John Churchill (1. książę Marlborough)

John Churchill (ur. 26 maja 1650, zm. 16 czerwca 1722) – angielski polityk, wojskowy i arystokrata, jeden z najwybitniejszych dowódców w historii świata, wódz naczelny wojsk brytyjskich w trakcie hiszpańskiej wojny sukcesyjnej, tytułowany księciem Marlborough (ang. Duke of Marlborough). Praprzodek Winstona Churchilla.

John Churchill
Ilustracja
Portret Johna Churchilla pędzla Adriaena van der Werffa
ilustracja herbu
Faksymile
Dane biograficzne
Data i miejsce urodzenia

26 maja 1650
Ashe House w Musbury, Devon

Data i miejsce śmierci

16 czerwca 1722
Cumberland Lodge

Ojciec

Winston Churchill

Matka

Elizabeth Drake

Małżeństwo

Sarah Churchill
od 1677/1688

Dzieci

Łącznie 7, m.in.: Henrietta Godolphin, Anne Spencer, John Churchill, Mary Montagu

Odznaczenia
Order Podwiązki (Wielka Brytania)

Życiorys

edytuj

Do armii wstąpił już w 1667 roku. Uczestniczył w wojnie francusko-holenderskiej 1672–1678. W latach 1674–1675 służył w wojsku francuskim pod rozkazami Turenne’a.

W 1685 został generałem i zdławił rebelię pretendenta do tronu angielskiego księcia Monmoutha. W 1688 poparł księcia Wilhelma III Orańskiego (chwalebna rewolucja) i stał się jednym z jego najbliższych współpracowników. Z okazji koronacji Wilhelma w 1689 otrzymał godność księcia Marlborough. W 1690 dowodził ekspedycją wojskową do Irlandii. W 1701 był jednym z twórców powstającej koalicji antyfrancuskiej. Podczas wojny o sukcesję hiszpańską był od 1702 wodzem naczelnym (generalissimusem) koalicyjnej armii angielsko-holenderskiej.

W trakcie wojny o sukcesję hiszpańską odniósł wiele zwycięstw nad Francuzami w Bawarii i Niderlandach, m.in. wraz z księciem Eugeniuszem Sabaudzkim w bitwie pod Blenheim i bitwie pod Donauwörth w 1704. Dla upamiętnienia jednego z nich swą siedzibę w Woodstock nazwał Blenheim Palace.

Po zwycięskiej kampanii dunajskiej, w kwietniu 1704, w uznaniu dotychczasowych zasług dla cesarstwa Habsburgów otrzymał tytuł księcia Rzeszy od Leopolda I, który w listopadzie 1705 przyznał mu związane z tym władztwo nad szwabskim księstwem Mindelheim.

W dalszym ciągu działań wojennych, manewrem na tyły francuskiej armii Ludwika Boufflersa zmusił ją do wycofania się z obszaru Niderlandów. W 1705 przełamał linię fortyfikacyjną Brabancji, a w 1706 pobił Francuzów pod Ramillies. W latach 1706–1708 prowadził wojnę oblężniczą, w wyniku której opanował obszar całej dzisiejszej Belgii. Wraz z Eugeniuszem Sabaudzkim zwyciężył wojska francuskie w 1708 pod Oudenaarde i w 1709 pod Malplaquet. W 1711 przełamał linię francuskich fortyfikacji, zwanych Nec plus ultra („Nie dalej”). W tym samym roku na skutek intryg dworskich pozbawiono go naczelnego dowództwa, a także wpływów politycznych.

Jako dyplomata Marlborough pośrednio miał też udział w wydarzeniach polskich i wielkiej wojny północnej, w kwietniu 1707 spotykając się w Altranstädt z Karolem XII i odwodząc go od zainicjowania konfliktu zbrojnego z austriackimi Habsburgami (czym żywotnie zainteresowana była dyplomacja francuska) z niepożądanym włączeniem Szwecji w hiszpańską wojnę sukcesyjną, a nakłaniając do najazdu na Rosję Piotra I[1]. W literaturze pięknej znalazło odbicie to historyczne spotkanie, w którym mieli też uczestniczyć August Mocny i Stanisław Leszczyński[2].

Choć uważany za wybitnego praktyka wojny manewrowej, Marlborough zawsze dążył do zniszczenia głównych sił nieprzyjaciela. W trakcie bitwy stosował taktykę linearną, potrafił jednak wykorzystać bierność przeciwnika lub przeszkody naturalne położone przed frontem jego sił, dla dokonania przegrupowania i uzyskania przewagi liczebnej w decydującym miejscu. W działaniach kawalerii naśladował cromwellowską taktykę głębokiego uderzenia, w którym zasadniczą rolę odgrywało tempo natarcia wraz z użyciem broni białej[3].

Jego zdolności jako stratega, taktyka, dyplomaty i przywódcy uważane są za niekwestionowane. Przez swych żołnierzy, których otaczał troską i którzy zyskiwali na starannym planowaniu przez niego kolejnych kampanii, zwany był życzliwie „kapralem Jasiem” (corporal John). Jego wielkie zwycięstwa (Blenheim, Ramillies, Oudenaarde, zdobycie Lille, Malplaquet) odzwierciedlały niezwykłą umiejętność przechytrzenia i wymanewrowania przeciwnika, z powtarzającymi się sukcesami. Uznaje się, że nigdy nie przegrał starcia i nie chybił oblężenia[4].

Życie prywatne

edytuj
 
Książę Marlborough z rodziną (mal. Johann Closterman)

Żonaty był z Sarah Jennings, z którą miał siedmioro dzieci (5 córek i 2 synów). Jego żona cieszyła się przyjaźnią królowej Anny, która polegała na niej przy podejmowaniu większości ważnych decyzji. Wpływy żony umożliwiły księciu znaczną swobodę działań, zarówno w sprawach polityki wewnętrznej (utrzymywanie nastrojów prowojennych w parlamencie), jak i zagranicznej (prowadzenie działań wojennych w Niemczech, Niderlandach i Francji). Ostateczne zakończenie jego wojskowo-politycznej kariery nastąpiło po zerwaniu stosunków pomiędzy żoną i schorowaną królową.

Bliskim jego współpracownikiem był (także zaprzyjaźniony z Sarah) polityk i finansista hr. Sidney Godolphin.

Przypisy

edytuj
  1. Svante Norrhem: Christina och Carl Piper. En biografi. Lund: Historiska media, 2010, s. 88-89.
  2. Józef Ignacy Kraszewski: Za Sasów, Warszawa: LSW, 1991, s. 273-275.
  3. Kenneth Macksey: The Guinness history of land warfare. London: Guinness, 1976, s. 80.
  4. Jego ostatnia wielka batalia – pod Malplaquet, była w ciągu tegoż stulecia i aż do czasu bitwy pod Borodino najkrwawszą, w której łączne straty wyniosły 36 000 ludzi (Jock Haswell, John Lewis-Stempel: A brief history of the British Army, dz. cyt., s. 29.).

Bibliografia

edytuj
  • Jock Haswell, John Lewis-Stempel: A brief history of the British Army. London: Robinson, 2016. ISBN 978-1-47213-620-6.

Literatura

edytuj