Krempachy

wieś w województwie małopolskim

Krempachy (węg. Bélakorompa, do 1899 Dunajecz-Krempach, niem. Krempach[2]), wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Nowy Targ. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim. Położona jest w południowej Małopolsce w regionie geograficznym Kotlina Nowotarska i historyczno-etnograficznym Spisz[3].

Artykuł 49°26′02″N 20°09′43″E
- błąd 39 m
WD 49°26'N, 20°9'E, 49°26'7.30"N, 20°9'52.34"E
- błąd 2336 m
Odległość 915 m
Krempachy
— wieś —
Ilustracja
Kościół parafialny św. Marcina
Państwo  Polska
Województwo  małopolskie
Powiat nowotarski
Gmina Nowy Targ
Wysokość ok. 600 m n.p.m.
Liczba ludności (2020) 1378[1]
Strefa numeracyjna 18
Kod pocztowy 34-433
Tablice rejestracyjne KNT
SIMC 0457320
Położenie na mapie gminy wiejskiej Nowy Targ
Mapa konturowa gminy wiejskiej Nowy Targ, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Krempachy”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Krempachy”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Krempachy”
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego
Mapa konturowa powiatu nowotarskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Krempachy”
Ziemia49°26′02″N 20°09′43″E/49,433889 20,161944
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Nazwa pochodzi prawdopodobnie od Krummbach (niem. „kręty potok”), co odnosi się do Dursztyńskiego Potoku (dawniej Kręcina). Jeszcze w XIX wieku i na początku XX wieku w powszechnym użyciu była nazwa Krempach.

HistoriaEdytuj

Założył je w XIV w. ród Berzeviczych. Podobnie jak inne wsie spiskie wchodziły w skład posiadłości niedzickich, których właścicielami były znane rody węgierskie: Brzeviczych, Zapolyich, Horvathów i Salomonów, a w XVI w. polski ród Łaskich. W 1549 wieś przechodzi na luteranizm za sprawą właściciela Horvatha, a jej rekatolicyzacja nastąpiła dopiero po 1660 za sprawą rodu Stansithów-Horvathów.

Od 1920 wieś weszła w granice państwa polskiego; w okresie 1939–1945 okupowana przez Słowację.

  • Kościół cmentarny św. Walentego
  • Kręty Potok w Krempachach
  • Budynek straży pożarnej

ZabytkiEdytuj

Wieś ma typową dla spiskich wsi zabudowę. Wrzecionowaty rynek powstał z rozdwojenia osi głównej na dwie drogi zbiegające się na jego końcach. Przy rynku stoi kościół parafialny, a po obu stronach domy zwrócone szczytami do drogi oraz rzędy stodół okalające zabudowę w pewnej odległości od domów ze względów przeciwpożarowych oraz obronnych.

Szczególnie cennymi zabytkami wsi są dwa kościoły – parafialny św. Marcina i cmentarny św. Walentego.

Kościół św. MarcinaEdytuj

Kościół św. Marcina – murowany, o jednokalenicowej konstrukcji dachu, kryty gontem – reprezentuje styl przejściowy między gotykiem i renesansem, wybudowany został w I poł. XVI w. jego wyposażenie zaś pochodzi z połowy XVIII w. Kościół posiada sklepienie kolebkowe z lunetami, w prezbiterium z żebrami dekoracyjnymi. W nawie pilastry. We wnęce ołtarza obraz św. Marcina klęczącego przed ukazującym mu się na górze Chrystusem XVIII w. Na szczególną uwagę zasługuje tu gotycka monstrancja z roku 1528 w kształcie kapliczki z figurką św. Piotra. Na północnej ścianie współczesna polichromia obrazująca legendę o św. Marcinie – w stroju rzymskim, odcina mieczem pół płaszcza i oddaje żebrakowi.

Renesansowa wieża po stronie zachodniej jest elementem, którego nie spotka się w innych polskich kościołach poza Spiszem (występuje również we Frydmanie). Obiega ją hurdycja (czatownia), która mogła spełniać funkcje obronne lub być doskonałym punktem widokowym. Nad drewnianą hurdycją znajduje się attyka z elementami zbliżonymi do motywu jaskółczego ogona.

Kościół św. WalentegoEdytuj

Bezwieżowy kościół cmentarny, leżący na skraju wsi, został wybudowany w roku 1761 na miejscu starego drewnianego kościoła, prawdopodobnie starszego od kościoła parafialnego. Wnętrze podzielone pilastrami. Sklepienie kolebkowe z lunetami podzielone jest na pole, wypełnione gipsową ornamentyką. Ołtarz główny zdobi obraz przedstawiający świętych Stanisława, Walentego i Mikołaja – tzw. święta rozmowa, który jest środkowym obrazem z dawnego tryptyku pochodzącego ze starego, drewnianego kościoła.

Zdobione ołtarze obydwu kościołów stanowią przykłady urządzenia świątyni w stylu rokokowym.

KulturaEdytuj

We wsi jest używana gwara spiska, zaliczana przez polskich językoznawców jako gwara dialektu małopolskiego języka polskiego, przez słowackich zaś jako gwara przejściowa polsko-słowacka[4].

TurystykaEdytuj

W okolicy znajduje się rezerwat przyrody Przełom Białki pod Krempachami, gdzie można zobaczyć m.in. reliktową roślinność naskalną. Wapienne skałki w okolicy ciągną się od Kramnicy w przełomie Białki do Czerwonej Skały.

Przez Krempachy przebiega zielony szlak turystyczny z Nowej Białej do Dursztyna.

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Gmina Nowy Targ w liczbach | ugnowytarg.pl, ugnowytarg.pl [dostęp 2021-04-09] (pol.).
  2. ↑ Andrzej Olejko, „Niedoszły sojusznik czy trzeci agresor? Wojskowo-polityczne aspekty trudnego sąsiedztwa Polski i Słowacji 1918-1939”, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego i Wydawnictwo Arkadiusz Wingert, Kraków – Rzeszów 2012, strona 10.
  3. ↑ Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.
  4. ↑ Júlia Dudášová-Kriššáková, Goralské nárečia z pohľadu súčasnej slovenskej jazykovedy, Prešov: Vydavateľstvo Prešovskej univerzity v Prešove, 2016, s. 20–24, ISBN 978-80-555-1714-8 (słow.).

BibliografiaEdytuj

  • Polski Spisz Stanisław Figiel. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1997. ​ISBN 83-7005-396-3​.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krempachy&oldid=62953486”