Adam Pytel
Adam Pytel (ur. 16 grudnia 1856 w Żukowicach Starych, zm. 30 października 1928 w Krakowie) – polski nauczyciel, działacz społeczny i sokoli, burmistrz Sanoka.
Adam Pytel w stroju sokolim | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Miejsce spoczynku | |
Zawód, zajęcie | |
Miejsce zamieszkania | |
Narodowość | |
Edukacja |
Gimnazjum w Tarnowie |
Alma Mater | |
Pracodawca | |
Rodzice |
Jan, Regina |
Małżeństwo |
Helena |
Dzieci |
Jan, Stefania, Janina, Stanisław |
Krewni i powinowaci |
Stanisław Wroceński, Jan Hrebenda (zięciowie) |
Odznaczenia | |
Data urodzenia | |
---|---|
Data śmierci | |
Burmistrz Sanoka | |
Okres |
od 18 września 1924 |
Poprzednik | |
Następca | |
Życiorys
edytujWywodził się z mazurskiej rodziny chłopskiej[1]. Urodził się 16 grudnia 1856 w Żukowicach Starych[2]. Był synem Jana i Reginy z domu Ciężadło[3].
W Tarnowie ukończył gimnazjum łacińskie[1][4]. Został absolwentem Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego i germanistyki na Uniwersytecie Wiedeńskim[1][4]. Początkowo, przez 10 lat nie mógł uzyskać nominacji nauczycielskiej, a tym samym posady profesora gimnazjalnego z uwagi na nieprzychylność władz austriackich[1][4]. Wobec tego uczył prywatnie w domach i udzielał korepetycji dzieciom majętnych ziemian[1][4]. Po osłabieniu restrykcji austriackich, w latach 90. otrzymał stanowisko suplenta gimnazjalnego w Stryju[4]. Podjął pracę w zawodzie nauczyciela 6 września 1891[2]. 27 sierpnia 1891 został mianowany zastępcą nauczyciela w C.K. Gimnazjum Arcyksiężniczki Elżbiety w Samborze, gdzie uczył języka niemieckiego, historii i geografii[5]. Stamtąd latem 1892 został przeniesiony do C.K. Gimnazjum św. Anny w Krakowie[6]. Złożył egzamin nauczycielski 19 maja 1894[2]. Ze stanowiska zastępcy nauczyciela w Gimnazjum św. Anny w Krakowie 9 stycznia 1895 został przeniesiony do C.K. Gimnazjum w Sanoku i mianowany nauczycielem rzeczywistym od 14 stycznia 1895[2][7]. Reskryptem z 17 marca 1898 Wyższej Rady Szkolnej Krajowej został mianowany na stałe w zawodzie nauczycielskim i otrzymał tytuł c. k. profesora[8][9]. Otrzymał VIII rangę w zawodzie 1 października 1905[2][10]. Uczył języka niemieckiego, języka polskiego, kaligrafii, był zawiadowcą biblioteki niemieckiej i dla biednych uczniów, od roku szkolnego 1909/1910 nadzorował filię gimnazjum[11]. Rozporządzeniem C.K. Rady Szkolnej Krajowej z 30 sierpnia 1912 został powołany do kierowania sanockim gimnazjum podczas przebywania na urlopie dyrektora Włodzimierza Bańkowskiego[12][13]. Stanowisko pełnił do 1917[14]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w sanockim gimnazjum uczył języka polskiego[15][16][17]. W tej szkole pracował przez 35 lat[1]. Ponadto wykładał j. niemiecki w sanockich placówkach oświatowych: Instytucie Wyższym Naukowo-Wychowawczym[18] oraz w okresie II Rzeczypospolitej w Miejskim Prywatnym Seminarium Nauczycielskim Żeńskim[19][20] (obie szkoły działały w budynku późniejszego II Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Sanoku). Był członkiem Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych we Lwowie[21]. 26 stycznia 1916 otrzymał tytuł profesora VII rangi, a postanowieniem cesarza Franciszka Józefa I z 7 lutego 1916 otrzymał tytuł c. k. radcy szkolnego wraz z uwolnieniem od taksy[22][23]. W latach 20. był członkiem Rady Szkolnej Powiatowej[16].
