Wikipedia

Kodeks z Clermont

Codex Claromontanus, Dp (Wettstein), 06 (Gregory-Aland), δ 1026 (von Soden)[1], d albo 75 (Beuron)[2] – bilingwalny grecko-łaciński kodeks uncjalny Nowego Testamentu na pergaminie. Jakkolwiek oba teksty reprezentują zachodnią tradycję tekstualną, zachodzi między nimi wiele różnic. Datowany jest zwykle na VI wiek. Bywa wliczany do wielkich kodeksów i jest ważnym rękopisem Nowego Testamentu.

Codex Claromontanus
Ilustracja
Koniec Listu do Kolosan
Oznaczenie

Dp

Data powstania

VI wiek

Rodzaj

Kodeks majuskułowy

Numer

06

Zawartość

Listy Pawła

Język

grecko-łaciński

Rozmiary

24,5 × 19,5 cm

Typ tekstu

tekst zachodni

Kategoria

II

Miejsce przechowywania

Bibliothèque nationale

Multimedia w Wikimedia Commons

Dwie karty kodeksu są palimpsestem, z tekstem tragedii Eurypidesa, Faetona i jest jednym z dwóch rękopisów tego dzieła. Zawiera też inny pozabiblijny materiał – Cathalogus Claromontanus, ważny w dyskusji nad kształtowaniem się kanonu pism Nowego Testamentu. Kodeks wyróżnia posiadanie dwóch bezpośrednich kopii.

Jest często cytowany w krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu. Jest jednym z nielicznych rękopisów, których noty korektorskie są cytowane.

Opis kodeksu edytuj

Zawiera na 533 pergaminowych kartach (24,5 na 19,5 cm), ułożonych w quarto (cztery karty w foliale), Listy Pawła, z pewnymi lukami (Rz 1,1–7.27–30; 1 Kor 14,13–22), w języku greckim i języku łacińskim (lewa strona w języku greckim, prawa w łacińskim). Zaginione oryginalne partie z tekstem Rz 1,27–30; 1 Kor 14,13–22, zostały uzupełnione przez późniejszego redaktora. Tekst pisany jest jedną kolumną na stronę, 21 linijek w kolumnie[3]. Pergamin jest dobrej jakości, atrament jest brunatny[4]. Pierwsze trzy linijki każdej księgi oraz cytaty ze Starego Testamentu pisane są na czerwono (z wyjątkiem Listu do Hebrajczyków).

List do Kolosan i List do Filipian zamienione zostały miejscami, List do Hebrajczyków znajduje się po Liście do Filemona. Dwie jego karty (162–163) są palimpsestem, początkowo były zapisane fragmentem tragedii „Faeton” Eurypidesa i są ledwo czytelne pod biblijnym tekstem. Dolny tekst tych dwu kart został oznakowany przez Francuską Bibliotekę Narodową symbolem Cod. Gr. 107 B[3].

 
Catalogus Claromontanus

Kodeks z Clermont podobny jest w układzie do Kodeksu Bezy, ma zbliżony format (24,5 na 19,5 cm – 26 na 21,5 cm)[3] i jest bilingwiczny. John Mill sądził, że stanowił drugą część Kodeksu Bezy. Wettstein wskazał, że sporządzono go na innym pergaminie, stosuje inną ortografię i ma późniejsze pochodzenie. Bp Marsh dodał do tych argumentów, że Claromontanus ma 21 linijek tekstu na stronę, a Bezy 23 linijek, oraz że oba rękopisy stosują różne skróty[5]. Ponadto w Kodeksie Bezy tekst grecki i łaciński są z sobą zharmonizowane, natomiast w przypadku Claromontanus zachodzą znaczne różnice pomiędzy nimi[6][7]. Niemniej myśl, że kodeks został sporządzony w tym właśnie celu, aby uzupełnić Kodeks Bezy w zakresie Listów Pawła, była wielokrotnie powtarzana. Kodeks może być traktowany jako uzupełnienie dla Kodeksu Bezy, ale tylko jako jego daleki kuzyn[8].

Co najmniej dziewięciu korektorów pracowało nad rękopisem, czwarty z nich – pracował w IX wieku – zrewidował cały rękopis, dokonał w sumie około 2000 zmian w tekście, ponadto dodał przydechy i akcenty[6][9]. Korektorzy bardziej byli zainteresowani tekstem greckim niż łacińskim, a celem ich wysiłków było wyeliminowanie rzadkich wariantów tekstowych oraz uzgodnienie tekstu rękopisu z aktualnie obowiązującym standardowym tekstem[10].

