Wikipedia

Jukums Vācietis

Jukums Vācietis (ros. Иоаким Иоакимович Вацетис, Ioakim Ioakimowicz Wacietis; ur. 11 listopada 1873 w Neuhof w powiecie Koldynga guberni kurlandzkiej, zm. 28 lipca 1938 w miejscu egzekucji Kommunarka) – radziecki dowódca wojskowy, z pochodzenia Łotysz, komandarm II rangi (1936), pierwszy głównodowodzący Armii Czerwonej od 4 września 1918 do 8 lipca 1919 roku, profesor Akademii Wojskowej im. Frunzego, ofiara masowych czystek w Armii Czerwonej, będących częścią "wielkiego terroru" w ZSRR (1936-1939).

Jukums Vācietis
Ilustracja
Vācietis po aresztowaniu przez NKWD
komandarm II rangi komandarm II rangi
Data i miejsce urodzenia

11 listopada 1873
Neuhof, gubernia kurlandzka, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

28 lipca 1938
Kommunarka, RFSRR, ZSRR

Przebieg służby
Lata służby

1891–1937

Siły zbrojne

Armia Imperium Rosyjskiego
Armia Czerwona

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna domowa w Rosji

Odznaczenia
Order Czerwonego Sztandaru Order Czerwonej Gwiazdy
Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys edytuj

Młodość i wczesna działalność edytuj

Urodzony w rodzinie ubogiego robotnika rolnego[1]. Od 1891 roku jako ochotnik w armii rosyjskiej. Ukończył Wileńską Szkołę Junkrów Piechoty w roku 1897 i Mikołajewską Akademię Sztabu Generalnego (1909)[2].

Walczył w I wojnie światowej w stopniu pułkownika. Jako dowódca 5. Łotewskiego Zemgalskiego Pułku Strzelców przyłączył się do oddziałów bolszewików natychmiast po rewolucji październikowej[2]. Był jednym z pierwszych oficerów armii rosyjskiej, którzy podjęli taką decyzję[3]. W listopadzie 1917 r. jego pułk zajął miasto Valka na północnej Łotwie, umożliwiając miejscowym bolszewikom przejęcie władzy na tych terytoriach Łotwy, których wcześniej nie zajęły wojska niemieckie[4]. Nigdy natomiast nie przystąpił do partii bolszewickiej[2], politycznie sympatyzował raczej z lewicowymi eserowcami, od których oddalił się, gdyż nie podzielał ich przekonania o konieczności dalszej walki z Niemcami zamiast zawierania pokoju brzeskiego[1].

Wojna domowa w Rosji edytuj

W grudniu 1917 roku został wyznaczony na szefa oddziału operacyjnego Rewolucyjnego Sztabu Polowego Stawki[2]; faktycznie był ostatnim dowódcą naczelnym armii rosyjskiej. 13 kwietnia 1918 r. został dowódcą świeżo utworzonej Dywizji Strzelców Łotewskich[1].

W lipcu 1918 r. na czele strzelców łotewskich zdławił bunt lewicowych eserowców w Moskwie[5]. Za uratowanie władz bolszewickich Vācietis został wówczas wynagrodzony kwotą 10 tysięcy rubli[5], a także mianowany 18 czerwca dowódcą Frontu Wschodniego, który tworzył z rozbitych oddziałów, prowadząc powszechną mobilizację mężczyzn z roczników od 1883 do 1897, zamieszkujących regiony Powołża i Uralu[3]. Pozostawał dowódcą Frontu Wschodniego do 28 września tego samego roku.

W połowie lipca 1918 r. przygotował plan generalnej ofensywy Armii Czerwonej nad Wołgą i na Uralu, planując otoczenie obszaru między Samarą a Symbirskiem, odbicie Jekaterynburga i przecięcie połączeń kolejowych między Uralem a Wołgą. Jego plany zostały całkowicie udaremnione przez nieoczekiwany atak Ludowej Armii Komucza na Kazań 5 sierpnia 1918, gdzie znajdowała się jego kwatera główna. Czerwona 5 Armia została całkowicie zaskoczona w Kazaniu, 7 sierpnia miasto zostało zdobyte przez siły antybolszewickie, a Vācietis z trudem zbiegł w eskorcie strzelców łotewskich, gdyż część jego sztabowców przeszła na stronę wroga[6].