Działał aktywnie społecznie[24]. Został członkiem zwyczajnym Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego[25][26][27] i jej delegatem w Sanoku[28][29]. Był zasłużonym działaczem sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[30]. Był członkiem wydziału[31], w latach 1906-1911 i 1914-1927 pełnił funkcję prezesa gniazda. Przy zakończeniu pierwszego prezesowania, 24 marca 1911 otrzymał tytuł członka honorowego sanockiego „Sokoła”[32][33]. Tuż przed wybuchem I wojny światowej, pod koniec lipca 1914 uczestniczył w zjeździe prezesów sokolich we Lwowie[34]. Został także prezesem powołanego w 1921 okręgu II sanockiego Dzielnicy Małopolskiej TG „Sokół”[1][35]. Jego nazwisko zostało umieszczone w drzewcu sztandaru TG Sokół w Sanoku, na jednym z 125 gwoździ upamiętniających członków[36].
Został członkiem założonej 11 stycznia 1903 w Sanoku pierwszej filii lwowskiego Towarzystwa Chowu Drobiu, Gołębi i Królików[37]. Prowadził składnicę kółek rolniczych[1], należał do dyrekcji sklepu kółka rolniczego w Sanoku[38], był przewodniczącym kółka rolniczego w Sanoku[39], 27 maja 1904 został członkiem zarządu Powiatowych Kółek Rolniczych w Sanoku[38], był sekretarzem zarządu powiatowego w Sanoku Towarzystwa „Kółek Rolniczych” z siedzibą we Lwowie[40][41][42][43] oraz od końca 1909 II wiceprezesem zarządu powiatowego w Sanoku Towarzystwa „Kółek Rolniczych” z siedzibą we Lwowie[44][45][46][47][48][49][50], był delegatem na zjazd kółek rolniczych w Krakowie[51]. Pełnił funkcję przewodniczącym Koła Towarzystwa Szkoły Ludowej. Zasiadł w radzie nadzorczej Towarzystwa Kasy Zaliczkowej w Sanoku[52]. Zasiadał w zarządzie sanockiej Czytelni Mieszczańskiej[4]. Na przełomie lipca i sierpnia 1911 został członkiem rady nadzorczej Domu Handlowo-Przemysłowego w Sanoku[53]. W latach 20. był członkiem zarządu ekspozytury powiatowej w Sanoku Polskiego Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów[54]. Należał do ochotniczej straży pożarnej w Sanoku[55]. Na początku 1905 został wybrany członkiem sądu polubownego Towarzystwa Młodzieży Polskiej „Znicz”[56]. Przed 1914 zasiadał w wydziale szkolnym Przemysłowej Szkoły Uzupełniającej w Sanoku-Posadzie Olchowskiej[57][58]. Działał we władzach Wydziału „Towarzystwa Bursy”, sprawującego pieczę nad Bursą Jubileuszową im. Cesarza Franciszka Józefa w Sanoku; został wybrany zastępcą prezesa pod koniec 1912 został prezesem[59]. Został członkiem Komitetu Opieki nad Żołnierzem Polskim w Sanoku, zawiązanego w połowie 1919 z inicjatywy ppłk. Gustawa Truskolaskiego i starosty sanockiego Tadeusza Wrześniowskiego[60].
25 lutego 1905 zapadł wyrok sądowy w sprawie wytoczonej przez ówczesnego burmistrza Aitala Witoszyńskiego przeciw Adamowi Pytlowi o obrazę czci (21 grudnia 1904 Pytel stwierdził, że delegat towarzystw gospodarczo-zarobkowych Garczyński badający stan księgi Towarzystwa Zaliczkowego w Sanoku, uznał, że Witoszyński jako urzędnik tej instytucji dopuścił się kradzieży; w ramach procesu potwierdzili to świadkowie), w którym sąd uwolnił Pytla od oskarżenia[61]. W wyniku tej sprawy na początku lutego 1905 Witoszyński zrezygnował z funkcji burmistrza. Adam Pytel był redaktorem merytorycznym „Tygodnika Ziemi Sanockiej”[1][62][63][64], gdzie często publikował opinie wymierzone w syjonistów[65].
