
  43. ↑ Stefański 1991 ↓, s. 22.
  44. ↑ Zając 1998 ↓, s. 166.
  45. ↑ Stary cmentarz. polskaniezwykla.pl. [dostęp 2012-12-01].
  46. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 17, s. 3, 28 lipca 1895. 
  47. ↑ Księga uchwał Rady miejskiej od 1893 do 25 X 1900. T. XI, AP Rzeszów – O/Sanok (zespół 135, sygn. 154), k. 147-150, pkt. 113.
  48. ↑ Z Rady Miejskiej. „Gazeta Sanocka”. Nr 30, s. 3, 27 października 1895. 
  49. ↑ Nestorowicz 2005 ↓, s. 10.
  50. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 31, s. 3, 3 listopada 1895. 
  51. ↑ Protokoły posiedzeń Rady Miejskiej w Sanoku od 9.01.1896 – 16.12.1897 roku, AP Rzeszów – O/Sanok (zespół 135, sygn. 160), k. 241.
  52. ↑ Stefański 1991 ↓, s. 12.
  53. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 34, s. 3, 24 listopada 1895. 
  54. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 66, s. 3, 6 lipca 1896. 
  55. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 35, s. 3, 1 grudnia 1895. 
  56. ↑ Z Rady miejskiej. „Gazeta Sanocka”. Nr 78, s. 2, 27 września 1896. 
  57. ↑ Nestorowicz 2005 ↓, s. 14.
  58. ↑ Akta miasta Sanoka. Wykaz ulic i mieszkań w mieście Sanoku 1931 r. (zespół 135, sygn. 503). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 77.
  59. ↑ a b Stefański 1991 ↓, s. 17.
  60. ↑ Józef Hellebrand był emerytowanym zarządcą lasów, zmarł 30 listopada 1898 w wieku 82 lat. Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 289 (poz. 176).
  61. ↑ Z Rady miejskiej. „Gazeta Sanocka”. Nr 29, s. 3, 17 lipca 1904. 
  62. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 44, s. 3, 30 października 1904. 
  63. ↑ a b Stefański 1991 ↓, s. 23.
  64. ↑ Adam Sudoł: Wybór z Księgi Ogłoszeń Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku (lata 1967–1995). Sanok: 2001, s. 55. ISBN 83-914224-7-X.
  65. ↑ Protokoły posiedzeń Rady Miejskiej w Sanoku 1921–1922. szukajwarchiwach.gov.pl. s. 58, 61, 144. [dostęp 2021-12-21].
  66. ↑ Protokoły posiedzeń Rady Miejskiej w Sanoku 1921–1922. szukajwarchiwach.gov.pl. s. 138, 141, 144. [dostęp 2021-12-21].
  67. ↑ Księga cmentarna nr 2. Matejki Nowy I od 1971 do 2001, Sanok, (poz. 761, 819, 884, 914, 982, 1005).
  68. ↑ Cmentarzom na ratunek. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 33 (289), s. 6, 1-10 grudnia 1983. 
  69. ↑ Jolanta Ziobro, Artur Olechniewicz. Kilka słów o artyście i jego dziele. Kraina piękna i łagodności. „Tygodnik Sanocki”. Nr 28 (453), s. 7, 14 lipca 2000. 
  70. ↑ Wiesław Koszela. Nasza ankieta. Dodać Sanokowi blasku. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 24 (459), s. 4, 20-31 sierpnia 1988. 
  71. ↑ Bogumiła Koszela. Cmentarne hieny w Zagórzu i w Sanoku. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 25 (424), s. 6, 1-10 września 1987. 
  72. ↑ Cmentarni wandale w akcji. „Tygodnik Sanocki”. Nr 14 (177), s. 1, 3, 7 kwietnia 1995. 
  73. ↑ Jolanta Ziobro. Na cmentarzach wielkie porządki. „Tygodnik Sanocki”. Nr 43 (468), s. 2, 27 października 2000. 
  74. ↑ Kolumbarium przedłuży życie cmentarza. krosno24.pl. [dostęp 2012-11-29].
  75. ↑ Uchwała Nr XII/100/11 Rady Miasta Sanoka z dnia 21.07.2011r. w sprawie uchwalenia Regulaminu Cmentarzy Komunalnych, położonych na terenie Gminy Miasta Sanoka. bip.um.sanok.pl, 2011-12-07. [dostęp 2018-04-09].
  76. ↑ Brama na Cmentarz Centralny otwarta do godziny 19.00. esanok.pl. [dostęp 2012-12-01].
  77. ↑ Wiosenne remonty na Cmentarzu Centralnym. esanok.pl, 28 kwietnia 2014. [dostęp 2014-04-28].
  78. ↑ Remonty na cmentarzu. esanok.pl, 14 lipca 2014. [dostęp 2014-07-14].
  79. ↑ a b Remonty na cmentarzach. esanok.pl, 3 października 2014. [dostęp 2014-10-05].
  80. ↑ Jolanta Ziobro. Nowy zarząd cmentarzy. „Tygodnik Sanocki”. Nr 18 (1218), s. 11, 30 kwietnia 2015. 
  81. ↑ Plan cmentarza. cmentarzsanok.zetohosting.pl. [dostęp 2019-05-28].
  82. ↑ Święto Zmarłych. „Tygodnik Sanocki”. Nr 24, s. 1, 30 października 1991. 
  83. ↑ Kwesta na rzecz Towarzystwa Brata Alberta. esanok.pl, 2011-11-05. [dostęp 2020-01-27].
  84. ↑ Kwesta na sanockich cmentarzach. Pomóż w renowacji starych nagrobków. esanok.pl, 2015-10-28. [dostęp 2020-01-27].
  85. ↑ Rozkaz L. 12/2013 z 14 września. zhpsanok.pl, 14 września, 2013. [dostęp 2015-03-24].
  86. ↑ Ewa Molisak. Odbudowa życia gospodarczego i społeczeństwa Sanoka w latach 1944-1950. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990, s. 118, 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  87. ↑ a b Stachowicz 2008 ↓, s. 169.
  88. ↑ Schubert 2012 ↓, s. 34, 212.