W kodeksie dołączono, po Liście do Filemona a przed Listem do Hebrajczyków – wcześniejszej daty – listę ksiąg świętych Starego i Nowego Testamentu. Jest wcześniejszej daty niż kodeks. Ewangelie wyliczone są w kolejności: Mateusz, Jan, Marek, Łukasz. Listy Pawła są w niezwykłej kolejności, brak Flp, 1 i 2 Tes, Hbr, zawiera natomiast List Barnaby, Pasterz Hermasa, 3. List do Koryntian, Dzieje Pawła i Apokalipsę Piotra[11][12]. Według tej listy Dzieje Pawła zawierają 3560 stychów, podczas gdy Dzieje Apostolskie 2600 stychów[13].

Tekst edytuj

 
Zależność grecko-łacińskich rękopisów NT w Listach Pawła (06 – Claromontanus, 010 – Augiensis, 012 – Boernerianus, 0319 – Sangermanensis, 0320 – Waldeccensis, Z oraz X – hipotetyczne rękopisy)

Przynależność tekstualna edytuj

Zarówno grecki jak i łaciński tekst kodeksu reprezentuje zachodnią tradycję tekstualną. Kurt i Barbara Alandowie dali dla greckiego tekstu następujący profil tekstualny 511, 121/2, 1112, 74s[3]. Profil ten oznacza, że tekst kodeksu 51 razy wspiera tekst bizantyjski przeciwko „oryginalnemu”, 12 razy jest zgodny z tekstem bizantyjskim i „oryginalnym” jednocześnie, 111 razy wspiera tekst „oryginalny” przeciwko bizantyjskiemu, ponadto posiada 74 sobie właściwych wariantów tekstowych (Sonderlesarten)[14]. W oparciu o ten profil zaklasyfikowali go do II kategorii[3]. Oprócz tego Alandowie ustalili profil tekstualny dla not korektorskich kodeksu – 1391, 301/2, 442, 35s i zaliczyli je do III kategorii[3].

Tekst łaciński reprezentuje Afrę i jest niemal identyczny z tekstem cytowanym w IV wieku przez Lucyfera, biskupa Cagliari[15]. Pewnym jest to, że nie został przetłumaczony z greckiego tekstu kodeksu, lecz w oparciu o inny grecki tekst, jakkolwiek tego samego typu[6].

W grupie bilingwicznych grecko-łacińskich rękopisów Listów Pawła Claromontanus jest najstarszy i najważniejszy. Kodeksy Augiensis (010) i Boernerianus (012) powstały dopiero w IX wieku i są dziełem skrybów mających pewne trudności z greką. Dwa inne rękopisy są kopiami Claromontanus (0319 i 0320). Analiza porównawcza tekstu tych rękopisów prowadzi do wniosku, że wszystkie pochodzą z tego samego archetypu, hipotetycznego kodeksu Z, który należy datować na połowę IV wieku. Gordon Fee uważa, że archetyp grupy sięga początku III wieku i reprezentuje tekst znany dla Hipolita Rzymskiego. Z kodeksu Z skopiowany został hipotetyczny kodeks X, który powstał później niż Claromontanus i skopiowany został niezależnie od niego, dotarł do St. Gallen i z którego skopiowane zostały 010 i 012. Kopia Claromontanus dotarła do Saint-Germain, gdzie skopiowano zeń 0319 i 0320[16]. Jest jeszcze kilka innych grecko-łacińskich rękopisów, jak np. kodeks 0230, zawierający fragment Listu do Efezjan a datowany na IV wiek. Jest to najstarszy świadek tej grupy, bliższy jest dla Claromontanus niż 010 i 012[17]. Zachowały się także późne minuskułowe kopie reprezentujące tę grupę (minuskuły 628, 629, 1918)[18].

 
Rz 7,4–7 (tekst łaciński)

Warianty tekstowe edytuj

 
Rz 7,4–7 (tekst grecki), diereza nad O

W Liście do Rzymian 1,8 przekazuje wariant περι (o), tak mają rękopisy: א, A, B, C, K, 33, ale korektor Dc zmienił na υπερ (za), tak jak G, Ψ oraz rękopisy przekazujące tekst bizantyński[19].

W Rzymian 12,11 przekazuje καιρω (czasie) zamiast κυριω (panu), wariant jest wspierany przez tekst łaciński kodeksu, przez Augiensis (tylko tekst grecki), Boernerianus (zarówno tekst grecki, jak i łaciński), minuskuł 5 i Orygenesa (w łacińskim przekładzie). Drugi korektor zamienił je na κυριω[20].

