Wikipedia

Krążowniki lekkie typu Méndez Núñez

typ hiszpańskich krążowników

Krążowniki typu Méndez Núñez – typ dwóch hiszpańskich lekkich krążowników z okresu międzywojennego, zbudowanych w Hiszpanii, określany też jako typ Blas de Lezo.

Krążowniki typu Méndez Núñez
Początkowy wygląd krążowników typu Méndez Núñez
Początkowy wygląd krążowników
Kraj budowy

 Hiszpania

Użytkownicy

 Armada Española

Stocznia

SECN w Ferrol

Wejście do służby

1924

Wycofanie

1963

Zbudowane okręty

2

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

normalna: 4650 ts
pełna: 6043 ts

Długość

140,8 m

Szerokość

14,05 m

Zanurzenie

4,75 m

Napęd

4 turbiny parowe o mocy łącznej 45 776 KM,
12 kotłów parowych, 4 śruby

Prędkość

29 węzłów

Zasięg

5000 Mm przy 13 w.

Załoga

343

Uzbrojenie

6 dział 152 mm (6 × I)
4 działa 47 mm plot. (2 × I)
12 wt 533 mm (4 × III)

Opancerzenie

burty do 76 mm,
pokład 25 mm,
wieża dowodzenia 152 mm

Multimedia w Wikimedia Commons

Jeden okręt „Blas de Lezo” zatonął na skałach przed hiszpańską wojną domową, a drugi „Méndez Núñez” służył do 1963 roku, po przebudowie na krążownik przeciwlotniczy w okresie powojennym. Wyporność normalna okrętów wynosiła 4725 ton, a uzbrojenie główne stanowiło sześć pojedynczych armat kalibru 152 mm. Napędzały je turbiny parowe, pozwalając na osiągnięcie prędkości 29 węzłów.

Historia powstania edytuj

Po klęsce w wojnie amerykańsko-hiszpańskiej w 1898 roku marynarka Hiszpanii przeżywała dłuższy okres stagnacji. Na początku XX wieku ukończono jedynie kilka zaczętych wcześniej krążowników, które szybko stały się przestarzałe. Dopiero 30 lipca 1914 roku parlament – Kortezy uchwalił budowę nowego okrętu tej klasy „Reina Victoria Eugenia”, który zarazem był pierwszym hiszpańskim nowoczesnym krążownikiem o napędzie turbinowym[1]. Był on opracowany w ramach współpracy z brytyjskim przemysłem okrętowym i wywodził się z konstrukcji krążowników typu Birmingham[1]. W tym czasie minister marynarki Augusto Miranda pracował już nad kolejnym planem rozbudowy floty[1]. Jeszcze przed rozpoczęciem budowy pierwszego krążownika, po wybuchu I wojny światowej, 17 lutego 1915 roku Kortezy uchwaliły plan przewidujący budowę dwóch dalszych krążowników, sześciu okrętów podwodnych i szeregu mniejszych jednostek[1]. Wkrótce potem plan poszerzono do czterech krążowników, za łączną kwotę 60 milionów peset[1]. Hiszpanie zdecydowali jednak nie kopiować krążownika „Reina Victoria Eugenia”, lecz zbudować jednostki w oparciu o nowszy, chociaż nieco mniejszy brytyjski projekt[1]. Ich konstrukcja była podobna do brytyjskich krążowników grupy typów C, aczkolwiek z istotnymi zmianami, w tym nieco większymi wymiarami, zmienioną sylwetką, innym uzbrojeniem i wzmocnioną siłownią przystosowaną do mieszanego opalania[2]. Publikacje na ogół podają, że projekt oparto na typie Caledon, jednakże zawierał on także cechy wcześniejszych typów[a]. Zmiany w części wynikały z chęci pozostawienia połowy kotłów opalanych węglem, jak w krążowniku „Reina Victoria Eugenia”, biorąc pod uwagę, że w koloniach mogło być trudniejsze zaopatrzenie w paliwo płynne, podczas gdy nowe brytyjskie okręty miały już kotły opalane tylko mazutem[3].