  89. ↑ Schubert 2012 ↓, s. 95.
  90. ↑ Schubert 2012 ↓, s. 94.
  91. ↑ Akta Sanoka ↓, s. 18.
  92. ↑ a b c d e f Akta Sanoka ↓, s. 19.
  93. ↑ a b Akta Sanoka ↓, s. 47.
  94. ↑ Leszek Mazan. Szwejk na polskich ścieżkach. „Nowiny”. Nr 180, s. 5, 13 sierpnia 1979. 
  95. ↑ a b Stefan Stefański. Spacerkiem po mieście. Szwejk w Sanoku. „Tygodnik Sanocki”. Nr 25, s. 6, 6 listopada 1991. 
  96. ↑ a b Stefański 2005 ↓, s. 27.
  97. ↑ Maria Łapiszczak: Sanok na dawnej pocztówce. Cz. I. Sanok: Artiv-Druk, 2001, s. 34. ISBN 83-915485-0-3.
  98. ↑ Maria Łapiszczak, Borys Łapiszczak: Ziemia Sanocka na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. III. Sanok: Poligrafia, 2002, s. 9. ISBN 83-915388-1-8.
  99. ↑ a b Leszek Mazan. Gdyby to słyszał Szwejk!. „Dziennik Polski”. Nr 240, s. 5, 8/9 października 1972. 
  100. ↑ Roman Frodyma: Cmentarze wojskowe z okresu I wojny światowej w rejonie Beskidu Niskiego i Pogórza. Warszawa: Studenckie Koło Przewodników Beskidzkich, 1989, s. 142-143.
  101. ↑ Schubert 2012 ↓, s. 19, 21.
  102. ↑ a b c d Jarosz 1994 ↓, s. 7.
  103. ↑ Edward Zając: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. W stulecie konsekracji 1897-1997. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1997, s. 43. ISBN 83-905046-4-2.
  104. ↑ Edward Zając: Jak Sanok wybił się na niepodległość. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1995, s. 36. ISBN 83-901466-3-0.
  105. ↑ Andrzej Romaniak: Pamiątki po 2 Pułku Strzelców Podhalańskich z Sanoka. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2003, s. 83. ISBN 83-919305-0-5.
  106. ↑ a b c d e f g Jarosz 1994 ↓, s. 8.
  107. ↑ a b c d Garlicki 1985 ↓, s. 5.
  108. ↑ Włodzimierz Kalicki: 28 marca 1947 r. Zamiast chleba – generał. Gazeta Wyborcza, 2012-04-01. [dostęp 2013-04-30].
  109. ↑ Pogrzeb żołnierzy poległych wraz z gen. Świerczewskim. „Rzeczpospolita i Dziennik Gospodarczy”, s. 2, Nr 89 z 31 marca 1947. 
  110. ↑ Kronika sanocka. Zginął na posterunku. „Dziennik Rzeszowski”. Nr 46 (267), s. 4, 21 lutego 1946. 
  111. ↑ Mieczysław Walesiuk. Przeżył wojnę. Zginął w wolnej Polsce. poranny.pl. [dostęp 2016-04-03].
  112. ↑ Kwatera żołnierzy Wojska Polskiego. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. [dostęp 2014-08-05].
  113. ↑ Zdzisław Domino: Miejsce martyrologii – pomnik ku czci poległych. babica.czudec.pl. [dostęp 2015-01-08].
  114. ↑ Stary cmentarz komunalny w Sanoku. krodo.pl. [dostęp 2016-10-18].
  115. ↑ a b c d Województwo krośnieńskie. W: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939–1945. Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa / Sport i Turystyka, 1988, s. 389. ISBN 83-217-2709-3.
  116. ↑ a b c Stefański 1991 ↓, s. 24.
  117. ↑ Oberc 1998 ↓, s. 8-9.
  118. ↑ a b c Remonty na cmentarzach. esanok.pl, 2012-07-27. [dostęp 2012-12-01].
  119. ↑ Joanna Kozimor. Pamięć o poległych. „Tygodnik Sanocki”, s. 10, Nr 31 (1130) z 9 sierpnia 2013. 
  120. ↑ Borys Łapiszczak: Sanok na dawnej pocztówce i fotografii. Galicja i Lodomeria (Kresy Wschodnie, Judaika i Wojny Światowe. Cz. XVII. „130-lecie Stacji Kolejowej” w Sanoku (1884-2014 r.). Sanok: Poligrafia, 2014, s. 84. ISBN 83-915388-6-9.
  121. ↑ Królowie, włościanie i mieszczanie czyli wycieczka pierwsza po dawnym i współczesnym Sanoku, Powiat sanocki, s. 28.
  122. ↑ Przemyśl pod Flagą Europy. „Nowiny”. Nr 195, s. 1, 9 października 1995. 
  123. ↑ Pod flagą europejską. Z przeszłości ku przyszłości. „Nowiny”. Nr 198, s. 3, 12 października 1995. 
  124. ↑ Założenie projektu urządzenia cmentarza wojennego w Sanoku 19 III 1952 – 24 VIII 1953, AP Rzeszów – O/Sanok (zespół 72, sygn. 2210), k. 11, 22, 28.
  125. ↑ a b c Ewidencja cmentarzy wojennych. Ewidencja poległych w wojnie, remont i opieka nad grobami i cmentarzami wojennymi 8 I 1951 – 11 IV 1952, AP Rzeszów – O/Sanok (zespół 72, sygn. 2204), k. 42.
  126. ↑ Założenie projektu urządzenia cmentarza wojennego w Sanoku 19 III 1952 – 24 VIII 1953, AP Rzeszów – O/Sanok (zespół 72, sygn. 2210), k. 10.
  127. ↑ Ekshumacja zwłok żołnierzy radzieckich w woj. rzeszowskim została kończona. „Nowiny”. Nr 287, s. 4, 1 grudnia 1953. 
  128. ↑ a b c Garlicki 1985 ↓, s. 3.
  129. ↑ Edward Zając. Pomnik Wdzięczności dla Żołnierzy Armii Radzieckiej. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 17 (62), s. 6, 1-30 września 1976. 
  130. ↑ a b c d Stefański 1991 ↓, s. 14.