Po odbiciu Kazania[7] 2 września 1918 r. mianowany głównodowodzącym Armii Czerwonej[8]; pozostawał nim do 8 czerwca 1919 roku, zasiadając równocześnie w Rewolucyjnej Radzie Wojennej (utworzonej 6 września 1918 r.[8]). Wspólnie z innymi członkami Rady odegrał kluczową rolę w tworzeniu regularnej Armii Czerwonej, jej sztabu, struktury (podziału na fronty, w znaczeniu grupy wojsk[9], i armie na wzór sił zbrojnych Imperium Rosyjskiego[10]), zaprowadzeniu w oddziałach porządku i dyscypliny, wprowadzeniu instytucji komisarzy politycznych i usunięciu dowódców uznanych za niepewnych[8][2].

Vācietis jako głównodowodzący Armii Czerwonej kilkakrotnie nie był w stanie wyegzekwować od innych dowódców realizowania jego koncepcji i zamiarów strategicznych. W 1919 r. Władimir Antonow-Owsiejenko, dowódca Frontu Ukraińskiego, wbrew jego zaleceniom, po zajęciu Charkowa w styczniu 1919 r. przekroczył Dniepr i kontynuował marsz na zachodnią i południową Ukrainę, zdecydowanie przeceniając swoje siły. W rezultacie dalszy marsz Armii Czerwonej na zachód i południe uzależniony był od sojuszy z lokalnymi watażkami i atamanami, a w maju 1919 r. został zahamowany przez bunt jednego z nich - Matwija Hryhorjewa[11]. Dalekosiężną konsekwencją samowoli Antonowa-Owsiejenki były klęski sił Frontu Ukraińskiego w wyniku ofensywy Sił Zbrojnych Południa Rosji pod dowództwem gen. Antona Denikina w czerwcu 1919 (walki o Donbas zakończone zwycięstwem białych w czerwcu 1919 r., a następnie zdobycie przez nich Charkowa w końcu czerwca 1919 r.)[12]. Ofensywa armii Denikina doprowadziła w konsekwencji 30 sierpnia 1919 do zajęcia przez siły Białych Kijowa, a następnie we wrześniu-październiku 1919 miast południowej Rosji, do Orła i Woroneża włącznie.

Nieco wcześniej w czerwcu 1919 r. Vācietis oraz komisarz spraw wojskowych i morskich Lew Trocki opowiadali się za wstrzymaniem pościgu za siłami białych podporządkowanych admirałowi Aleksandrowi Kołczakowi, wycofującymi się za Ural po serii klęsk, m.in. pod Bugurusłanem, Bielebiejem, Sarapułem i Iżewskiem oraz Ufą. Przeważyło jednak stanowisko lokalnych dowódców, przekonanych o możliwości odniesienia dalszych szybkich zwycięstw nad Kołczakiem[13] i popierającego ich Lenina, domagającego się dalszego marszu na wschód[14]. Vācietis opowiadał się wówczas za czasowym przejściem do defensywy na linii rzek Kamy i Biełej, by część oddziałów z Frontu Wschodniego mogła zostać przerzucona na pomoc zagrożonemu Charkowowi (przeciw oddziałom Denikina) i Piotrogrodowi (przeciw oddziałom gen. Nikołaja Judenicza, atakującymi z terytorium Estonii na Piotrogród)[15].

Odrzucono również opracowany przez Vācietisa plan uderzenia na Siły Zbrojne Południa Rosji w sierpniu 1919 r. przez basen Dońca, gdzie czerwoni mogli liczyć na szerokie wsparcie robotników, zamiast natychmiastowego marszu przez Rostów i Nowoczerkask, region, gdzie ludność była im raczej niechętna, w kierunku Kubania[16]. W lipcu 1919 r. łotewski oficer, mimo poparcia Trockiego, został pozbawiony stanowiska naczelnego dowódcy Armii Czerwonej, na rzecz Siergieja Kamieniewa, którego wcześniej zwolnił z Armii Czerwonej za niewykonanie rozkazu, lecz który został przywrócony do służby na życzenie komisarzy Frontu Wschodniego[17]. Decyzja ta zapadła pod wrażeniem serii klęsk poniesionych przez Armię Czerwoną, chociaż wynikały one z całego szeregu czynników[18]. Vācietis był nawet podejrzewany o zdradę[18] i został na trzy miesiące uwięziony[14].