Budowę pierwszej pary okrętów „Blas de Lezo” i „Méndez Núñez” rozpoczęto w stoczni SECN w Ferrolu dopiero 9 kwietnia i 28 września 1917 roku, lecz z powodu neutralności Hiszpanii podczas wojny oraz opóźnień w dostarczaniu zamówionych mechanizmów z Wielkiej Brytanii, przeciągnęła się ona do lat powojennych[1]. W 1919 roku zrezygnowano z budowy dwóch dalszych okrętów tego typu, zamawiając je później ponownie już jako krążowniki nowszego typu Principe Alfonso[4]. Pierwszy miał nosić imię „Blas de Lezo”, a drugi „Méndez Núñez”, lecz z racji tego, że w 1924 roku przypadało stulecie urodzin admirała Casto Méndez Núñeza (1824-1869), postanowiono oddać w tym roku do służby krążownik o tej nazwie, a ponieważ budowa „Blas de Lezo” była bardziej zaawansowana, dekretem królewskim 6 marca 1922 roku, jeszcze przed wodowaniem, zamieniono nazwy obu okrętom[4]. Pierwszy z budowanych okrętów został zwodowany 27 lipca 1922 roku, a drugi 3 marca 1923 roku[4]. W konsekwencji „Méndez Núñez” został wcielony do służby w marynarce hiszpańskiej w 1924 roku, a „Blas de Lezo” 13 maja 1925 roku[4].

Krążowniki typu Méndez Núñez w chwili ukończenia były oparte na już przestarzałym projekcie wywodzącym się sprzed I wojny światowej[5]. W efekcie były one mniejsze i słabiej uzbrojone od wszystkich wchodzących do służby w latach 20. krążowników, zwłaszcza biorąc pod uwagę mało racjonalne rozmieszczenie artylerii, przez co dysponowały najsłabszą salwą burtową z czterech dział[b].

Okręty typu Méndez Núñez[c]
Nazwa położenie stępki wodowanie wejście do służby los
Méndez Núñez 09.04.1917 27.07.1922 1924 wycofany w 1963
Blas de Lezo 28.09.1917 03.03.1923 13.05.1925 zatonął 11.07.1932

Opis edytuj

Opis ogólny i kadłub edytuj

Ogólna architektura krążowników typu Méndez Núñez była typowa dla krążowników lekkich z początku I wojny światowej, z niewielką nadbudówką dziobową i prawie całą artylerią na jednym poziomie. Kadłub miał podniesiony pokład dziobowy na ok. 1/3 długości[6]. Linie teoretyczne kadłuba i podział wewnętrzny były wzorowane na brytyjskich pierwowzorach[6]. Dziobnica była taranowa w dolnej części, a w górnej wychylona do przodu, podobnie jak w krążowniku „Reina Victoria Eugenia” i brytyjskich wczesnych jednostkach typu C[6][a]. Na pokładzie dziobowym znajdowało się pojedyncze działo głównego kalibru, za nim cylindryczna pancerna wieża dowodzenia, a dalej oddzielona od niej niewielka nadbudówka, za którą był pochyły maszt dziobowy[7]. Na końcu pokładu dziobowego, za masztem, znajdowały się dwa działa rozsunięte na burty[7]. Pokład dziobowy przechodził dalej w pokład wąskiej pokładówki, stanowiącej podstawę dla trzech pochyłych kominów, z których trzeci był nieco węższy od pozostałych[7]. Na rufie znajdowała się niska nadbudówka, na pokładzie której były dwa dalsze działa rozsunięte na burty. Na pokładzie rufowym, niżej od pozostałych, umieszczone było w osi podłużnej kadłuba szóste działo[7]. Kadłub dzielił się grodziami na 14 głównych przedziałów wodoszczelnych[8]. W rejonie kotłowni zastosowano grodzie wzdłużne przy burtach (nachylające się do wewnątrz kadłuba), z zasobniami węglowymi w rejonie linii wodnej[9].

