Wikipedia

Jerzy Iwanow-Szajnowicz

polski agent służb brytyjskich

Jerzy Iwanow-Szajnowicz, właśc. Jerzy Iwanow (ur. 14 grudnia 1911 w Warszawie, zm. 4 stycznia 1943 w Atenach) – polski harcerz, sportowiec, pływak, w czasie II wojny światowej agent brytyjskich i polskich służb specjalnych, bohater greckiego ruchu oporu.

Jerzy Iwanow-Szajnowicz
Γεώργιος Ιβάνοφ Jerzy Iwanow
Data i miejsce urodzenia

14 grudnia 1911
Warszawa

Data i miejsce śmierci

4 stycznia 1943
Ateny

Przebieg służby
Lata służby

1941–1943

Siły zbrojne

Special Operations Executive
grecki ruch oporu

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa †

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Jerzego (Wielka Brytania) Krzyż Komandorski Krzyża Męstwa (Grecja)
Multimedia w Wikimedia Commons
Tablica w parafii miejsca urodzenia – kościół Św. Aleksandra w Warszawie
Tablica przy ul. Nowy Świat w Warszawie
Pomnik Jerzego Iwanowa-Szajnowicza w Salonikach

Życiorys Edytuj

Był synem rosyjskiego pułkownika, Władimira Iwanowa i Polki Leonardy Szajnowicz. Dzieciństwo spędził w Warszawie. Gdy matka wyszła ponownie za mąż za Greka Jannisa Lambrianidisa w 1925, wraz z rodziną przeprowadził się do Salonik[1]. Od 1927 trenował grę w piłkę nożną i piłkę wodną w KS Iraklis Saloniki. Od 1928, jako reprezentant tego klubu w piłce wodnej, nie opuścił żadnych ważniejszych zawodów[2]. Był znakomitym pływakiem[3][4]. W latach 1931–1935 startował we wszystkich ogólnogreckich zawodach pływackich[5]. W 1935 uzyskał obywatelstwo polskie[6]. Wspólnie z bratem, Antonisem Lambrianidisem zwyciężył w ważnych greckich zawodach żeglarskich w 1936. Członek drużyny piłki wodnej AZS Warszawa i reprezentacji Polski w piłce wodnej.

Maturę zdał w Liceum Francuskiej Misji Świeckiej w 1933, w 1938 ukończył – jako magister nauk rolniczych – Katolicki Uniwersytet w Lowanium. W sierpniu 1939 uzyskał dyplom Institut d’Agronomie de la France d’Outre-Mer[7]. Był poliglotą – oprócz polskiego opanował świetnie języki: angielski, rosyjski, francuski, niemiecki i grecki.

Wybuch wojny zastał go w Grecji. W latach 1939–1940 starał się drogą korespondencyjną o wcielenie w szeregi Polskich Sił Zbrojnych. Od kwietnia 1941 przebywał w Palestynie. Oczekiwał na skierowanie do Brygady Karpackiej, jednak ostatecznie trafił do służby brytyjskiej[1]. Jako człowiek British Special Operations Executive unit No.004 w Kairze został agentem brytyjskiego wywiadu. Po przeszkoleniu w Aleksandrii został w październiku 1941 (pod kryptonimem „033 B”) przetransportowany na pokładzie brytyjskiego okrętu podwodnego „Thunderbolt” do Grecji, gdzie przyjął fałszywe konspiracyjne nazwisko Kiriakos Paryssis[8].