Był wieloletnim działaczem Narodowej Demokracji, ponad 20 lat przewodniczącym sanockiego zarządu ND, następnie został działaczem i także przewodniczącym Związku Ludowo-Narodowego[4][66] (wraz z nim m.in. Paweł Biedka, Wojciech Ślączka, Tadeusz Wrześniowski, Aleksander Iskrzycki)[67]. W sierpniu 1900 wszedł w skład komitetu mieszczańskiego w Sanoku, zajmującego się wyborami do Sejmu Krajowego Galicji[68]. W maju 1907 zjazd delegatów w okręgu wyborczym 51 wskazał Adama Pytla jako zastępcę kandydata polskiego Bartłomieja Fidlera w wyborach do Rady Państwa XI kadencji[4][69][70][71][72][73]. W 1912 został wybrany członkiem Rady c. k. powiatu sanockiego z grupy gmin miejskich, pełnił funkcję zastępcy członka wydziału[74][75][76][77][78]. Był także wieloletnim radnym miejskim w Sanoku[1] (jego zastępcą był od 1904/1905 Stanisław Basiński[79]), w tym wybrany w 1910[80], w 1912 w nowej radzie po przyłączeniu do Sanoka gminy Posada Sanocka[81]. W połowie 1913 kandydował w wyborach do Sejmu Krajowego Galicji X kadencji z III kurii w okręgu Sanok-Krosno[82] (posłem został wybrany Alfred Zgórski[83]).
Po wybuchu I wojny światowej od 20 września 1914 wraz z bliskimi przebywał w Wiedniu[84]. Po powrocie do Sanoka we wrześniu 1914 roztoczył opiekę nad stacjonującym w Sanoku przez dwa tygodnie Legionem Wschodnim, zmierzającym ze Lwowa na zachód[85]. Przyczynił się do odzyskania gmachu sanockiego „Sokoła” od zajmującej go armii austriackiej w drugiej połowie 1915[86]. Pod koniec wojny, wraz z innymi osobistościami miejskimi (jako przewodniczący Wojciech Ślączka oraz m.in. Feliks Giela, Jan Rajchel, Karol Zaleski oraz wojskowi kpt. Antoni Kurka i kpt. Franciszek Stok) funkcjonował w ramach powołanego 20 października 1918 Komitetu Samoobrony Narodowej[87][88], który 31 października/1 listopada 1918 dokonał bez walk przejęcia władzy w Sanoku[89][90]. Był radnym pierwszej powojennej kadencji Rady Miejskiej w Sanoku od 1919[91], później od 1924[92], od 1928[93]. Na początku lat 20. działał w środku sanockim partii PSL „Piast”[94]. Kandydował do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji (1922–1927) w wyborach 1922 w okręgu 48 z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej[4][95] i II kadencji (1928–1930) w wyborach 1928 w okręgu 48 z listy Katolicko-Narodowej nr 24[96]. W 1924 subskrybował akcje założonego wówczas Banku Polskiego[97]. 18 września 1924 Rada Miasta Sanoka wybrała go na funkcję burmistrza Sanoka[92]. Sprawował ten urząd do 12 stycznia 1928[98]. W tym okresie był przewodniczącym wydziału Kasy Oszczędności miasta Sanoka[99]. W czasie pełnienia przez niego urzędu stworzono plan przestrzennego zagospodarowania miasta, założono nowe ulice, wprowadzono komunikację autobusową umożliwiającą dojazd do okolicznych wsi, ukończono budowę łaźni miejskiej, zbudowano szkołę w dzielnicy Posada Sanocka, zainstalowano oświetlenie elektryczne (wykonawcą elektryfikacji Sanoka był inż. Stanisław Szafnicki[100])[101]. Najważniejsza inwestycja miejska, stworzenie oświetlenia elektrycznego, okazała się jednocześnie problematyczna, jako że z uwagi na niekorzystny kształt projektu koszt działania elektrowni miejskiej wytworzył deficyt budżetowy (wskutek tego miasto było zmuszone dopłacać 100 tys. złotych rocznie do tej działalności)[102]. Kwestia ta przyczyniła się do rezygnacji burmistrza z urzędu. W konsekwencji miasto Sanok odstąpiło od własnej elektrowni i dołączyło do użytkowników zakładu wytwarzającego energię elektryczną w Mękince-Jedliczu (od końca 1927 a elektrownia miała zaopatrywać w energię miasta Gorlice, Krosno, Jasło, Sanok[103]).