Po modernizacji na „Méndez Núñez” zastosowano wydłużony wznoszący się pokład na dziobie, a trzy kominy zastąpiono przez dwa szersze[10]. Całkowicie zmieniono nadbudówki, które stały się rozbudowane, z trzema działami w superpozycji na dziobie i rufie, przy czym najwyższe działo stało na pierwszym piętrze nadbudówki, a środkowe na platformie o wysokości połowy piętra[11].

Wyporność normalna podawana była początkowo na 4650 ton angielskich[12][13] (4725 ton metrycznych)[3]. Spotykana jest też w publikacjach wartość 4780 ton[14][6]. Wyporność pełna podawana jest na 6043 tony[d]. Długość całkowita wynosiła 140,8 m, a między pionami 134,1 m[14]. Szerokość wynosiła 14 m[3]. Zanurzenie normalne sięgało 4,36 m, a maksymalne 4,75 m[3]. Długość była identyczna jak krążownika „Reina Victoria Eugenia”, przy mniejszej o metr szerokości i o 850 ton wyporności (brytyjski typ Caledon miał kadłub krótszy o 3,6 m i węższy o metr, a wyporność normalną 4120 ts)[15].

Załoga etatowo liczyła 343 osoby, a po modernizacji 370[16][e].

Uzbrojenie edytuj

Uzbrojenie główne krążowników stanowiło sześć pojedynczych dział kalibru 152 mm Vickers Mk T o długości lufy 50 kalibrów (L/50)[f]. Działa były konstrukcji brytyjskiej, produkowane na licencji w zakładach San Carlos[6]. Ich długość lufy była o pięć kalibrów większa od standardowych dział brytyjskiej marynarki[17]. Działa osłonięte były maskami przeciwodłamkowymi. Kąt podniesienia lufy wynosił do 15°, a donośność 15 000 m (realnie mniej)[g]. Strzelały pociskami o masie 45,4 kg[6]. Rozmieszczenie dział tworzyło dwa trójkąty na dziobie i rufie – jedno działo umieszczone centralnie na pokładzie dziobowym, dwa na jego końcach po bokach nadbudówki dziobowej, dwa działa na nadbudówce rufowej obok siebie i jedno na pokładzie głównym na rufie[6]. W stosunku do typu Caledon miały o jedno działo więcej, lecz na skutek ustawienia czterech z dział na burtach, salwę burtową stanowiło jedynie cztery działa (na Caledon – wszystkie pięć ustawione w osi symetrii)[18]. Przewagą było natomiast to, że ogień na wprost w kierunku dziobu i rufy i na ostrych kątach kursowych mogły teoretycznie prowadzić po trzy działa[18]. Sam kaliber dział był typowy dla krążowników lekkich, lecz na skutek małego kąta podniesienia dział, miały one stosunkowo małą donośność, wystarczającą jedynie w latach 20.[19]

Uzbrojenie przeciwlotnicze składało się z czterech dział przeciwlotniczych 3-funtowych kalibru 47 mm Vickers Mk IV L/50[20]. Dwa z nich umieszczono na śródokręciu w rejonie kominów (między pierwszym a drugim na prawej burcie i między drugim a trzecim na lewej burcie), a dwa symetrycznie na platformach po bokach mostka rufowego[20]. Uzupełniały je cztery karabiny maszynowe kalibru 7 mm, które mogły być też wykorzystywane przez oddziały desantowe[20]. Oprócz tego okręty zabierały działo kalibru 76 mm Armstrong L/17 na lawecie lądowej dla oddziałów desantowych[20].

Broń podwodną stanowiło 12 wyrzutni torped kalibru 533 mm w czterech potrójnych aparatach na pokładzie górnym, po dwa na każdej z burt na śródokręciu[6].

Okręty były wyposażone w dwa dalmierze o bazie 2,5 m i jeden półtorametrowy[6]. Do walki nocnej posiadały cztery reflektory o średnicy 610 mm, zamienione po modernizacji „Méndez Núñeza” na dwa o średnicy 900 mm[16].