  131. ↑ a b Władysław Stachowicz: Życie gospodarcze. Czasy industrializacji 1949–1956. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 824. ISBN 83-86077-57-3.
  132. ↑ Информация о захоронении. повят Санок, м. Санок, ул. Рымановска, коммунальное кладбище. obd-memorial.ru. s. 16, 40. [dostęp 2019-05-13]. (ros.).
  133. ↑ Edward Zając. Poczet gospodarzy miasta. W okresie dyktatu generalissimusa. „Tygodnik Sanocki”. Nr 41 (622), s. 6, 10 października 2003. 
  134. ↑ a b c d e f g h i j k Założenie projektu urządzenia cmentarza wojennego w Sanoku 19 III 1952 – 24 VIII 1953, AP Rzeszów – O/Sanok (zespół 72, sygn. 2210), k. 1.
  135. ↑ a b Информация о захоронении. повят Санок, м. Санок, ул. Рымановска, коммунальное кладбище. obd-memorial.ru. s. 2. [dostęp 2019-05-13]. (ros.).
  136. ↑ Założenie projektu urządzenia cmentarza wojennego w Sanoku 19 III 1952 – 24 VIII 1953, AP Rzeszów – O/Sanok (zespół 72, sygn. 2210), k. 30, 35.
  137. ↑ Założenie projektu urządzenia cmentarza wojennego w Sanoku 19 III 1952 – 24 VIII 1953, AP Rzeszów – O/Sanok (zespół 72, sygn. 2210), k. 11, 22, 31.
  138. ↑ Założenie projektu urządzenia cmentarza wojennego w Sanoku 19 III 1952 – 24 VIII 1953, AP Rzeszów – O/Sanok (zespół 72, sygn. 2210), k. 5, 6, 7, 8.
  139. ↑ Jarosz 1994 ↓, s. 9. Tu podano liczbę 658 pochowanych.
  140. ↑ Królowie, włościanie i mieszczanie czyli wycieczka pierwsza po dawnym i współczesnym Sanoku, Powiat sanocki, s. 27.
  141. ↑ Po latach – na mogiłach najbliższych – żołnierzy Armii Czerwonej. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 21 (384), s. 1, 20-31 lipca 1986. 
  142. ↑ Marian Struś. Wzruszająca wizyta. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 33 (162), s. 4, 20-30 listopada 1979. 
  143. ↑ a b c Jarosz 1994 ↓, s. 9.
  144. ↑ Zbliża się 40 rocznica agresji. „Nowiny”. Nr 195, s. 2, 30 sierpnia 1979. 
  145. ↑ Rodzinne spotkania na mogiłach ojców-bohaterów. „Nowiny”. Nr 155, s. 6, 4 lipca 1986. 
  146. ↑ Garlicki 1985 ↓, s. 4.
  147. ↑ a b c Kronika. Zmiana własności. „Gazeta Sanocka”. Nr 52, s. 4, 29 marca 1896. 
  148. ↑ Józef Pohorski. Historia Krzyża Powstańców na sanockim cmentarzu. „Tygodnik Sanocki”. Nr 50 (162), s. 7, 16 grudnia 1994. 
  149. ↑ Bałda 2012 ↓, s. 72.
  150. ↑ Krystyna Chowaniec. Patron sanockiego harcerstwa – ksiądz harcmistrz Zdzisław Peszkowski. „Rocznik Sanocki”. Tom X, s. 176, 2011. 
  151. ↑ Garlicki 1985 ↓, s. 1.
  152. ↑ Stefański 1991 ↓, s. 20.
  153. ↑ Stefański 1991 ↓, s. 19.
  154. ↑ Oberc 1998 ↓, s. 5-6.
  155. ↑ a b c Zabytkowe nagrobki. starecmentarze.sanok.pl. [dostęp 2013-11-25].
  156. ↑ a b c d Garlicki 1985 ↓, s. 7.
  157. ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 20, 21.
  158. ↑ a b ZBoWiD 1986 ↓, s. 20.
  159. ↑ a b c d e f g ZBoWiD 1986 ↓, s. 21.
  160. ↑ Jarosz 1994 ↓, s. 10.
  161. ↑ Oberc 1998 ↓, s. 6-7.
  162. ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 20-21.
  163. ↑ Pamięci tych, którzy polegli na Ojczyznę. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 11 (176), s. 1, 10-20 kwietnia 1980. 
  164. ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 22.
  165. ↑ Jarosz 1994 ↓, s. 576.
  166. ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 61.
  167. ↑ a b ZBoWiD 1986 ↓, s. 62.
  168. ↑ 43 rocznica Września. Uroczystości w regionie. „Nowiny”. Nr 172, s. 1, 2 września 1982. 
  169. ↑ W przededniu Święta Pracy. „Nowiny”. Nr 86, s. 6, 1-3 maja 1981. 
  170. ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 248.
  171. ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 18-19.
  172. ↑ Stefański 1991 ↓, s. 27.
  173. ↑ Mogiła zbiorowa ofiar terroru. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. [dostęp 2016-09-24].
  174. ↑ Jarosz 1994 ↓, s. 11.
  175. ↑ Oberc 1998 ↓, s. 7-8.
  176. ↑ Kamienny sokół na cmentarzu sanockim. sokolsanok.pl. [dostęp 2012-12-01].
  177. ↑ Stefan Stefański. Kamienny sokół na cmentarzu sanockim. „Tygodnik Sanocki”. Nr 7 (90), s. 10, 9 maja 1993. 
  178. ↑ Remonty na Cmentarzu Centralnym. esanok.pl, 2013-08-01. [dostęp 2013-08-01].
  179. ↑ Joanna Kozimor. Pamięć o poległych. „Tygodnik Sanocki”. Nr 31 (1130), s. 10, 9 sierpnia 2013. 
  180. ↑ Krystyna Chowaniec. Patron sanockiego harcerstwa – ksiądz harcmistrz Zdzisław Peszkowski. „Rocznik Sanocki”. Tom cX, s. 182, 2011. 
  181. ↑ Krystyna Chowaniec: 100 lat sanockiego harcerstwa 1911–2011. Suplement. Sanok: 2011, s. 55. ISBN 978-83-62960-05-7.