We współpracy z szerokim spektrum greckiego ruchu oporu, w tym z organizacjami patriotycznymi i postaciami zaliczonymi następnie do rdzenia jego legendy[9] prowadził działalność szpiegowską i sabotażową. Przekazywał dowództwu angielskiemu informacje o niemieckich instalacjach wojskowych w Grecji, ruchach wojsk niemieckich i włoskich, konwojach płynących do Afryki Północnej. Grupa Iwanowa zniszczyła lub uszkodziła około 400 samolotów niemieckich i włoskich, sabotując dodatkiem opiłków żelaznych ich silniki, remontowane w zakładach Bracia Maltsinioti w Atenach[10]. Wykorzystując umiejętności pływackie, dzięki pomocy greckich konspiratorów, Iwanow miał osobiście minować i niszczyć niemieckie okręty podwodne i transportowe w porcie i na redzie[9]. Należy jednak zaznaczyć, że działalność Szajnowicza-Iwanowa obrosła w mity, w dużej mierze na podstawie powieści Stanisława Strumph-Wojtkiewicza, zawierającej elementy fikcji[11]. Przypisywane jest mu w literaturze zatopienie niemieckiego okrętu podwodnego U-133 za pomocą podłożonej bomby, jednakże opis ten jest fikcyjny, a w rzeczywistości okręt ten zatonął 14 marca 1942 roku na minie (być może doszło do przypisania tego Szajnowiczowi podczas wojny, lub on sam to podawał dla celów propagandowych)[12]. Brak jest również jakichkolwiek dowodów na zatopienie lub choćby uszkodzenie przez niego greckiego niszczyciela „Vasilefs Georgios” zdobytego przez Niemców – być może było to rozgłaszane dla propagandy[12]. Brak również przesłanek świadczących o uszkodzeniu przez niego okrętu podwodnego U-372, przed jego zatopieniem przez brytyjskie okręty[12]. Trudno zweryfikować także ogólnikowe opisy literackie topienia lub uszkadzania innych statków i okrętów[13].

Trzykrotnie ujęty przez gestapo, dwukrotnie zdołał zbiec. Po raz pierwszy już w grudniu 1941 został zadenuncjowany przez znajomego i schwytany przez gestapo, zbiegł w czasie przewożenia go samochodem. 8 września 1942, rozpoznany i zdradzony przez znajomego, został aresztowany w Atenach po raz trzeci. 2 grudnia otrzymał od sądu niemieckiego potrójny wyrok śmierci. Zwierzchnik greckiego kościoła prawosławnego, arcybiskup Aten Damaskin, usiłował ocalić Iwanowowi życie, odwiedzając więźnia w celi i jednocześnie interweniując u Niemców i u aliantów, z sugestią wymiany ważnych jeńców wojennych. Do propozycji tych jednakże przychylnie odniosła się tylko strona niemiecka. Skazaniec zginął 4 stycznia 1943, najpierw raniony przez SS-mana podczas próby ucieczki z miejsca straceń – strzelnicy wojskowej w dzielnicy Aten Kesariani, następnie rozstrzelany z innymi skazańcami. Według źródeł greckich przed śmiercią wołał jeszcze „Niech żyje Grecja, niech żyje Polska” – Ζήτω η Ελλάς! Ζήτω η Πολωνία![5] Spoczął na trzecim cmentarzu dzielnicy Nikea, w Atenach[14].

Międzynarodowe uznanie zasług Edytuj

 
Kiesariani, obecnie dzielnica Aten – prawdopodobnie to tutaj rozstrzelano Jerzego Iwanowa-Szajnowicza

W lipcu 1945 marszałek, Harold Alexander ogłosił podziękowanie dla Iwanowa w imieniu Narodów Sprzymierzonych, a królowa Elżbieta II w kilka lat po śmierci agenta, przekazała rodzinie zmarłego 1000 funtów w uznaniu jego zasług. Jego imieniem (Ιβανώφειο – Iwanofio)[15] nazwano m.in. halę sportową Salonik, jego macierzystego klubu Iraklis. Według ocen greckich, bohater obu narodów okazał się też najskuteczniejszym sabotażystą, jakim Alianci dysponowali w całym okresie II wojny światowej.

W Polsce, imieniem Jerzego Iwanowa-Szajnowicza, nazwano ulice takich miast jak: Warszawa[16][17], Kraków[18][19], Szczecin[20][21], Kielce[22][23], Częstochowa[24][25], Sochaczew[26], Włocławek[27], Zgorzelec[28].

Jest patronem 24 Piotrkowskiej Drużyny Harcerskiej „PORT”[29].

W 2021 r. Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek pocztowy przedstawiający Jerzego Iwanowa-Szajnowicza[30]. Jego nakład wyniósł 10 milionów sztuk[31].

W kulturze Edytuj

Bohater literacki biograficznej powieści Stanisława Strumph-Wojtkiewicza Agent Nr. 1. W 1971 nakręcono w Polsce film – dramat sensacyjny na kanwie wydarzeń z działalności szpiegowskiej i dywersyjnej Iwanowa-Szajnowicza w Grecji, pt. Agent nr 1, w reż. Zbigniewa Kuźmińskiego z Karolem Strasburgerem w roli głównej[11].