 
„Méndez Núñez” po modernizacji

Po II wojnie światowej przebudowano „Méndez Núñez” na krążownik przeciwlotniczy; został on wówczas zmodernizowany i przezbrojony w osiem pojedynczych dział uniwersalnych kalibru 120 mm, z których sześć rozmieszczono w osi symetrii okrętu, w trzech poziomach na dziobie i rufie, a dwa po bokach rufowej nadbudówki (nieco podobnie do amerykańskich krążowników typu Atlanta). Działa były również konstrukcji brytyjskiej Vickers-Armstrong Mk F, produkowane na licencji[20]. Długość lufy wynosiła L/45 (faktycznie 47,4 kalibru), a strzelały pociskami o masie 22 kg[20]. Nowe działa miały większą donośność od poprzednich – 20 400 m[20]. Kąt podniesienia luf wynosił od -5° do +80°[11]. Działa zamontowane były w stanowiskach z maskami Mk M[6]. Z lekkiego uzbrojenia okręt otrzymał pięć podwójnych stanowisk niemieckich półautomatycznych armat przeciwlotniczych kalibru 37 mm C/30 i osiem pojedynczych działek kalibru 20 mm[h]. Zdjęto połowę wyrzutni torped, pozostawiając dwie potrójne wyrzutnie[6]. Okręt otrzymał też dwa miotacze bomb głębinowych[6]. W 1949 roku okręt wyposażono w dwa dalocelowniki Hazemeyer z 4-metrowymi dalmierzami[6].

Opancerzenie edytuj

Schemat opancerzenia skopiowany był z brytyjskiego typu Caledon lub typów bezpośrednio go poprzedzających[i]. Opancerzenie pionowe składało się z burtowego pasa pancernego w rejonie linii wodnej na większości długości okrętu, sięgającego w najgrubszej części na śródokręciu do pokładu górnego[21]. Maksymalna grubość pasa w rejonie kotłowni i maszynowni na śródokręciu wynosiła 76 mm, w tym 51 mm pancerza i 25 mm stalowego poszycia burt[21]. Dalej w kierunku dziobu i rufy grubość pancerza zmniejszała się do 51 mm (38 mm na poszyciu 12,7 mm), a w samej części dziobowej do 38 mm (25 mm na poszyciu 12,7 mm)[21]. Chroniona nie była jedynie rufa wraz z maszyną sterową oraz burty bezpośrednio pod pokładem dziobowym (w rejonie, w którym znajdowały się bulaje)[21]. Pancerz miał chronić przed pociskami kalibru do 105 mm niszczycieli okresu I wojny światowej[21].

Okręty posiadały również górny pokład pancerny grubości 25 mm[6]. Opancerzona była także wieża dowodzenia, pancerzem grubości 152 mm, oraz szyb komunikacyjny poniżej[21].

Napęd edytuj

Okręty były napędzane przez cztery turbiny parowe systemu Parsonsa(inne języki) z przekładniami redukcyjnymi, poruszające cztery wały śrub[6][22]. Turbiny wysokiego ciśnienia napędzały wały zewnętrzne, a turbiny niskiego ciśnienia – wewnętrzne[22]. Łączna moc projektowa siłowni wynosiła 45 000 KM, a projektowa prędkość maksymalna 29 węzłów[6]. Parę dostarczało 12 kotłów parowych typu Yarrow[6]. Sześć z nich było opalanych mazutem i umieszczonych w dwóch przednich kotłowniach, a pozostałe sześć było opalanych węglem i umieszczonych w dwóch rufowych kotłowniach[j]. Siłownia była w klasycznym układzie liniowym: cztery kotłownie jedna za drugą, a bezpośrednio za nimi dwie maszynownie, każda mieszcząca dwie turbiny[23] Pierwsza i czwarta kotłownia miały po cztery kotły pośrodku z własnym kominem, a znajdujące się pomiędzy nimi mniejsze kotłownie druga i trzecia miały po dwa kotły i wspólny komin[23]. Zapas paliwa obejmował 806 ton węgla i 726 ton mazutu[3]. Zasięg wynosił 5000 mil morskich przy prędkości 13 węzłów[3]. W toku modernizacji „Méndez Núñeza” nie zmieniano siłowni ani sposobu opalania kotłów[22].

