Wikipedia

Kariota

rodzaj roślin z rodziny arekowatych

Kariota (Caryota L.) – rodzaj roślin z rodziny arekowatych (palm). Obejmuje 14 gatunków[4][5]. Rosną one w naturalnym środowisku w tropikalnej Azji i Oceanii, na obszarze od Indii po Vanuatu[6]. Występują w lasach pierwotnych i wtórnych, w wilgotnym klimacie równikowym i na obszarach z klimatem kształtowanym pod wpływem monsunów. Występują od poziomu morza po obszary górskie (do ok. 2000 m n.p.m.)[5]. Owoce rozprzestrzeniane są przez zwierzęta, mimo zawartości rafidów. Rodzaj wyróżnia się jako jedyny wśród palm podwójnie pierzastymi liśćmi[7].

Kariota
Ilustracja
Kariota łagodna z owocami
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

arekowce

Rodzina

arekowate

Rodzaj

kariota

Nazwa systematyczna
Caryota L.
Sp. Pl. 1189. 1 Mai 1753
Synonimy
  • Schunda-Pana Adans.
  • Thuessinkia Korth. ex Miq.[3]
Multimedia w Wikimedia Commons

Niektóre gatunki są uprawiane w strefie międzyzwrotnikowej jako rośliny ozdobne[8], rozpowszechniona w uprawie jest zwłaszcza kariota łagodna[6] oraz kariota parząca[7]. Ten drugi gatunek wykorzystywany jest jako źródło sago, sok z kwiatostanów (z jednego kwiatostanu pozyskuje się do 14 l) służy do wyrobu wina palmowego, araku i cukru palmowego. Młode liście są jadalne, wykorzystywane są też jako pasza, z pochew liściowych pozyskuje się włókna służące głównie do wyrobu szczotek[7].

Miąższ owoców zawiera rafidy powodujące ból i stan zapalny jamy ustnej i warg w przypadku spożycia, także chrypkę i dysfagię. Dolegliwości powoli przemijają i nie wymagają podejmowania terapii[9].

Morfologia edytuj

Pokrój
Palmy o kłodzinach pojedynczych lub kępiasto skupionych (rozgałęzionych u nasady)[6]. W pierwszym wypadku kłodziny są zazwyczaj duże, w drugim niższe[8]. U niektórych gatunków kłodziny są beczułkowato zgrubiałe w środkowej części, zwykle też pokryte są wyraźnymi pierścieniami stanowiącymi blizny po opadłych liściach[6].
Liście
Zwykle jest ich od 4 do 20. U kilku gatunków są one skupione w koronę na szczycie kłodziny, ale u większości rozmieszczone są wzdłuż niej. Pochwy liściowe są zamknięte, a ogonki liściowe zaokrąglone na przekroju, krótkie lub długie. Zazwyczaj są białawo lub brązowo owłosione, u niektórych gatunków są kreskowane. Blaszka liściowa jest podwójnie pierzasto złożona, co jest wyjątkiem wśród palm (poza tym pojedynczo złożonych lub całobrzegich). Odcinki drugiego rzędu są trójkątnie klinowate, o różnych kształtach u różnych gatunków (cecha diagnostyczna), przy czym zawsze boki są gładkie, a odcinek je łączący jest ząbkowany, nierzadko odcinki liściowe są wyciągnięte w długi wyrostek wzdłuż jednego z boków. Ze względu na podobieństwo odcinków liściowych do rybich płetw ogonowych, palmy te noszą angielską nazwę fishtail palm. Odcinki liści ułożone są w różnych płaszczyznach[6].
Kwiaty
Powstają na pędach, które kończą wzrost i przestają tworzyć kolejne liście. Pierwszy kwiatostan powstaje na szczycie pędu, a kolejne wyrastają z coraz to starszych nasad liści, przez co wzdłuż kłodzin kwitnących i owocujących roślin występują kwiaty i owoce w różnej fazie wzrostu i dojrzałości. Gdy dojrzeją owoce na najniższym kwiatostanie – cały pęd zamiera, co w przypadku gatunków o pojedynczej kłodzinie oznacza śmierć rośliny. Czas kwitnienia i owocowania trwa do 5 lat. Kwiaty powstają w kwiatostanach rozgałęzionych pojedynczo, rzadziej nierozgałęzionych i mających wówczas postać kłosa. Szypuła kwiatostanu wsparta jest okazałą pochwą, a na jej osi wyrasta kilka podsadek. Zwykle długie i zwisające odgałęzienia kwiatostanu pokryte są licznymi podsadkami, w których kątach rozwijają się po trzy kwiaty – pośrodku żeński, a po bokach męskie. Kwiaty mają żółte lub czerwone płatki (cecha diagnostyczna). W kwiatach męskich rozwija się od 6 do 150 pręcików[6].
Owoce
Dojrzałe przeważnie ciemnoczerwone z 1–3 nasionami i włóknistym miąższem[8], zwykle kulistawe[6].

Systematyka edytuj

 
Liście karioty łagodnej
 
Caryota no
Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny arekowatych (Arecaceae) należącej do rzędu arekowce (Arecales). W obrębie rodziny należy do podrodziny Coryphoideae, plemienia Caryoteae[3].

Wykaz gatunków[4]

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-15] (ang.).
  3. ↑ a b Genus: Caryota L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-11-17].
  4. ↑ a b Caryota. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-11-17].
  5. ↑ a b Caryota L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-01].
  6. ↑ a b c d e f g Andrew Henderson: Palms of Southern Asia. Princeton, Oxford: The New York Botanical Garden, Princeton University Press, 2009, s. 93-96. ISBN 978-0-691-13449-9.
  7. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 169, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. ↑ a b c Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  9. ↑ Lewis Nelson, Richard D. Shih, Michael J. Balick, Handbook of poisonous and injurious plants, wyd. 2, New York: New York Botanical Garden, 2007, s. 110, ISBN 978-0-387-31268-2, OCLC 77537459.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kariota&oldid=72987083”