27 czerwca 1896 w kościele katedralnym w Tarnowie Adam Pytel poślubił Helenę Głowacką herbu Prus[3][104]. Zamieszkiwał przy ulicy Andrzeja Potockiego, późniejsza Podgórze 12 (numer konskrypcyjny 224)[105][106][107][108]. Zmarł po krótkiej chorobie 30 października 1928 w Krakowie w wieku 72 lat[1][4][109][110]. Został pochowany na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku 2 listopada 1928 po pogrzebie pod przewodnictwem ks. Franciszka Salezego Matwijkiewicza[109][111][112]. Jego pogrzeb zorganizowany na koszt sanockiego „Sokoła”[113] stał się manifestacją patriotyczną z niespotykanie dużą liczbą uczestników w skali Sanoka (nad grobem przemawiał wychowanek Adama Pytla, poseł Stanisław Rymar)[1]. Tuż za nagrobkiem Adama Pytla została pochowana jego żona Helena z domu Głowacka (1870–1957[3], działaczka koła TSL w Sanoku[114]), córka oficjalisty Mieczysława Głowackiego i Kazimiery Prus-Głowackiej z domu Bernatowicz (1845-1906)[115]. Ich dziećmi byli: Jan Stanisław (1897-1900)[3][116], Stefania (ur. 1899, od 1924 żona Stanisława Wroceńskiego[117]), Janina Józefa (ur. 1901, od 1927 żona Jana Hrebendy)[118][119][120], Stanisław Bronisław (ur. 1908, urzędnik bankowy Kasy Oszczędności)[107][121][122].
Upamiętnienie
edytujPrzychylnie o Adamie Pytlu wyraził się w swoich wspomnieniach jego uczeń w sanockim gimnazjum, Stanisław Rymar, który przyznał, że z czasem połączyła ich przyjaźń[123].
Podczas uroczystości 130-lecia gniazda TG „Sokół” w Sanoku 29 czerwca 2019 na gmachu tegoż została odsłonięta tablica upamiętniająca 10 działaczy zasłużonych dla organizacji sokolej i Sanoka, w tym Adama Pytla[124][125].
4 lipca 2020 odbyło się zorganizowane przez Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Sanoku spotkanie honorujące Adama Pytla przy odnowionym staraniem tego gniazda pomniku nagrobnym na Cmentarzu Centralnym w Sanoku[126].
Uchwałą Rady Miasta Sanoka z 29 lutego 2024 nazwano ulicę imienia Adama Pytla w dzielnicy Wójtostwo[127].
Odznaczenia
edytujaustro-węgierskie
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l Sprawozdanie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku za rok administracyjny 1932. 1933: Sanok, s. 5-7.
- ↑ a b c d e Henryk Kopia: Spis nauczycieli szkół średnich w Galicyi oraz polskiego gimnazyum w Cieszynie. Lwów: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, 1909, s. 57.
- ↑ a b c d Księga chrztów 1892–1898. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 179 (poz. 114).
- ↑ a b c d e f g h i j Stanisław Rymar. Zgon zasłużonego działacza narodowego. Ś. p. prof. Adam Pytel. „Ziemia Przemyska”. 49, s. 2, 17 listopada 1928.
- ↑ Sprawozdanie Dyrekcji C.K. Gimnazyum Arcyksiężniczki Elżbiety w Samborze za rok szkolny 1892. Sambor: 1892, s. 34, 35.
- ↑ Kronika. Mianowania i przeniesienia. „Gazeta Przemyska”, s. 3, Nr 57 z 17 lipca 1892.
- ↑ XIV. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1895. Sanok: Fundusz Naukowy, 1895, s. 45.
- ↑ XVII. Sprawozdanie Dyrekcyi C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1898. Sanok: Fundusz Naukowy, 1898, s. 67.
- ↑ Kronika. „Nowa Reforma”, s. 2, Nr 63 z 18 marca 1898.
- ↑ Wiadomości osobiste. „Dziennik Urzędowy C.K. Rady Szkolnej Krajowej w Galicyi”, s. 499, Nr 30 z 2 listopada 1905.
- ↑ XIV. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1895. Sanok: Fundusz Naukowy, 1895, s. 44.
•XVI. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1897. Sanok: Fundusz Naukowy, 1897, s. 34.
•XVII. Sprawozdanie Dyrekcyi C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1898. Sanok: Fundusz Naukowy, 1898, s. 66.
•18. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1898/9. Sanok: Fundusz Naukowy, 1899, s. 1.