Od 1921 r. pracował w Rewolucyjnej Radzie Wojennej Rosji Sowieckiej[2].

Po wojnie domowej edytuj

W 1922 roku został wykładowcą Akademii Wojskowej Armii Czerwonej[2], kierował fakultetem historii wojen. Napisał wspomnienia[9].

Oskarżenie i śmierć edytuj

W okresie "wielkiego terroru" 29 listopada 1937 został aresztowany przez NKWD na terenie Akademii, w przerwie między wykładami[2], i oskarżony o członkostwo w faszystowskiej łotewskiej organizacji w Armii Czerwonej oraz o szpiegostwo na rzecz Niemiec[1]. Był jednym z dowódców aresztowanych przez NKWD po tym, gdy Stalin nakazał zatrzymanie w ciągu dwóch tygodni 20 oficerów w stopniu wyższym od kombryga[19].

Podczas śledztwa był torturowany. Pod przymusem wskazał kolejnych rzekomych członków łotewskiego faszystowskiego spisku - łącznie 20 wojskowych, którzy zostali następnie aresztowani i w większości straceni[9]. Zeznał również, że Lew Trocki przed 1917 r. był współpracownikiem Ochrany i wywiadu niemieckiego[20]. Został skazany na śmierć 28 lipca 1938 z zarzutu o "szpiegostwo i udział w kontrrewolucyjnej organizacji terrorystycznej"; wyrok Kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego ZSRR w jego sprawie był z góry przesądzony, nazwisko Vācietisa widniało na sporządzonej przez Nikołaja Jeżowa, a zatwierdzonej przez Stalina liście osób do skazania na śmierć, z tego samego dnia[21]. Stracony tego samego dnia w miejscu egzekucji Kommunarka pod Moskwą i tam pochowany anonimowo[9]. 28 marca 1957 r. został zrehabilitowany postanowieniem Kolegium Wojskowego SN ZSRR[9].

Odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru (1934) i Orderem Czerwonej Gwiazdy (1928)[2].

Bibliografia, netografia edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d Smele 2015 ↓, s. 295
  2. ↑ a b c d e f g h i Вацетис Иоаким Иоакимович [online], hrono.ru [dostęp 2018-07-07].
  3. ↑ a b Smele 2015 ↓, s. 87
  4. ↑ Что и почему нужно знать о Республике Исколата, или Видземе становится советской [online], rus.lsm.lv [dostęp 2020-05-02] (ros.).
  5. ↑ a b Orlando Figes, REWOLUCJA ROSYJSKA - cz. 2 [online], niniwa22.cba.pl [dostęp 2018-07-07] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-31].
  6. ↑ E. Mawdsley, Wojna domowa..., s. 83-84.
  7. ↑ E. Mawdsley, Wojna domowa..., s. 97.
  8. ↑ a b c Smele 2015 ↓, s. 88
  9. ↑ a b c d e Smele 2015 ↓, s. 296
  10. ↑ P. Kenez, Red Advance..., s. 16.
  11. ↑ Smele 2015 ↓, s. 102.
  12. ↑ E. Mawdsley, Wojna domowa..., s. 158.
  13. ↑ Jonathan D. Smele, Civil war in Siberia. The anti-Bolshevik government of Admiral Kolchak 1918-1920, Cambridge: Cambridge University Press, 1997, s. 317, ISBN 978-0-521-57335-1.
  14. ↑ a b Smele 2015 ↓, s. 114-115
  15. ↑ E. Mawdsley, Wojna domowa..., s. 194.
  16. ↑ P. Kenez, Red Advance..., s. 42-43.
  17. ↑ E. Mawdsley, Wojna domowa..., s. 181.
  18. ↑ a b E. Mawdsley, Wojna domowa..., s. 217-218 i 224.
  19. ↑ P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 124.
  20. ↑ P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 382.
  21. ↑ P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 144-145.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jukums_Vācietis&oldid=73152441”