W Rzymian 15,31 przekazuje δωροφορια (złożenie daru) zamiast διακονια (służba); wariant wspierany jest przez Vaticanus oraz Boernerianus (grecki tekst)[21].

W Pierwszym Liście do Koryntian 7,5 przekazuje wariant τη προσευχη (modlitwą) wraz z     א*, A, B, C, G, P, Ψ, 33, 81, minuskułem 104, 181, 629, 630, 1739, 1877, 1881, 1962, it, vg, cop, arm, eth. Większość rękopisów stosuje τη νηστεια και τη προσευχη (postem i modlitwą) albo τη προσευχη και νηστεια (modlitwą i postem)[22].

Dwuwierszowa sekcja 1 Kor 14,34–35 (o milczeniu kobiet w kościele) umieszczona została za 1 Kor 14,40 (zarówno w tekście greckim, jak i łacińskim), tak jak rękopisy zachodniej tradycji tekstualnej (F, G, 88, itd, g, i niektóre rękopisy Wulgaty, np. Kodeks Fuldeński)[23][24].

W Liście do Galatów 2,20 kodeks przekazuje wariant θεου και Χριστου (Boga i Chrystusa), w czym jest zgodny z kodeksami B, D*, F, G, (b); korektor D2 zmienił na υιου του θεου (Syna Boga), tak jak mają kodeksy א, A, C, Ψ, oraz rękopisy bizantyjskie[25].

W Liście do Galatów 5,9 przekazuje δολοι, a w 5,14 εν υμιν, oba warianty są zgodne z tekstem Marcjona[26].

W Liście do Efezjan 5,9 przekazuje wariant φωτός (światła), w czym wspierają go   א, A, B, G, P, 33, lekcjonarze i inne; korektor Dc poprawił na πνεύματος (ducha), zgodnie z rękopisami   K, Ψ, 88, 104, 181, rękopisy bizantyjskie[27].

W 1 Tymoteusza 3,1 przekazuje wariant ανθρωπινος (ludzki albo człowieka), wariant wspierany jest przez rękopisy starołacińskie itb,d,g,m,mon; większość rękopisów przekazuje πιστος (prawdziwy)[28].

Historia edytuj

Wskazywane były dwa prawdopodobne miejsca powstania kodeksu: Sardynia i Afryka Północna. Sardynia wskazywana jest ze względu na wielkie podobieństwo tekstualne kodeksu z cytatami Lucyfera, biskupa Cagliari na Sycylii[a]. W roku 533 Sardynia przeszła w ręce Bizancjum i zdaniem niektórych badaczy po tej dacie mógł powstać kodeks, ponieważ wtedy było większe zapotrzebowanie na kodeksy bilingwiczne[29][30]. E.A. Lowe datował kodeks na V wiek, Sabatier datował na VI wiek, Montfaucon na VII wiek, Hug na VIII wiek[5]. Od połowy XIX wieku większość badaczy opowiada się za VI wiekiem (Ayuso, Bovier, Kilpatrick, Merk, Nestle, Souter, Tischendorf, Vogels, Wordsworth)[2]. Oficjalna data kodeksu, podawana przez INTF, to wiek VI[31].

Kodeks z Clermont został później dwukrotnie przepisany (Dabs1 Sangemanensis, IX wiek; Dabs2, X wiek). Przechowywany był w Clermont, gdzie w 1556 roku znalazł go Teodor Beza. Beza przywiózł go do Paryża, gdzie został mu wykradziony. Kolejnym jego właścicielem był Claude Dupuy (prawdopodobnie od 1605 roku), następnie jego synowie Jacques i Pierre Dupuy. W 1656 roku Ludwik XIV kupił kodeks od Jacques’a dla Królewskiej Biblioteki (dziś Biblioteka Narodowa Francji). W 1707 roku, Jean Aymont, wykradł 35 kart kodeksu. Jedna z kart trafiła do Holandii, skąd wróciła do Paryża za sprawą właściciela Stosch w 1720 roku. Pozostałe karty zostały sprzedane Robertowi Harleyowi, wielkiemu kolekcjonerowi rękopisów; zostały one odesłane z powrotem przez jego syna, Edwarda Harleya, w 1729 roku[32]. Obecnie przechowywany jest w Bibliotece Narodowej (Grec 107) w Paryżu[3].