Służba w skrócie edytuj

13 czerwca 1925 roku oba krążowniki weszły w skład Eskadry Szkolnej, lecz wkrótce, w związku z powstaniem Rifenów w Maroku, zostały wcielone do Sił Morskich Afryki Północnej. Razem z innymi okrętami hiszpańskimi prowadziły blokadę morską terenów objętych powstaniem, a 8 września 1925 roku wsparły ogniem desant morski w zatoce Alhucemas. Następnie jeszcze kilkakrotnie ostrzeliwały cele nabrzeżne[24].

„Blas de Lezo” 22 grudnia 1926 roku ubezpieczał przelot dalekodystansowy łodzi latającej Dornier Wal „Plus Ultra” Ramona Franco do Buenos Aires[25]. 25 stycznia 1927 roku wyruszył w rejs do Chin, gdzie od marca do sierpnia służył w ochronie interesów europejskich podczas zamieszek antykomunistycznych[25]. Powrócił do Hiszpanii w listopadzie i służył następnie do szkolenia. 11 lipca 1932 roku, podczas manewrów floty, wszedł na skały podwodne koło przylądka Finisterre i zatonął na skutek uszkodzenia poszycia[24].

„Méndez Núñez” pozostał na wodach Afryki do 1927 roku. W miesiącach poprzedzających wojnę domową w Hiszpanii, w czerwcu 1936 roku okręt został wysłany do Santa Izabel w hiszpańskiej kolonii Gwinei Równikowej. W obliczu zdecydowanej postawy załogi popierającej rząd republikański, we wrześniu 1936 roku krążownik przeszedł do Hiszpanii, wchodząc w skład morskich sił strony rządowej[26]. Uczestniczył w operacjach floty na Morzu Śródziemnym. 24 kwietnia 1937 roku w składzie sił głównych floty ostrzeliwał cele nabrzeżne w rejonie Malagi[27]. 29 grudnia stał się celem nalotu i został trafiony jedną bombą, lecz bez większych zniszczeń[28]. W nocy z 5 na 6 marca 1938 roku „Méndez Núñez” wziął udział w drugiej bitwie koło przylądka Palos, prowadząc pojedynek artyleryjski z wszystkimi trzema krążownikami frankistów, co umożliwiło republikańskim niszczycielom storpedowanie „Baleares”[28]. Na skutek utraty większości terytorium przez siły rządowe, flota republikańska wyszła w morze i 7 marca 1939 roku została internowana w Bizercie[29]. Okręty zostały następnie zwrócone nowemu frankistowskiemu rządowi. Z uwagi na zużycie maszyn i przestarzałe uzbrojenie, „Méndez Núñez” trafił od razu do remontu, połączonego z modernizacją, która jednak znacznie przeciągnęła się w czasie. Rozpatrywany był wariant unowocześnienia artylerii przez instalację 6 nowszych dział 152 mm, o większej donośności, w trzech wieżach jak w typie Principe Alfonso[30]. W 1940 roku zdecydowano jednak przebudować okręt na krążownik przeciwlotniczy, montując 8 pojedynczych dział uniwersalnych 120 mm jako główne uzbrojenie. Na dziobie i rufie były one zamontowane schodkowo na trzech poziomach. Jednocześnie znacznie zmodyfikowano nadbudówki, trzy kominy połączono w dwa i podniesiono pokład dziobowy[30].

Po modernizacji okręt przyjęto do służby 29 marca 1947 roku[5]. W 1957 roku wziął udział z głównymi siłami floty w interwencji podczas powstania w hiszpańskiej enklawie Ifni na terytorium Maroka[5]. 23 lutego 1963 roku okręt wycofano z aktywnej służby, a w grudniu skreślono z listy floty, po czym sprzedano na złom w 1964 roku[5].

