Ksenobiotyki (z gr. ksenos – obcy i bios – życie) – związki chemiczne, które są obce dla organizmu i nie spotyka się z nimi w naturze, nie są przez niego wytwarzane, a które jednocześnie wykazują aktywność biologiczną. Zalicza się do nich leki i wiele szkodliwych substancji wprowadzonych sztucznie do środowiska (trucizny, kancerogeny, mutageny, teratogeny)[1][2][3][4].

Czasem ksenobiotykami określa się wszystkie substancje, także pochodzenia naturalnego, które nie są wytwarzane przez organizm[5].

Główne grupy ksenobiotyków

edytuj

Metabolizm ksenobiotyków

edytuj

Znajomość losów ksenobiotyków w organizmie jest kluczowa w farmacji, farmakologii, medycynie i toksykologii[3].

Etapy metabolizmu ksenobiotyków[6]:

  • wchłanianie (absorpcja)
  • rozprowadzenie po organizmie (dystrybucja)
  • przemiany biochemiczne (biotransformacja)
  • wydalanie

Większość ksenobiotyków ulega w organizmie zwierzęcym, także u ludzi biotransformacji, z wyjątkiem związków silnie polarnych (np. kwas ftalowy) lub lotnych, takich jak eter etylowy, które w organizmie ulegają biokumulacji w tkance tłuszczowej m.in. niektóre pestycydy chloroorganiczne, dioksyny[7].

Etapy biotransformacji

edytuj

Przemiany ksenobiotyków obejmuje:

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. M.W.G. de Bolster, Glossary of terms used in bioinorganic chemistry (IUPAC Recommendations 1997), „Pure and Applied Chemistry”, 69 (6), 1997, s. 1251–1304, DOI10.1351/pac199769061251 [dostęp 2021-04-08] (ang.).
  2. ksenobiotyki [online], Słownik terminów biologicznych PWN [dostęp 2021-04-08].
  3. a b Robert K. Murray, Metabolizm ksenobiotyków, [w:] Robert Kincaid Murray, Daryl K. Granner, Victor W. Rodwell, Biochemia Harpera ilustrowana, wyd. VI uaktualnione, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008, s. 762, ISBN 978-83-200-3573-5.
  4. Rosette M. Roat-Malone, Bioinorganic Chemistry. A Short Course, wyd. 2, Hoboken, NJ, USA: John Wiley & Sons, Inc., 2007, s. 362, DOI10.1002/9780470191712, ISBN 978-0-470-19171-2, OCLC 181350156 (ang.).
  5. Jan Koolman, Klaus-Heinrich Röhm, Color atlas of biochemistry, wyd. 2, Stuttgart: Thieme, 2005, s. 316, ISBN 3-13-100372-3, OCLC 56526402.
  6. Wolfgang Dekant, Spiridon Vamvakas, Toxicology, [w:] Ullmann’s Encyclopedia of Industrial Chemistry, Weinheim: Wiley‐VCH, 2005, s. 11, DOI10.1002/14356007.b07_155.pub2 (ang.).
  7. Michele La Merrill i inni, Toxicological Function of Adipose Tissue: Focus on Persistent Organic Pollutants, „Environmental Health Perspectives”, 121 (2), 2013, s. 162–169, DOI10.1289/ehp.1205485, ISSN 0091-6765, PMID23221922, PMCIDPMC3569688 [dostęp 2019-11-10].