Leyla Zana (ur. 3 maja 1961 w Silvan) – kurdyjska polityk, która została uwięziona za mówienie w języku kurdyjskim w tureckim parlamencie po wygłoszeniu przysięgi, za co została oskarżona o występowanie przeciwko jedności Turcji.

Leyla Zana
Ilustracja
Leyla Zana w 2013.
Data i miejsce urodzenia

3 maja 1961
Silvan

Deputowana do Wielkiego Zgromadzenia Narodowego Turcji
Okres

od 12 czerwca 2011
do 11 stycznia 2018

Przynależność polityczna

Socjaldemokratyczna Partia Ludowa

Deputowana do Wielkiego Zgromadzenia Narodowego Turcji
Okres

od 20 października 1991
do 30 czerwca 1994

Przynależność polityczna

Ludowa Partia Demokratyczna

W 1995 otrzymała Nagrodę Sacharowa nadawaną przez Parlament Europejski[1], jednak nie mogła jej odebrać do czasu jej wyjścia z więzienia w 2004. W 1995 została uhonorowana również nagrodę Brunona Kreiskiego.

Życiorys

edytuj

Leyla Zana urodziła się 3 maja 1961 w Silvan w Turcji, niedaleko Diyarbakır, położonego w tureckiej części Kurdystanu. W wieku 14 lat poślubiła Mehdiego Zanę, który sprawował w Diyarbakır urząd burmistrza do czasu przewrotu wojskowego w 1980, po którym stał się więźniem politycznym.

W 1991 Leyla Zana została pierwszą Kurdyjką, która uzyskała mandat do Wielkiego Zgromadzenia Narodowego Turcji (tureckiego parlamentu). Wywołała skandal posługując się w parlamencie językiem kurdyjskim, którego publiczne używanie było w Turcji przestępstwem (na posługiwanie się nim zezwolono dopiero w grudniu 1990 / kwietniu 1991 roku[2]). Kończąc swoją przemowę zaznaczyła:

Przysięgam na mój honor i godność przed wielkim narodem tureckim strzec integralności i niepodległości kraju, niepodzielnej jedności narodu i ojczyzny oraz niekwestionowanej i bezwarunkowej suwerenności narodu. Przyrzekam dochować wierności konstytucji. Składam tę przysięgę za braterstwo pomiędzy Turkami a Kurdami[3].

Tylko ostatnie zdanie – Składam tę przysięgę za braterstwo pomiędzy Turkami a Kurdami – wypowiedziała w języku kurdyjskim.

Początkowo przed konsekwencjami prawnymi chronił ją immunitet. Wstąpiła do Partii Demokratycznej, która została zdelegalizowana, zaś Leyla Zana została pozbawiona immunitetu. W grudniu 1994 z trzema innymi członkami parlamentu z ramienia Partii Demokratycznej (Hatipem Dicle, Selimem Sadakiem i Orhanem Doganem) została aresztowana i oskarżona o zdradę oraz przynależność do Partii Pracujących Kurdystanu (PKK). Oskarżenie o zdradę nie było przedstawione przed sądem, zaś Zana zaprzeczyła informacjom o przynależność do PKK. Jednak dalsze postępowanie miało opierać się na zeznaniach świadków, których zeznania miały być wymuszane pod wpływem tortur[4]. Zana i inni oskarżeni zostali skazani na 15 lat pozbawienia wolności. Zgodnie z wyrokiem, została aresztowana.

To jest spisek. (...) Nie zgadzam się z żadnym ze stawianych mi oskarżeń. Jeśli byłyby one prawdziwe, wzięła bym całkowitą odpowiedzialność za nie, nawet gdyby kosztowałoby mnie to utratę życia. Bronię demokracji, praw człowieka i braterstwa pomiędzy ludźmi. I będę to robić tak długo, jak długo będę żyć.[4]

Leyla Zana została uznana przez Amnesty International za więźnia sumienia. W 1994 została uhonorowana nagrodą pamięci Thorolfa Rafto (przyznawaną przez Fundację Rafto), zaś w 1995 Nagrodą Sacharowa (przyznawaną przez Parlament Europejski). W tym samym roku otrzymała również nagrodę Brunona Kreiskiego. W 1998 ciążący na niej wyrok został przedłużony z powodu listu, który napisała i który to został opublikowany w kurdyjskiej prasie. Miała w nim wyrażać zabronione w Turcji, pro separatystyczne poglądy. Podczas jej pobytu w więzieniu opublikowano jej książkę Zapiski z więzienia (maj 1999).