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ a b O oparciu okrętów na typie Caledon piszą Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 3, Barabanow 2007 ↓, s. 137 i Pacholski 2012 ↓, s. 70. Od wszystkich okrętów grupy typów C hiszpańskie okręty różniły się większą wypornością (o około 500 ton), długością (o 3-5 m) i szerokością (o około metr), liczbą kotłów, rozmieszczeniem artylerii i sylwetką z trzema kominami zamiast dwóch (z wyjątkiem najwcześniejszego typu Caroline). Napęd za pomocą czterech śrub oraz starszy dziób taranowy hiszpańskich okrętów odpowiadają jednak wcześniejszym typom krążowników tej grupy, do typów Cambrian i Centaur (budowanych od końca 1914 roku), natomiast od typu Caledon budowanego od 1916 roku miały one już zupełnie inną prostą nachyloną dziobnicę oraz dwie turbiny i dwie śruby (por. Conway’s All the world’s fighting ships 1906–1921 ↓, s. 56-60, 379)
  2. ↑ Na podstawie Barabanow 2007 ↓ (całość). Liczbę czterech dział w salwie burtowej miały jeszcze jedynie japońskie mniejsze, budowane równolegle lecz ukończone w 1919 roku krążowniki lekkie typu Tenryū
  3. ↑ Daty według Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 3-4. W publikacjach daty położenia stępki i wodowania bywają zamienione, zgodnie z pierwotnym przyporządkowaniem nazw (np. Conway’s All the world’s fighting ships 1906–1921 ↓, s. 379)
  4. ↑ 6043 tony w Jane’s Fighting Ships 1937 ↓, s. 443 (prawdopodobnie tony angielskie) i Anca Alamillo i Mitiuckow 2002a ↓, s. 31, natomiast 6045 ton w Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 7 i Barabanow 2007 ↓, s. 137
  5. ↑ Według Pacholski 2012 ↓, s. 72, liczebność załogi doszła po modernizacji do 467 osób.
  6. ↑ Tak według Anca Alamillo i Mitiukow 2002a ↓, s. 33 i John Campbell: Naval weapons of World War Two. Annapolis: 2002, s. 389. (ang.).. Według Barabanow 2007 ↓, s. 135, 137, działa nosiły oznaczenie Mk V (litera).
  7. ↑ Tak według Barabanow 2007 ↓, s. 137. Według Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 10, podczas wojny domowej w raporcie dla ministerstwa o potrzebie przezbrojenia wskazano, że efektywna donośność wynosi 12 000 m.
  8. ↑ Liczbę 10 działek 37 mm i 8 działek 20 mm podaje Jane’s Fighting Ships 1953-54 ↓, s. 333 i jest ona zgodna z podaną w Anca Alamillo i Mitiuckow 2002b ↓, s. 39 oraz szczegółowymi planami w Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 10-11, pokazującymi pięć podwójnych stanowisk 37 mm i osiem pojedynczych 20 mm. Według Anca Alamillo i Mitiuckow 2002a ↓, s. 34, okręt miał pięć podwójnych działek 37 mm i osiem poczwórnych 20 mm, co jest powielane w innych publikacjach, lecz prawdopodobnie wynika z omyłki (dawałoby to bardzo dużą liczbę 32 działek 20 mm). Barabanow 2007 ↓, s. 137 podaje cztery podwójne stanowiska działek 37 mm i cztery poczwórne 20 mm.
  9. ↑ Typ Caledon według Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 9. Opancerzenie wcześniejszych typów krążowników Cambrian i Centaur było takiej samej grubości (Conway’s All the world’s fighting ships 1906–1921 ↓, s. 59-60
  10. ↑ Publikacje podają, że kotły opalane mazutem były w dwóch dziobowych kotłowniach, a opalane węglem w „rufowej grupie” (Anca Alamillo i Mitiuckow 2002a ↓, s. 31), stąd niektórzy autorzy piszą o jednej rufowej kotłowni (Barabanow 2007 ↓, s. 137), lecz z rysunku w Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 5 wynika, że rufowa grupa również składała się z dwóch kotłowni.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 2-3.
  2. ↑ Conway’s All the world’s fighting ships 1906–1921 ↓, s. 379 (zmiany na podstawie s. 59-60 i 379)
  3. ↑ a b c d e f Anca Alamillo i Mitiuckow 2002a ↓, s. 31.
  4. ↑ a b c d Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 4.
  5. ↑ a b c d Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 32.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Barabanow 2007 ↓, s. 137.
  7. ↑ a b c d Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 6 (plan).
  8. ↑ Pacholski 2012 ↓, s. 70.
  9. ↑ Na podstawie Pacholski 2012 ↓, s. 70 i rysunków Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 5
  10. ↑ Barabanow 2007 ↓, s. 138.
  11. ↑ a b Pacholski 2012 ↓, s. 73.
  12. ↑ Jane’s Fighting Ships 1937 ↓, s. 443.
  13. ↑ Conway’s All the world’s fighting ships 1906–1921 ↓, s. 379.
  14. ↑ a b Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 7.
  15. ↑ Conway’s All the world’s fighting ships 1906–1921 ↓, s. 60, 379.
  16. ↑ a b Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 13.
  17. ↑ Anca Alamillo i Mitiuckow 2002a ↓, s. 33.
  18. ↑ a b Anca Alamillo i Mitiuckow 2002a ↓, s. 32.
  19. ↑ Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 10.
  20. ↑ a b c d e f g Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 11-12.
  21. ↑ a b c d e f Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 8-9.
  22. ↑ a b c Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 8.
  23. ↑ a b Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 5 (rysunek).
  24. ↑ a b Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 20-22.
  25. ↑ a b Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 21.
  26. ↑ Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 22-23.
  27. ↑ Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 25-26.
  28. ↑ a b Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 29.
  29. ↑ Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 30.
  30. ↑ a b Anca Alamillo i Mitiukow 2003 ↓, s. 31.