  182. ↑ Marian Struś. Sanok nie zapomni. „Tygodnik Sanocki”, s. 1, 6, Nr 17 (911) z 24 kwietnia 2009. 
  183. ↑ Krystyna Chowaniec. Uroczystości dnia Katyńskiego w Sanoku. „Góra Przemienienia”, s. 4-13, Nr 17 (299) z 26 kwietnia 2009. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. 
  184. ↑ Krystyna Chowaniec: Dęby Pamięci. Sanok: Komenda Hufca ZHP Ziemi Sanockiej im. ks. hm. Zdzisława Peszkowskiego, 2010, s. 40-42. ISBN 978-83-931109-3-3.
  185. ↑ Bartosz Błażewicz. Pamiętała młodzież, pamiętali seniorzy. „Tygodnik Sanocki”, s. 3, Nr 42 (936) z 16 października 2009. 
  186. ↑ Jolanta Ziobro. Sanok uczcił ks. Peszkowskiego. „Tygodnik Sanocki”, s. 3, Nr 40 (1089) z 12 października 2012. 
  187. ↑ 5. rocznica śmierci ks. Zdzisława Peszkowskiego. pissanok.pl. [dostęp 2012-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-02)].
  188. ↑ Uroczystości Dnia Katyńskiego w Sanoku. ko.rzeszow.pl. [dostęp 2013-07-28].
  189. ↑ Z sanockiej listy katyńskiej. „Tygodnik Sanocki”, s. 11, Nr 16 (962) z 23 kwietnia 2010. 
  190. ↑ Krystyna Chowaniec: Dęby Pamięci. Sanok: 2010, s. 9-13. ISBN 978-83-931109-3-3.
  191. ↑ Krystyna Chowaniec – biogram na stronie Nagrody Honorowej „Świadek Historii”. ipn.gov.pl. s. 3. [dostęp 2015-08-13].
  192. ↑ Jolanta Ziobro. Harcerka z krwi i kości. „Tygodnik Sanocki”, s. 8, Nr 4 (1153) z 24 stycznia 2014. 
  193. ↑ Krystyna Chowaniec: Nowy krzyż "Ofiarom Polskiej Golgoty Wschodu". facebook.com, 2022-06-22. [dostęp 2022-06-25].
  194. ↑ Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w Województwie Podkarpackim na lata 2018–2021. edziennik.rzeszow.uw.gov.pl, 2018. s. 57. [dostęp 2021-06-26].
  195. ↑ a b ces. Kto pokocha bezskrzydłe anioły?. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 26 (155), s. 3, 10-20 września 1979. 
  196. ↑ Decyzja w sprawie wpisania zabytków ruchomych do rejestru zabytków L. dz. UOZ-2-4141/43/2010.
  197. ↑ Zarządzenie Burmistrza Miasta Sanoka nr 42/2015 z 9 marca 2015. bip.um.sanok.pl, 2020-01-24. s. 4 (poz. 208, 209). [dostęp 2016-10-20].
  198. ↑ Zarządzenie Burmistrza Miasta Sanoka nr 170/2018 z 6 września 2018. bip.um.sanok.pl. s. 3 (poz. 138), 4 (poz. 174). [dostęp 2021-12-04].
  199. ↑ Opis MH ↓, s. 1-16 (M), 1-49 (R).
  200. ↑ a b Opis MH ↓, s. 7 (M).
  201. ↑ Nestorowicz 2005 ↓, s. 25, 27-29.
  202. ↑ Nestorowicz 2005 ↓, s. 28.
  203. ↑ Nestorowicz 2005 ↓, s. 28, 32.
  204. ↑ Nestorowicz 2005 ↓, s. 33-37.
  205. ↑ Nestorowicz 2005 ↓, s. 36.
  206. ↑ Opis MH (M) ↓, s. 13.
  207. ↑ Nestorowicz 2005 ↓, s. 36, 38.
  208. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1882. Lwów: 1882, s. 136, 146.
  209. ↑ Nestorowicz 2005 ↓, s. 37, 39-41.
  210. ↑ Hiacynty Truskolaska, córka właścicieli Pobiedna Jana Truskolaskiego i Antoniny z domu Trembińskiej, zm. 6 marca 1888 w wieku 46 lat. Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 141 (poz. 33).
  211. ↑ Nestorowicz 2005 ↓, s. 39, 42-43.
  212. ↑ Nestorowicz 2005 ↓, s. 42, 44.
  213. ↑ Królowie, włościanie i mieszczanie czyli wycieczka pierwsza po dawnym i współczesnym Sanoku, Powiat sanocki, s. 28.
  214. ↑ Nestorowicz 2005 ↓, s. 18, 20-22.
  215. ↑ Wołają o pamięć, Tygodnik Sanocki, nr 44 (730) z 4 listopada 2005, s. 6.
  216. ↑ a b Opis MH ↓, s. 11 (R).
  217. ↑ Nestorowicz 2005 ↓, s. 21, 25, 26.
  218. ↑ Filip 2014 ↓, s. 220.
  219. ↑ Prace konserwatorskie. starecmentarze.sanok.pl. [dostęp 2012-11-29].
  220. ↑ Filip 2014 ↓, s. 221.
  221. ↑ Zakończenie prac przy nagrobku Beksińskiego. starecmentarze.sanok.pl. [dostęp 2012-11-29].
  222. ↑ Zaczynamy ratować stare nagrobki na sanockich cmentarzach. isanok.pl. [dostęp 2012-11-29].
  223. ↑ Jolanta Ziobro. Odnawiają czwarty nagrobek. „Tygodnik Sanocki”. Nr 26 (1075), s. 6, 6 lipca 2012. 
  224. ↑ Józefa z Heinrichów Drozdowa i jej bracia – Kornel i Juliusz – uratowani. podkarpacie24.pl, 19 listopada 2012. [dostęp 2014-06-06].
  225. ↑ Nagrobek Feliksa Gieli znowu wygląda godnie. „Tygodnik Sanocki”. Nr 38 (1238), s. 10, 18 września 2015. 