Beza był pierwszym uczonym, który badał kodeks i wykorzystał jego tekst w swoim wydaniu Nowego Testamentu z 1582 roku. Wettstein dwukrotnie skolacjonował grecki tekst rękopisu. Wettstein zarzucał, że tekst grecki kodeksu był alterowany w oparciu o łacinę. Zarzut ten obalił Semmler[5]. Rękopis był badany przez Griesbacha, który wyróżnił pięciu korektorów kodeksu (A, B, C, D, E)[33]. Tregelles badał go w 1849 roku i porównał go z transkrypcją rękopisu dokonaną przez Tischendorfa, jeszcze przed jej opublikowaniem[32]. Tischendorf wydał tekst kodeksu, grecki i łaciński, w 1852 roku[34], rozpoznał także dziewięciu korektorów kodeksu[35][36]. Tekst łaciński wydał Paul Sabatier[2].

Na początku XIX wieku K. Hase oraz I. Bekker odkryli, że dwie karty 162–163 zawierają tekst zaginionej tragedii Eurypidesa[37]. Gottfried Hermann wydał w 1821 roku dolny tekst tych kart – Faeton Eurypidesa[35][38]. W chwili obecnej jest to jeden z dwóch zachowanych fragmentów Faetona, drugi fragment pochodzi z III wieku p.n.e. (Pap. Berolinensis 9771)[39][40].

Jest jednym z pięciu rękopisów Nowego Testamentu, które są cytowane w wydaniach krytycznych nie tylko ze względu na tekst oryginalnego skryby, ale również ze względu na noty korektorskie (D1 dla korektora z VII wieku, D2 dla korektora z IX wieku, Dc dla pozostałych korektorów)[41]. Ten sposób cytowania stosowany jest tylko w odniesieniu do tzw. „wielkich kodeksów”.

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Frederic George Kenyon początkowo był zdania, że kodeks powstał w Egipcie (patrz: F.G. Kenyon, Our Bible and the Ancient Manuscripts (2nd ed.), London 1903, s. 145). Po publikacji Soutera z 1905 roku zmienił zdanie i opowiadał się już za Sardynią. (Patrz: Frederic George Kenyon: Handbook to the Textual Criticism of the New Testament. Wyd. 2. London: Macmillan, 1912, s. 99.).