•19. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1899/1900. Sanok: Fundusz Naukowy, 1900, s. 28.
•20. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1900/1901. Sanok: 1901, s. 1, 2.
•21. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1901/1902. Sanok: 1902, s. 2, 3.
•22. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1902/1903. Sanok: 1903, s. 3.
•23. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1903/1904. Sanok: 1904, s. 3, 4.<
•24. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1904/1905. Sanok: 1905, s. 3, 4.
•25. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1905/1906. Sanok: 1906, s. 2, 4.
•26. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1906/1907. Sanok: 1907, s. 3, 4.
•XXVII. Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1907/8. Sanok: Fundusz Naukowy, 1908, s. 3, 4.
•XXVIII. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1908/9. Sanok: Fundusz Naukowy, 1909, s. 2, 3.
•XXIX. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1909/10. Sanok: Fundusz Naukowy, 1910, s. 2, 3.
•XXX. Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1910/11. Sanok: Fundusz Naukowy, 1911, s. 3.
•XXXI. Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1911/12. Sanok: Fundusz Naukowy, 1912, s. 3, 6.
•XXXII. Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1912/13. Sanok: Fundusz Naukowy, 1913, s. 1.
•XXXIII. Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1913/14. Sanok: Fundusz Naukowy, 1914, s. 1.
•XXXIV. Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1915/16. Sanok: Fundusz Naukowy, 1916, s. 1, 6.
•XXXV. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum w Sanoku za rok szkolny 1920/1921 wraz z dodatkiem za lata 1917, 1918, 1919 i 1920. Sanok: Fundusz Naukowy, 1921, s. 13, 24, 36, 46. - ↑ XXXII. Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1912/13. Sanok: Fundusz Naukowy, 1913, s. 7.
- ↑ Kronika. Mianowania i przeniesienia. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 3, Nr 36 z 8 września 1912.
- ↑ Wojciech Sołtys, Oświata i szkolnictwo, W epoce autonomii galicyjskiej, s. 439, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995.
- ↑ XXXVI. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofji w Sanoku za rok szkolny 1921/1922. Sanok: 1922, s. 2.
- ↑ a b XXXVI. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofji w Sanoku za rok szkolny 1922/1923. Sanok: 1923, s. 2.
- ↑ XXXVII. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofji w Sanoku za rok szkolny 1923/1924. Sanok: 1924, s. 17.
- ↑ Wojciech Sołtys, Oświata i szkolnictwo, W epoce autonomii galicyjskiej, s. 435, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995.
- ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. R. 2. Warszawa / Lwów: 1926, s. 375.
- ↑ Wojciech Sołtys, Oświata i szkolnictwo, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 575.
- ↑ Spis członków Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych we Lwowie. „Muzeum”. Z. 6-7, s. 21, 1895.
- ↑ Amtlicher Theil. „Neues Wiener Tagblatt”. Nr 41, s. 10, 10 lutego 1916. (niem.).
- ↑ XXXIV. Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1915/16. Sanok: Fundusz Naukowy, 1916, s. 13.
- ↑ Edward Zając, Oświata i szkolnictwo. Życie kulturalne. Organizacje o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i sportowym w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 609.
- ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego z dziesiątego roku jej istnienia tj. 1895 złożone przez zarząd na walnem zgromadzeniu dnia 14 marca 1896. s. 10.
- ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego za czas od 31 stycznia do 15 września 1897 (dwunasty rok istnienia) złożone przez zarząd na walnem zgromadzeniu dnia 18 grudnia 1897. s. 9.
- ↑ XXVI Sprawozdanie Macierzy Szkolnej Ks. Cieszyńskiego za rok 1911. Cieszyn: 1912, s. 50.
- ↑ Sprawozdanie z działalności „Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego” w Cieszynie za czas od 16 września 1906 do 31 grudnia 1907 – 22 rok istnienia. Cieszyn: 1907, s. 7, 21.
- ↑ XXIII. Sprawozdanie z działalności Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego za rok 1908. Cieszyn: 1909, s. 40.
- ↑ Członkowie TG „Sokół” w Sanoku 1889–1946. sokolsanok.pl, 29 listopada 2009. [dostęp 2014-03-12].
- ↑ Sprawy Związku polskich gimnastycznych Towarzystw sokolich w Austrii. Sanok. „Przewodnik Gimnastyczny „Sokół””, s. 6, Nr 19 z 1899.