  226. ↑ Nagrobek burmistrza Porajewskiego w nowym blasku. esanok.pl, 2016-10-03. [dostęp 2016-10-05].
  227. ↑ Aktualności. Informacja. starecmentarze.sanok.pl. [dostęp 2020-08-17].
  228. ↑ Ogłaszamy koniec renowacji grobowca Franciszka Lowy!. facebook.com, 2022-11-24. [dostęp 2022-11-26].
  229. ↑ Opis MH ↓, s. 10 (M).
  230. ↑ Grzegorz Hanulak zmarł 29 lipca 1887. Księga zgonów Parafii Greckokatolickiej w Sanoku 1855-1909. s. 57 (poz. 28).
  231. ↑ Opis MH ↓, s. 9 (M).
  232. ↑ Księga Zmarłych 1946–1958 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 301 (poz. 79).
  233. ↑ Księga chrztów 1836–1857. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 266 (poz. 28).
  234. ↑ Maria Germak z domu Burnatowicz, zm. 17 sierpnia 1930. Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 354 (poz. 123).
  235. ↑ Opis MH ↓, s. 8 (M).
  236. ↑ Opis MH ↓, s. 12 (M).
  237. ↑ Opis MH ↓, s. 1 (M).
  238. ↑ Józefa Drozd z domu Heinrich była żoną Józefa Drozda, urzędnika w Sanoku zm. 1896. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1890. Lwów: 1890, s. 32, 201.
  239. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1895. Lwów: 1895, s. 202.
  240. ↑ Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 163 (poz. 122), 255 (poz. 176). Ewa Filip: Józefa z Heinrichów Drozdowa. starecmentarze.sanok.pl. [dostęp 2019-03-09].
  241. ↑ Opis MH ↓, s. 11 (M).
  242. ↑ Opis MH ↓, s. 4 (M).
  243. ↑ Opis MH ↓, s. 16 (M).
  244. ↑ Opis MH ↓, s. 6 (M).
  245. ↑ Syn właściciela Górek Aleksandra Niedźwieckiego. Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielk. Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Złoczów: 1886, s. 58.
  246. ↑ Opis MH ↓, s. 5 (M).
  247. ↑ Opis MH ↓, s. 15 (M).
  248. ↑ a b Opis MH ↓, s. 13 (M).
  249. ↑ Uczeń II klasy C.K. Gimnazjum w Sanoku do 1890. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1890. Sanok: 1890, s. 75. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1891. Sanok: 1891, s. 44.
  250. ↑ Opis MH ↓, s. 2 (M).
  251. ↑ Opis MH ↓, s. 3 (M).
  252. ↑ a b Nestorowicz 2005 ↓, s. 22.
  253. ↑ Opis MH ↓, s. 44 (R).
  254. ↑ Opis MH ↓, s. 5 (R).
  255. ↑ Maria Anna Baranowicz była żoną Karola Baranowicza, właściciela warsztatu ślusarskiego i młyna w Sanoku. Edward Zając: VI. Okres autonomii. Rzemiosło i handel w powiecie sanockim / VII. Między wojnami. Przemysł. W: Życie gospodarcze ziemi sanockiej od XVI do XX w.. Sanok: Stowarzyszenie Inicjowania Przedsiębiorczości w Sanoku, 2004, s. 151, 183, 185. ISBN 83-914224-9-6. Kronika. Zmarli. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 45, s. 3, 29 października 1911.  Podziękowanie. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 46, s. 3, 5 listopada 1911.  Wykaz firm handlowych, przemysłowych, rzemieślniczych i wolnych zawodów miasta Sanoka, Zagórza, Rymanowa, Mrzygłoda, Bukowska 1937/8: Informator Chrześcijański. Sanok: Krakowska Kongregacja Kupiecka Oddział Sanok, 1938, s. 14, 18. Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 122 (poz. 148). Księga Zmarłych 1946–1958 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 340 (poz. 33).
  256. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 127 (poz. 35).
  257. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 78 (poz. 76).
  258. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 5 (poz. 136).
  259. ↑ Opis MH ↓, s. 14 (R).
  260. ↑ Opis MH ↓, s. 15 (R).
  261. ↑ Maria Dobosz urodziła się 27 maja 1909. Była córką Emila i Zofii Doboszów. Zmarła 28 stycznia 1911 Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 112 (poz. 16). W ewidencji zabytków obiekt został mylnie podany jako „nagrobek Maniusi Dabożówny”.
  262. ↑ Opis MH ↓, s. 7 (R).
  263. ↑ Opis MH ↓, s. 45 (R).
  264. ↑ Księga chrztów 1870–1882. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 115 (poz. 105).
  265. ↑ Księga Zmarłych 1946–1958 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 311 (poz. 79).
  266. ↑ Opis MH ↓, s. 47 (R).
  267. ↑ Opis MH ↓, s. 41 (R).
  268. ↑ Kazimiera Prus Głowacka z domu Bernatowicz, ur. ok. 1845 w Borowej, wdowa po urzędniku prywatnym Mieczysławie Głowackim, matka Heleny (1870-1957, zamężnej z Adamem Pytlem), zm. 7 grudnia 1906 w wieku 61 lat. Zob. Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 37 (poz. 159). Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 154, s. 4, 9 grudnia 1906.  Księga Zmarłych 1946–1958 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 380 (poz. 20).
  269. ↑ Maria Górczyńska, córka Kazimierza i Stefanii, zm. 11 września 1920. Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 252 (poz. 149).
  270. ↑ Opis MH ↓, s. 46 (R).
  271. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 217 (poz. 20).
  272. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 364 (poz. 77).
  273. ↑ Opis MH ↓, s. 26 (R).
  274. ↑ Petronela Hofman z domu Zaleska, żona Piotra, zmarła 6 sierpnia 1906 w wieku 30 lat wskutek wybuchu (...). Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 33 (poz. 107).
  275. ↑ Opis MH ↓, s. 4 (R).
  276. ↑ Opis MH ↓, s. 25 (R).
  277. ↑ Opis MH ↓, s. 18 (R).
  278. ↑ Na tabliczce nagrobnej podano „Bonawentura Marian Jayko” i rok śmierci „1918”.