Przypisy edytuj

  1. ↑ Caspar René Gregory: Die griechischen Handschriften des Neuen Testament. Leipzig: J.C. Hinrichs’sche Buchhandlung, 1908, s. 32.
  2. ↑ a b c Bruce M. Metzger: The Early Versions of the New Testament. Oxford: Clarendon Press, 1977, s. 305. ISBN 0-19-826170-5. (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g K. Aland, B. Aland: The Text of the New Testament. przeł. Erroll F. Rhodes. Wm Eerdmans, 1995, s. 110.
  4. ↑ C.R. Gregory: Textkritik des Neuen Testaments. T. 1. Leipzig: 1900, s. 105. [dostęp 2011-09-19]. (niem.).
  5. ↑ a b c Thomas Hartwell Horne, An Introduction to the Critical Study and Knowledge of the Holy Scriptures, Printed for T. Cadell, 1828, s. 137.
  6. ↑ a b c Robert Waltz: New Testament Manuscripts. Codex Vaticanus. [w:] A Site Inspired By: The Encyclopedia of New Testament Textual Criticism [on-line]. 2003. [dostęp 2011-09-20]. (ang.).
  7. ↑ Metzger i Ehrman 2005 ↓, s. 73.
  8. ↑ Eugeniusz Dąbrowski: Prolegomena do Nowego Testamentu. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1959, s. 91.
  9. ↑ Metzger i Ehrman 2005 ↓, s. 73–74.
  10. ↑ Nils Alstrup Dahl, 0230 (= PSI 2306) and the Fourth-century Greek – Latin Edition of the Letters of Paul, w: Text and Interpretation (ed. E. Best and R. McL. Wilson) (Cambridge, 1979), s. 81.
  11. ↑ Bruce M. Metzger: The Canon of the New Testament. Oxford: Clarendon Press, 1989, s. 297, 310.
  12. ↑ Bible Research: Codex Claromontanus (about A.D. 400).
  13. ↑ Bruce M. Metzger: The Canon of the New Testament. Oxford: Clarendon Press, 1989, s. 176.
  14. ↑ K. Aland, B. Aland: The Text of the New Testament. przeł. Erroll F. Rhodes. Grand Rapids, Michigan: 1995, s. 107.
  15. ↑ A. Souter. The Original Home of Codex Claromontanus (D Paul). „JTS”. VI, s. 241, 1904–1905. 
  16. ↑ Nils Alstrup Dahl, 0230 (= PSI 2306) and the Fourth-century Greek – Latin Edition of the Letters of Paul, w: Text and Interpretation (ed. E. Best and R. McL. Wilson) (Cambridge, 1979), s. 82.
  17. ↑ Nils Alstrup Dahl, 0230 (= PSI 2306) and the Fourth-century Greek – Latin Edition of the Letters of Paul, w: Text and Interpretation (ed. E. Best and R. McL. Wilson) (Cambridge, 1979), pp. 85.
  18. ↑ David C. Parker: An Introduction to the NT Manuscripts and Their Texts. Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 259–261. ISBN 978-0-521-71989-6.
  19. ↑ Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: K. Aland, M. Black, C.M. Martini, B.M. Metzger, A. Wikgren. Wyd. 26. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991, s. 409. [NA26]
  20. ↑ UBS3 ↓, s. 564.
  21. ↑ UBS3 ↓, s. 573.
  22. ↑ UBS3 ↓, s. 591.
  23. ↑ Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: K. Aland, M. Black, C.M. Martini, B.M. Metzger, A. Wikgren. Wyd. 26. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991, s. 466.
  24. ↑ Bruce M. Metzger, A Textual Commentary on the Greek New Testament (Deutsche Bibelgesellschaft: Stuttgart, 2001), s. 499–500.
  25. ↑ NA27 ↓, s. 496.
  26. ↑ Eberhard Nestle: Introduction to the Textual Criticism of the New Testament. przeł. William Edie. New York: 1901, s. 76.
  27. ↑ NA27 ↓, s. 511.
  28. ↑ UBS3 ↓, s. 722.
  29. ↑ Alexander Souter. The Original Home of Codex Claromontanus (D Paul). „JTS”. VI, s. 240–243, 1904–1905. 
  30. ↑ H.J. Vogels, Der Codex Claromontanus der Paulinische Briefe, w: H.G. Wood (ed.), Amicitiae corolla (Harris Festschrift), London 1933, s. 274–299.
  31. ↑ INTF, Kodeks D/06 (GA), [w:] Liste Handschriften, Münster [dostęp 2011-09-19].
  32. ↑ a b F.H.A. Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. T. 1. London: George Bell & Sons, 1894, s. 175.
  33. ↑ J.J. Griesbach: Symbolae criticae ad supplendas et corrigendas variarum N.T. lectionum collectiones. Halle: 1793, s. 31–77.
  34. ↑ Konstantin von Tischendorf, Codex Claromontanus sive Epistulae Pauli Omnes Graece et Latine, Leipzig 1852.
  35. ↑ a b Caspar René Gregory: Textkritik des Neuen Testaments. T. 1. Leipzig: 1900, s. 106. [dostęp 2011-09-19]. (niem.).
  36. ↑ Frederic George Kenyon: Handbook to the textual criticism of the New Testament. Wyd. 2. London: Macmillan, 1912, s. 99.
  37. ↑ Hugh Lloyd-Jones, Euripides’ Phaethon, New Series, Vol. 21, No. 3 (Dec., 1971), s. 341.
  38. ↑ Friedrich Blass, Dissertatio de Phaethontis Euripideae fragmentis Claromontanis, 1885
  39. ↑ Eleni Contiades-Tsitsoni, Euripides Pha. 227–244, Tro. 308–341, Iph. Aul. 1036–1079, ZPE 102 (1994), s. 52–60.
  40. ↑ J.U. Powell: New chapters in the history of Greek literature. Oxford: Clarendon Press, 1921, s. 143.
  41. ↑ NA27 ↓, s. 6*.

Bibliografia edytuj

Wydania tekstu
Krytyczne wydania greckiego NT
  • K. Aland, M. Black, C.M. Martini, B. Metzger, A. Wikgren: The Greek New Testament. Wyd. 3. Stuttgart: United Bible Societies, 1983. (gr.). [UBS3]
  • B. Aland, K. Aland, J. Karavidopoulos, C.M. Martini, B. Metzger, A. Wikgren: The Greek New Testament. Wyd. 4. Stuttgart: United Bible Societies, 1993. ISBN 978-3-438-05110-3. (gr.). [UBS4]
  • Eberhard Nestle, Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: K. Aland, M. Black, C.M. Martini, B.M. Metzger, A. Wikgren. Wyd. 26. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991. ISBN 3-438-05100-1. (gr.). [NA26]
  • Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: B. et K. Aland, J. Karavidopoulos, C.M. Martini, B.M. Metzger. Wyd. 27. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001. (gr.). [NA27]
Opracowania

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kodeks_z_Clermont&oldid=71927325”