- ↑ Kronika. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 14, s. 3, 2 kwietnia 1911.
- ↑ Paweł Sebastiański , Bronisław Kielar, Wykazy członków Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku, [w:] 125 lat sanockiego „Sokoła” 1889–2014, Sanok: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Sanoku, 2014, s. 147, ISBN 978-83-939031-1-5 .
- ↑ Sprawozdanie Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku za lata 1914., 1915., 1916., 1917., 1918 i 1919. Sanok: 1920.
- ↑ Tadeusz Miękisz: Zarys historii Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w 50-tą rocznicę jego istnienia. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1939, s. 25.
- ↑ Sztandar. sokolsanok.pl. [dostęp 2015-06-16].
- ↑ Sprawozdania z posiedzeń filii. Filia lwowskiego Towarzystwa chowu drobiu w Sanoku. „Hodowca Drobiu”. 1, s. 20, 1 marca 1904.
- ↑ a b Zgromadzenie Powiat. Kółek Rolniczych w Sanoku. „Gazeta Sanocka”, s. 3, Nr 22 z 29 maja 1904.
- ↑ Wystawa pszczelniczo-ogrodnicza wraz z wystawią drobiu i królików. „Gazeta Sanocka”, s. 1, Nr 92 z 1 października 1905.
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1905. Lwów: 1905, s. 840.
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1906. Lwów: 1906, s. 878.
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1907. Lwów: 1907, s. 878.
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1908. Lwów: 1908, s. 878.
- ↑ Kronika. Z działalności organizacyjnej Tow. Kółek rolniczych. „Kurjer Lwowski”. Nr 568, s. 3, 4 grudnia 1909.
- ↑ Ze zjazdu kółek rolniczych. „Słowo Polskie”, s. 9, Nr 491 z 29 października 1906.
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1911. Lwów: 1911, s. 1025.
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1912. Lwów: 1912, s. 987.
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1913. Lwów: 1913, s. 1016.
- ↑ Kronika. Powiatowy Zarząd Kółek Rolniczych. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 3, Nr 20 z 11 maja 1913.
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1914. Lwów: 1914, s. 1029.
- ↑ Zjazd kółek rolniczych. „Nowa Reforma”, s. 1, Nr 303 z 7 lipca 1909.
- ↑ Kasa zaliczkowa w Sanoku. „Gazeta Sanocka”, s. 2, Nr 9 z 28 lutego 1904.
- ↑ Kronika. Dom Handlowo-Przemysłowy w Sanoku, Stowarz. zarejestr. z ogr. poręką. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 3, Nr 33 z 6 sierpnia 1911.
- ↑ Sprawozdanie Polskiego Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów (Towarzystwa Polskiego Żałobnego Krzyża) Zarządu Oddziału Wojewódzkiego we Lwowie za rok 1926. Lwów: Polskie Towarzystwo Opieki nad Grobami Bohaterów, 1927, s. 38.
- ↑ Kronika. Poświęcenie sztandaru. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 2, Nr 20 z 11 września 1910.
- ↑ Kronika. Z życia młodzieży. „Gazeta Sanocka”, s. 3, Nr 55 z 15 stycznia 1905.
- ↑ Władysław Sygnarski: XVIII. Sprawozdanie kierownika Szkoły Przemysłowej Uzupełniającej w Sanoku za rok szkolny 1912/13. Sanok: 1913, s. 5.
- ↑ Władysław Sygnarski: Kronika Zakładu. Sprawozdanie Przemysłowej Szkoły Uzupełniającej w Sanoku za rok 1913/1914. Sanok: 1915, s. 6.
- ↑ Kronika. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 3, Nr 50 z 15 grudnia 1912.
- ↑ Kronika. Komitet opieki nad żołnierzem polskim. „Ziemia Sanocka”. 22-23, s. 3, 3 sierpnia 1919.
- ↑ Z Izby Sądowej. „Gazeta Sanocka”, s. 2, Nr 61 z 26 lutego 1905.
- ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 359.
- ↑ Alojzy Zielecki, Społeczeństwo Sanoka u progu XX wieku, Życie kulturalne, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 451.
- ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 182.
- ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 183.
- ↑ Wojciech Sołtys, Stosunki społeczno-polityczne, Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 563.
- ↑ Alojzy Zielecki, Rozwój ruchu niepodległościowego, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 471.