  279. ↑ XXXV. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum w Sanoku za rok szkolny 1920/1921 wraz z dodatkiem za lata: 1917, 1918, 1919 i 1920. Sanok: Fundusz Naukowy, 1921, s. 33.
  280. ↑ Opis MH ↓, s. 28 (R).
  281. ↑ Józefa Józefowicz, ur. 7 lipca 1887 w Długiem, córka Jana i Marcianny z domu Bieleń, stanu wolnego, zmarła 9 maja 1906 w Posadzie Sanockiej na zapalenie opłucnej (pleuritis). Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 29 (poz. 65).
  282. ↑ Opis MH ↓, s. 20 (R).
  283. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 157 (poz. 54).
  284. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 292 (poz. 111).
  285. ↑ Tadeusz i Zofia Kellerowie byli dziećmi Jana Kellera (1876-1945) i Seweryny Henryki Keller (1883-1951, córka Wincentego Konieczki i Teodozji z domu Chinalskiej). Księga Zmarłych 1946–1958 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 318 (poz. 49).
  286. ↑ Opis MH ↓, s. 40 (R).
  287. ↑ Maria Kern, z domu Truskolaska, była wdową po Adolfie (właściciel ziemski w Radoszycach, zm. 26 kwietnia 1895 w Sanoku w wieku 89 lat), z którym przeżyła 48 lat w małżeństwie, zm. 26 kwietnia 1900 w Posadzie Sanockiej. Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 230 (poz. 65). Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 317 (poz. 62).
  288. ↑ a b Alfred Konratowicz, ur. 1865, wnuk Jerzego Rapfa, syn urzędnika skarbowego Jana Konratowicza i Leontyny z domu Rapf, brat Karoliny – żony Włodzimierza Bańkowskiego, c.k. nadporucznik 16 pułku piechoty z Bjelovar, zmarł w wieku 31 lat w Tyrnavie na Węgrzech, został pochowany w Sanoku 9 maja 1897. Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1897. Wiedeń: 1896, s. 251, 396. Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 262 (poz. 73). Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 110, s. 4, 9 maja 1897. 
  289. ↑ Księga chrztów 1836–1857. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. s. 129 (poz. 79).
  290. ↑ Opis MH ↓, s. 10 (R).
  291. ↑ Opis MH ↓, s. 33 (R).
  292. ↑ Olga Krawczyńska z domu Nawratil, ur. 1855, zm. 22 stycznia 1898 w Sanoku wskutek mięsaka. Była żoną Kazimierza i matką Wiesława. Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 274 (poz. 21).
  293. ↑ Opis MH ↓, s. 35 (R).
  294. ↑ Władysław Laurosiewicz, ur. 1864, żonaty z Aleksandrą z domu Domańską, pracował jako starszy oficjał sądowy w Sanoku, zm. 10 marca 1913 na gruźlicę w wieku 49 lat. Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 143 (poz. 35). Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1911. Lwów: 1911, s. 140.
  295. ↑ Opis MH ↓, s. 32 (R).
  296. ↑ Opis MH ↓, s. 13 (R).
  297. ↑ Obok niej zostali pochowani jej mąż, Emil Leszczyński (zm. 1903) i syn Stanisław (zm. 1906).
  298. ↑ Opis MH ↓, s. 36 (R).
  299. ↑ Stanisław de Leszno Leszczyński, syn Emila i Marii, był kierownikiem powiatowego biura pracy w Sanoku, a ponadto pomocnikiem sekretarza Rady i Wydziału Powiatowego w Sanoku, Franciszka Bema, żonaty z Heleną z domu Janowską, zmarł w wieku 38 lat w wyniku zaczadzenia 17 lutego 1906 w Płonnej, gdzie przebywał w związku z pogrzebem Włodzimierza Truskolaskiego. Zob. Lezczyńscy. gryglaszewski.pl. [dostęp 2019-06-22]. Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 26 (poz. 27). Kronika. Tragiczny wypadek. „Gazeta Sanocka”. Nr 112, s. 3, 18 lutego 1906.  W sprawie wyboru marszałka powiatowego. „Gazeta Sanocka”. Nr 116, s. 1, 1 marca 1906. 
  300. ↑ Opis MH ↓, s. 31 (R).
  301. ↑ Feliks Wilhelm Limbach, ur. w Stryju, był stanu wolnego, zm. 19 stycznia 1908 w Posadzie Sanockiej. Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 52 (poz. 8).
  302. ↑ Opis MH ↓, s. 34 (R).
  303. ↑ Opis MH ↓, s. 16 (R).
  304. ↑ Księga zmarłych i pochowanych w Sanoku na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej i Matejki od 1895 do 1952 r.. Sanok. s. poz. 3357.
  305. ↑ Opis MH ↓, s. 23 (R).
  306. ↑ Opis MH ↓, s. 17 (R).
  307. ↑ Florian Nowak był emerytowanym adiunktem podatkowym, był żonaty z Malwiną z domu Pszorn, zmarł 28 sierpnia 1899. Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 305 (poz. 146). Jego synem był dr Zygmunt Nowak, lekarz. Kronika krajowa. Zmarli. „Słowo Polskie”. Nr 205, s. 5, 30 sierpnia 1899. 
  308. ↑ Opis MH ↓, s. 21 (R).
  309. ↑ Opis MH ↓, s. 37 (R).
  310. ↑ Opis MH ↓, s. 48 (R).
  311. ↑ Opis MH ↓, s. 43 (R).
  312. ↑ Zbigniew Praczyński, ur. 25 sierpnia 1920, syn Jana i Stanisławy, zm. 18 stycznia 1921. Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 256 (poz. 10).
  313. ↑ Opis MH ↓, s. 1 (R).
  314. ↑ Anna Radomska, z domu Terlecka, żona Antoniego, zmarła 7 kwietnia 1907. Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 42 (poz. 48).
  315. ↑ Opis MH ↓, s. 29 (R).
  316. ↑ Opis MH ↓, s. 9 (R).
  317. ↑ W opisie ewidencji zabytków mylnie podany jako „nagrobek Zbyszko Szywarza”, zob. Opis MH ↓, s. 42 (R).