Odznaczenia pośmiertne Edytuj

Przypisy Edytuj

  1. ↑ a b Mała encyklopedia 1971 ↓, s. 248.
  2. ↑ Por. informacje (język gr.) przy artykule o najważniejszych, historycznych pomnikach miasta.
  3. ↑ M.in. w 1934r zdobył mistrzostwo Grecji w konkurencji 100 m, stylem wolnym.
  4. ↑ M.in. w 1933r akademicki mistrz i zdobywca rekordu Belgii, w konkurencji 50m stylem wolnym.Źródło:waterpolo live.gr.
  5. ↑ a b Por. notatka o Iwanowie na greckim portalu, poświęconym tematyce historycznej.
  6. ↑ Jerzy Iwanow-Szajnowicz. [dostęp 2016-01-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (20 lutego 2014)].
  7. ↑ Zbigniew Judycki „Mazowszanie w świecie, część III” Niepodległość i Pamięć 23/1 (53), 365-443, 2016.
  8. ↑ j.w.
  9. ↑ a b Por. nota na portalu historycznym.
  10. ↑ Relacja prasowa z odsłonięcia przez prezydentów obu państw wystawy o Iwanowie (gr.).
  11. ↑ a b Kasperski 2018 ↓, s. 58.
  12. ↑ a b c Kasperski 2018 ↓, s. 61–62.
  13. ↑ Kasperski 2018 ↓, s. 63.
  14. ↑ (gr.) 3ο κοιμητήριο Νίκαιας [1].
  15. ↑ Patrz opis i fotografie.
  16. ↑ Nazwy ursynowskich ulic - patroni, ursynow.um.warszawa.pl [dostęp 2022-07-17] (pol.).
  17. ↑ Jerzego Iwanowa-Szajnowicza, Warszawa Ursynów w OpenStreetMap
  18. ↑ Alfabetyczny wykaz ulic Miasta Krakowa, [w:] www.iskrakow.krak.pl [online], www.web.archive.org [dostęp 2022-07-17] [zarchiwizowane z adresu 2005-05-06].
  19. ↑ Jerzego Szajnowicza-Iwanowa, Kraków w OpenStreetMap
  20. ↑ Szczecin - Wykaz Ulic, wykaz.rky.pl [dostęp 2022-07-17].
  21. ↑ Jerzego Szajnowicza-Iwanowa, Szczecin w OpenStreetMap
  22. ↑ Dominik Masierak, Ulica Szajnowicza-Iwanowa wreszcie będzie jak nowa. Remont jeszcze w tym roku, kielce.tvp.pl, 26 maja 2022 [dostęp 2022-07-17] (pol.).
  23. ↑ Aleja Jerzego Szajnowicza-Iwanowa, Kielce w OpenStreetMap
  24. ↑ Wyborcza.pl, czestochowa.wyborcza.pl [dostęp 2022-07-17].
  25. ↑ Jerzego Szajnowicza-Iwanowa, Częstochowa w OpenStreetMap
  26. ↑ Jerzego Szajnowicza, Sochaczew w OpenStreetMap
  27. ↑ Jerzego Szajnowicza-Iwanowa, Włocławek w OpenStreetMap
  28. ↑ Jerzego Iwanowa-Szajnowicza, Zgorzelec w OpenStreetMap
  29. ↑ I Środowiskowy Szczep Harcerski Matecznik, I Środowiskowy Szczep Harcerski Matecznik [dostęp 2022-07-17] (pol.).
  30. ↑ Polsko-grecki bohater na znaczku pocztowym, media.poczta-polska.pl [dostęp 2023-02-13] (pol.).
  31. ↑ Poczta Polska wprowadziła znaczek z polsko-greckim bohaterem, dzieje.pl [dostęp 2023-02-13] (pol.).
  32. ↑ a b c 70η επέτειος από τον ηρωικό θάνατο του Γιώργου Ιβάνοφ-Σαϊνόβιτς, athens.mfa.gov.pl, 8 stycznia 2013 [dostęp 2019-10-08] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-16] (gr.).

Bibliografia Edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jerzy_Iwanow-Szajnowicz&oldid=69580050”