- ↑ Kronika krajowa. Z ruchu wyborczego. „Słowo Polskie”, s. 4, Nr 391 z 23 sierpnia 1900.
- ↑ Szanowni P.T. Wyborcy!. „Gazeta Sanocka”, s. 1-2, Nr 175 z 5 maja 1907.
- ↑ Zastępcy posłów. „Nowa Reforma”, s. 2, Nr 275 z 18 czerwca 1907.
- ↑ Wybory. „Goniec Polski”, s. 3, Nr 92 z 7 maja 1907.
- ↑ Gospodarz. Kalendarz „Wydawnictwa im. Tadeusza Kościuszki” na rok Pański 1908. Kraków: 1908, s. XX (190).
- ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 358.
- ↑ W przededniu ukonstytuowania Rady powiatowej. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 42, s. 1-2, 20 października 1912.
- ↑ Ukonstytuowania Rady powiatowej. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 44, s. 1-2, 3 listopada 1912.
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1913. Lwów: 1913, s. 461.
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1914. Lwów: 1914, s. 468-469.
- ↑ Alojzy Zielecki: Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 356.
- ↑ Z Rady Miejskiej. „Gazeta Sanocka”, s. 2-3, Nr 60 z 19 lutego 1905.
- ↑ Po wyborach. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 1-2, Nr 34 z 18 grudnia 1910.
- ↑ Z Rady Miejskiej. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 2, Nr 26 z 30 czerwca 1912.
- ↑ Ruch wyborczy. Kandydatury w miastach. „Kurjer Lwowski”. Nr 257, s. 1, 7 czerwca 1913.
- ↑ Wyniki wyborów. „Głos Mieszczański”. Nr 27, s. 2, 6 lipca 1913.
- ↑ Księga pamiątkowa i adresowa wygnańców wojennych z Galicyi i Bukowiny 1914–1915 oraz Album pamiątkowe. Cz. 3. Prowincya i Bukowina. Wiedeń: 1915, s. 142.
- ↑ Tadeusz Miękisz: Zarys historii Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w 50-tą rocznicę jego istnienia. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1939, s. 21.
- ↑ Sprawozdanie Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku za lata 1914., 1915., 1916., 1917., 1918. i 1919.. Sanok: 1920, s. 6-7.
- ↑ Wojciech Sołtys, Pierwsze miesiące wolności. Życie gospodarcze społeczne i polityczne, Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939, s. 504, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995
- ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 133.
- ↑ Edward Zając, Struktury organizacyjne miasta, Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 387.
- ↑ 95 lat temu rodziła się Polska. esanok.pl, 10 listopada 2013. [dostęp 2013-12-27].
- ↑ Marek Drwięga. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka w latach 1918–1939. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 36, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
- ↑ a b Marek Drwięga. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka w latach 1918–1939. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 39, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
- ↑ Marek Drwięga. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka w latach 1918–1939. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 38, 40, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
- ↑ Z życia politycznego w okręgu. „Ziemia Przemyska”. 4, s. 1, 26 stycznia 1924.
- ↑ Listy kandydatów zgłoszone z okręgu 48. „Ziemia Przemyska”, s. 3, Nr 42 z 15 października 1922.
- ↑ Listy kandydatów na posłów do Sejmu w dniu wyborów 4 marca 1928 r., „Orędownik Wrzesiński”, Rok X (Nr 23), 25 lutego 1928, s. 3 .
- ↑ Ostatnie zapisy na Bank Polski. „Ziemia Przemyska”, s. 2, Nr 15 z 12 kwietnia 1924.
- ↑ Wojciech Sołtys, Pierwsze miesiące wolności, Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 518.
- ↑ Księga pamiątkowa kas oszczędności w Małopolsce wydana z powodu 25-lecia istnienia Związku Polskich Kas Oszczędności we Lwowie. O działalności należących do Związku Małopolskich i dwóch śląskich (Bielsko i Cieszyn) kas oszczędności. Lwów: 1927, s. 86.
- ↑ Stanisław Szafnicki. W: Album inżynierów i techników w Polsce. T. T. 1, Cz. 3: Życiorysy. Lwów: Towarzystwo Bratniej Pomocy Studentów Politechniki Lwowskiej, 1932, s. 109.
- ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 125.
- ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 126.