  318. ↑ Opis MH ↓, s. 27 (R).
  319. ↑ Była córką Karola starszego (1858-1907) i siostrą m.in. Karola młodszego (1907-1979). Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 318 (poz. 69).
  320. ↑ Opis MH ↓, s. 39 (R).
  321. ↑ Opis MH ↓, s. 6 (R).
  322. ↑ Opis MH ↓, s. 3 (R).
  323. ↑ Opis MH ↓, s. 30 (R).
  324. ↑ Opis MH ↓, s. 8 (R).
  325. ↑ Olga Ścibor-Rylska, ur. 1873, córka Ludmiły i Augusta Ścibora-Rylskiego, zm. 19 lipca 1898 w wieku 25 lat na czerniakomięsaka. Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 282 (poz. 113).
  326. ↑ Opis MH ↓, s. 19 (R).
  327. ↑ Opis MH ↓, s. 12 (R).
  328. ↑ Opis MH ↓, s. 22 (R).
  329. ↑ Kronika. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 41, s. 3, 1 października 1911.  Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 121 (poz. 132).
  330. ↑ Opis MH ↓, s. 2 (R).
  331. ↑ Magdalena Truskolaska zmarła 19 lipca 1898 w wieku 67 lat. Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 282 (poz. 114).
  332. ↑ Opis MH ↓, s. 38 (R).
  333. ↑ Opis MH ↓, s. 24 (R).
  334. ↑ Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 264 (poz. 66).
  335. ↑ Opis MH ↓, s. 49 (R).
  336. ↑ Zarządzenie Nr 79/2014 Burmistrza Miasta Sanoka z dnia z 16 maja 2014r. w sprawie założenia gminnej ewidencji zabytków miasta Sanoka. bip.um.sanok.pl. s. 2. [dostęp 2021-12-21].
  337. ↑ Kronika. Nekrologia. „Gazeta Sanocka”. Nr 10, s. 3, 12 maja 1895. 
  338. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 198 (poz. 112).
  339. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 207 (poz. 33).
  340. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 252 (poz. 141).
  341. ↑ Księga zmarłych i pochowanych w Sanoku na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej i Matejki od 1895 do 1952 r.. Sanok. s. poz. 2503.
  342. ↑ Księga zmarłych i pochowanych w Sanoku na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej i Matejki od 1895 do 1952 r.. Sanok. s. poz. rok 1943.
  343. ↑ Jolanta Ziobro. Nie wolno kiwnąć palcem!. „Tygodnik Sanocki”. Nr 32 (1081), s. 6, 17 sierpnia 2012. 
  344. ↑ Władysław Szombara. cmentarzsanok.zetohosting.pl. [dostęp 2021-12-21].
  345. ↑ Kronika miejscowa i zamiejscowa / Nadesłane. „Chwila”. Nr 68, s. 4, 23 marca 1864. 
  346. ↑ Kacper Kostecki. „Kurier Warszawski”. Nr 70, s. 431, 25 marca 1864. 
  347. ↑ Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 119.
  348. ↑ M.P. z 1947 r. nr 29, poz. 263.
  349. ↑ Aneks. 24. Lista żołnierzy 34pp odznaczonych za walkę z UPA. W: Benedykt Gajewski: Walka z ukraińskim podziemiem na południowo-wschodnim obszarze Polski w latach 1944–1948. Publikacje, raporty, relacje, zeznania. Sanok: 2005, s. 430.
  350. ↑ Lista nazwisk osób odznaczonych Orderem Virtuti Militari. stankiewicze.com. [dostęp 2014-08-05].
  351. ↑ Eligiusz Tomkowiak: Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945. T. T. II (1914–1921) Cz. 2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej, 1993, s. 45. ISBN 83-900510-0-1.
  352. ↑ Józef Białynia Chołodecki: Cmentarzyska i groby naszych Bohaterów z lat 1794-1864 na terenie Wschodniej Małopolski. Lwów: Polskie Towarzystwo Opieki nad Grobami Bohaterów we Lwowie, 1928, s. 43.
  353. ↑ Alojzy Zielecki, Społeczeństwo Sanoka u progu XX wieku. Życie kulturalne. W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 462.
  354. ↑ Kronika. Nekrologja. „Gazeta Sanocka”. Nr 23, s. 3, 8 września 1895. 
  355. ↑ Michał Zbiegień, ur. ok. 1839, z zawodu szewc, żonaty z Wiktorią z domu Kopystyńską, ojciec Romualda (ur. 1867) i Eleonory (ur. 1869), zm. 15 lipca 1908 w Sanoku w wieku 69 lat. Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 63 (poz. 127). Według relacji prasowej jego mogiła znajdowała się na skraju cmentarza nieopodal miejsca zamieszkania miejscowego grabarza Bronisława Sokołowskiego. ces. Kto pokocha bezskrzydłe anioły?. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 26 (155), s. 3, 10-20 września 1979. 
  356. ↑ Maksymilian Kamiński, ur. 1845 jako syn Romana w Bochni, pracował jako urzędnik Towarzystwa Zaliczkowego w Sanoku, zm. 14 października 1908 w Posadzie Sanockiej. Nieco szczegółów biograficznych dotyczących uczestników organizacyi i partyzantki r. 1863/64. W: Józef Białynia Chołodecki: Księga pamiątkowa opracowana staraniem Komitetu Obywatelskiego w czterdziestą rocznicę powstania r. 1863/1864. Lwów: 1904, s. 251. Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 67 (poz. 170).
  357. ↑ Józef Wieniawa Kossowicz. cmentarzsanok.zetohosting.pl. [dostęp 2021-04-15].
  358. ↑ a b Wykaz funkcjonariuszy formacji policyjnych poległych w kraju w latach 1915-1939. policjapanstwowa.pl. [dostęp 2014-09-27].
  359. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 372 (poz. 71).
  360. ↑ Maksymilian Landau, Adam Tabiszewski: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920. T. 4 Pułk Artylerii Polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, s. 7, 24.
  361. ↑ Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918–1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934, s. 98.
  362. ↑ Bałda 2012 ↓, s. 37.
  363. ↑ Cztery mogiły żołnierzy z 1919 r.. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. [dostęp 2015-07-21].