Bibliografia edytuj

  • Alejandro Anca Alamillo, Nikołaj Mitiukow. «Mendez Nunez» i drugije. Kriejsiera-skauty ispanskogo fłota [«Мендес Нуньес» и другие. Крейсера-скауты испанского флота]. „Morskaja Kollekcyja”. Nr 9/2003, 2003. Moskwa. (ros.). 
  • Alejandro Anca Alamillo, Nikołaj Mitiuckow. Hiszpańskie krążowniki Méndez Núñez i Blas de Lezo cz. I. „Okręty Wojenne”. Nr 4/2002. XII (54), 2002. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Alejandro Anca Alamillo, Nikołaj Mitiuckow. Hiszpańskie krążowniki Méndez Núñez i Blas de Lezo cz. II. „Okręty Wojenne”. Nr 5/2002. XII (55), 2002. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Michaił Barabanow: Ispanija. W: S. Patianin, A. Daszjan, K. Bałakin, M. Barabanow, K. Jegorow: Kriejsiera Wtoroj mirowoj. Ochotniki i zaszczitniki [Крейсера Второй мировой. Охотники и защитники]. Moskwa: Kollekcyja, Jauza, EKSMO, 2007. ISBN 5-699-19130-5. (ros.).
  • Łukasz Pacholski. Hiszpańskie krążowniki lekkie typu Méndez Núñez. „Morze, Statki i Okręty”. 7-8/2012. XVII (125), lipiec – sierpień 2012. Warszawa: Magnum X. ISSN 1426-629X. 
  • Conway's All the world’s fighting ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
  • Jane’s Fighting Ships 1937. Francis McMurtrie (red.). Londyn: Sampson Low, Marston & Co, 1937. (ang.).
  • Jane’s Fighting Ships 1953-54. Raymond Blackman (red.). Londyn: Sampson Low, Marston & Co. Ltd., 1954. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krążowniki_lekkie_typu_Méndez_Núñez&oldid=71865800”