- ↑ Elektryfikacja Małopolski. „Hasło Łódzkie”, s. 7, Nr 42 z 27 października 1927.
- ↑ Kronika. Z życia towarzyskiego. „Gazeta Sanocka”. 65, s. 3, 28 czerwca 1896.
- ↑ Państwowe Gimnazjum Wyższe w Sanoku. Katalog główny, Rok 1918/1919. s. 29.
- ↑ Akta miasta Sanoka. Wykaz ulic i mieszkań w mieście Sanoku 1931 r. (zespół 135, sygn. 503). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 18.
- ↑ a b Państwowe Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku. Katalog główny, rok 1921/22 (zespół 7, sygn. 82). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 337.
- ↑ Powódź w Sanoku. „Gazeta Sanocka”, s. 1, Nr 171 z 7 kwietnia 1907.
- ↑ a b Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 324 (poz. 124).
- ↑ Indeks do ksiąg zmarłych od roku 1914. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. P 1928, (Tom J, str. 324, poz. 124).
- ↑ Stefan Stefański: Cmentarze sanockie. Sanok: Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Oddział w Sanoku, 1991, s. 19.
- ↑ Spacer po cmentarzu przy ul. Rymanowskiej. zymon.com.pl. [dostęp 2014-05-17].
- ↑ Tadeusz Miękisz: Zarys historii Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w 50-tą rocznicę jego istnienia. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1939, s. 30.
- ↑ Z Sanockiego Koła T.S. L.. „Gazeta Sanocka”, s. 3, Nr 63 z 12 marca 1905.
- ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 37 (poz. 159). Księga Zmarłych 1946–1958 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 380 (poz. 20). Nagrobek Kazimiery Prus-Głowackiej został uznany za zabytkowy i podlega ochronie prawnej. Zabytkowe nagrobki. starecmentarze.sanok.pl. [dostęp 2019-03-02].
- ↑ Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 327 (poz. 171).
- ↑ Księga małżeństw (1912–1924). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. s. 160 (poz. 37).
- ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 197 (poz. 278).
- ↑ Księga małżeństw (1924–1936). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. s. 167.
- ↑ Jerzy Dębski. 9. Jan Antoni Władysław Hrebenda. „Krakowskie Zeszyty Sądowe”. Dodatek do nr 3/17: Sędziowie polscy uwięzieni w KL-Auschwitz, s. 22-23, 2017.
- ↑ Księga wtóropisów aktów małżeńskich za lata 1936–1945. T. „K”. Cz. II. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 44.
- ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 386 (poz. 137).
- ↑ Stanisław Rymar, Moje lata w Gimnazjum: 1897–1905 (Wyjątek z pamiętnika), [w:] Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958, Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 166 .
- ↑ Sprawozdanie 130-lecie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku. sokolsanok.pl, 2019. [dostęp 2019-08-04].
- ↑ 130 lat sanockiego „Sokoła” 1889-2019. Druhowie zasłużeni dla „SokołaA” i Sanoka. sokolsanok.pl. [dostęp 2019-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-04)].
- ↑ Bronisław Kielar: Spotkanie honorujące dh. śp. Adama Pytla (1856-1928). sokolsanok.pl, 2020-06-20. [dostęp 2020-07-04].
- ↑ Uchwały Rady Miasta 2024r. sanok.biuletyn.net/?, 2024-03-08. [dostęp 2024-06-09].
- ↑ a b Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1912. Lwów: 1912, s. 577.
- ↑ a b Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 1021.
Bibliografia
edytuj- Stanisław Rymar. Zgon zasłużonego działacza narodowego. Ś. p. prof. Adam Pytel. „Ziemia Przemyska”. 49, s. 2, 17 listopada 1928.
- Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka. Kraków: Secesja, 1995. ISBN 83-86077-57-3.
- Edward Zając. Poczet burmistrzów Sanoka. Adam Pytel (1924–1928). „Tygodnik Sanocki”, s. 7, Nr 42 (206) z 20 października 1995.
- Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1998, s. 124-126. ISBN 83-909787-0-9.
- Edward Zając, Nauczyciel, redaktor, polityk, Tygodnik Sanocki, nr 12 (593) z 21 marca 2003, s. 6.
- Adam Pytel – biogram na stronie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku
- Franciszek Oberc. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Burmistrzowie Sanoka (przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, naczelnicy). „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 342, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.