  364. ↑ Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918–1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934, s. 840.
  365. ↑ Karty ewidencyjne zmarłych żołnierzy w układzie alfabetycznym: Rychwałd – Sierakowice. szukajwarchiwach.gov.pl. s. 1209. [dostęp 2021-07-04].
  366. ↑ Czesław Mazurczak: Harcerstwo Sanockie 1910–1949. Kraków: Harcerska Oficyna Wydawnicza, 1990, s. 42.
  367. ↑ Ignacy Dąbrowski. „Tygodnik Sanocki”. Nr 36, s. 7, 8 września 1995. 
  368. ↑ Ignacy Borowski. cmentarzsanok.zetohosting.p. [dostęp 2022-12-18].
  369. ↑ Stanisław Dobrowolski: Policja miejska w Sanoku w okresie autonomii 1867-1918. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2008, s. 49-51. ISBN 978-83-60380-20-8.
  370. ↑ Wiadomości bieżące Sprawcy zamachu na funkcjonariuszy policji sanockiej przytrzymani. „Słowo Polskie”. Nr 114, s. 5, 26 maja 1922. 
  371. ↑ Postrzelenie posterunkowego pod Złoczowem. „Głos Narodu”. Nr 29, s. 1, 30 stycznia 1933. 
  372. ↑ Księga małżeństw (1924–1936). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. s. 400.
  373. ↑ Jan Grzebień. Nekrolog. „Tygodnik Sanocki”. Nr 31 (195), s. 2, 4 sierpnia 1995. 
  374. ↑ Krystyna Chowaniec: Sanoczanie w Powstaniu Warszawskim. zhpsanok.pl, 2014-12-01. [dostęp 2015-08-13].
  375. ↑ Mikołaj Kasprowicz. 1944.pl. [dostęp 2019-08-01].
  376. ↑ Mikołaj Kasprowicz. cmentarzsanok.zetohosting.pl. [dostęp 2019-08-01].
  377. ↑ Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Szczecinie (1945) 1983–1990. inwentarz.ipn.gov.pl. [dostęp 2020-05-14].
  378. ↑ Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918–1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934, s. 708.
  379. ↑ Pierwszy Transport do KL Auschwitz. chsro.pl. [dostęp 2017-01-03].
  380. ↑ Maria Kosina. 1944.pl. [dostęp 2021-06-29].
  381. ↑ Karolina Grodziska: Polskie groby na cmentarzach Londynu. Kraków: 1995.
  382. ↑ a b Stefański 2005 ↓, s. 25.
  383. ↑ Księga Zmarłych 1946–1958 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 361 (poz. 49).
  384. ↑ Marek Augustyn, Andrzej Deptuch. Pozostaną w pamięci. O. Błażej Albin (1914-2000). Pożegnanie. „Tygodnik Sanocki”. Nr 8 (433), s. 13, 25 lutego 2000. 
  385. ↑ a b Stefański 1991 ↓, s. 29.
  386. ↑ Stefański 1991 ↓, s. 20-21.
  387. ↑ Sanoczanie 1. sokolsanok.pl. [dostęp 2012-12-04].
  388. ↑ Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 163 (poz. 138).
  389. ↑ Stefański 1991 ↓, s. 15.
  390. ↑ Stefański 1991 ↓, s. 25.
  391. ↑ Tomasz Opas, Zagadnienia ustrojowe, W czasach zaborów i niewoli, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 337.
  392. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1890. Lwów: 1890, s. 32, 201.
  393. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1895. Lwów: 1895, s. 202.
  394. ↑ Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 255 (poz. 176).
  395. ↑ Kronika. Zmarli. „Gazeta Sanocka”. Nr 91, s. 3, 25 grudnia 1896. 
  396. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 62, s. 3, 5 marca 1905. 
  397. ↑ Stefański 1991 ↓, s. 15-16.
  398. ↑ Kronika lipiec / sierpień 1994. „Teatr”, s. 51, 9/1994. ISSN 0040-0769. 
  399. ↑ Stefan Stefański. Piotr Radwański – ogrodnik miejski w Sanoku. „Tygodnik Sanocki”. Nr 36 (148), s. 6, 9 września 1994. 
  400. ↑ Jacek Maria Szczepkowski. nekrologi.wyborcza.pl. [dostęp 2020-04-16].
  401. ↑ Borys Łapiszczak: Sanok w Królestwie Galicji i Lodomerii na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. VIII. Sanok: Poligrafia, 2005, s. 85-86. ISBN 83-918650-2-9.
  402. ↑ Tertil Tadeusz (1864-1925). W: Antoni Sypek: Cmentarz Stary w Tarnowie. Przewodnik. T. II. Tarnów: 1994, s. 79-81. ISBN 83-901529-4-0.
  403. ↑ Księga zmarłych 1855–1878 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 149 (poz. 20).
  404. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 231 (poz. 11).
  405. ↑ Artur Bata. Bohaterowie naszych lektur. Tropem Szwejka. „Podkarpacie”. Nr 9, s. 11, 26 lutego 1981. 
  406. ↑ Szwejk w Sanoku. sanok.pl. [dostęp 2012-012-01].
  407. ↑ Leszek Mazan: Wy mnie jeszcze nie znacie!. dziennikpolski24.pl, 2003-05-17. [dostęp 2019-10-04].
  408. ↑ Emil Kardin: Odsłonięte skrzydło. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978, s. 182-183, 185, 227, 243.
  409. ↑ Stefański 1991 ↓, s. 1-30.
  410. ↑ Nestorowicz 2005 ↓, s. 1-64.
  411. ↑ Adam Szary: Bieszczadzkie motywy roślinne między światem żywych a krainą zmarłych. Rzeszów: Carpathia, 2015. ISBN 978-83-62076-37-6.
  412. ↑ Janusz Szuber: Mojość. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2005, s. 84. ISBN 83-919470-8-4.
  413. ↑ „Ostatnia rodzina” – zwiastun teaserowy filmu o Beksińskich (czas. 0:55). youtube.com / Kino Świat, 2016-06-23. [dostęp 2016-10-31].

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cmentarz_Centralny_w_Sanoku&oldid=72872126”