Sprawa Leyli Zany oraz przestrzegania praw człowieka przez władze tureckie stały się elementem ograniczającym tureckie aspiracje do bycia członkiem Unii Europejskiej. Członkowie UE potwierdzili swoje stanowisko w tej sprawie przyznając Leyli Zanie Nagrodę Sacharowa w 1995.

W 2001 Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekał w sprawie przeciwko Turcji, dotyczącej procesu Leyli Zany. W 2003 w ramach dostosowywania prawa do wymogów europejskich, w Turcji wprowadzono przepisy, zgodnie z którymi w przypadku uznania przez Europejski Trybunał wyroku wydanego przez sąd turecki za niezgodny z postanowieniami zawartymi w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, będzie stanowiło to podstawę do rozpoczęcia nowego procesu[5].

9 czerwca 2004 decyzją tureckiego sądu apelacyjnego unieważniono 15-letnie wyroki ciążące na Leyli Zanie, Hatipie Dicle, Selimie Sadaku oraz Orhanie Doganie, wydane przez turecki Sąd Bezpieczeństwa Stanu[5].

W styczniu 2005 Europejski Trybunał Praw Człowieka przyznał Leyli Zanie oraz jej uwięzionym towarzyszom odszkodowania w wysokości 9000 od rządu tureckiego, jako rekompensatę za naruszenie jej prawa do wolności słowa.

Zana oraz pozostali więźniowie utworzyli w Turcji nową formację polityczną Ruch Społeczny na Rzecz Demokracji (DTH). 17 sierpnia 2005 Partia Demokratyczno-Społeczna (DTP) połączyła się z Partią Ludowo-Demokratyczną (DEHAP) i DTH.

Aktualna aktywność polityczna

edytuj

Od 2007 Zana jest aktywną działaczką na rzecz praw człowieka w Turcji, działa także w nowej partii, którą była współzałożycielką w 2005. Wiele kontrowersji wzbudziła jej propozycja reorganizacji Turcji z państwa unitarnego w federację; jednym z członów tej federacji miałby być Kurdystan[6].

W kwietniu 2008 Zana została skazana przez tureckie władze na dwa lata więzienia za rzekome „szerzenie propagandy terrorystycznej”. Oskarżenie to dotyczyło jej wypowiedzi, w której stwierdziła, że „Kurdowie mają trzech liderów, mianowicie Masuda Barzaniego, Dżalala Talabaniego oraz Abdullaha Öcalana[7]. Masud Barzani jest prezydentem Kurdyjskiego Okręgu Autonomicznego W Iraku, Dżalal Talabani - etnicznym Kurdem, prezydentem Iraku, zaś Abdullah Öcalan liderem Partii Pracujących Kurdystanu, organizacji uznawanej za terrorystyczną.

Leya Zana w 2015 została wybrana z ramienia Ludowej Partii Demokratycznej do Wielkiego Wielkiego Zgromadzenia Narodowego Turcji[8].

Przypisy

edytuj
  1. Leyla Zana - EP SAKHAROV PRIZE NETWORK [online], 2 listopada 2017 [dostęp 2017-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-02].
  2. Maria Giedz: Węzeł kurdyjski. Warszawa: Dialog, 2002, s. 16. ISBN 83-88938-23-1.
  3. Kurdish Political Prisoner Leyla Zana Released After a Decade in Jail. [dostęp 2008-07-12]. (ang.).
  4. a b Defiance Under Fire Leyla Zana: Prisoner of Conscience. [dostęp 2008-07-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 lutego 2006)]. (ang.).
  5. a b Turcja: czworo więźniów sumienia uwolnionych po 10 latach!. [dostęp 2008-07-12]. (pol.).
  6. Pro-Kurdish politician Zana: Time to divide Turkey into states. [dostęp 2008-07-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (22 lutego 2012)]. (ang.).
  7. Kurdish politiican Zana sentenced to prison in Turkey. [dostęp 2008-07-12]. (ang.).
  8. Record number of women elected to Turkish parliament | World news | The Guardian [online], 16 czerwca 2016 [dostęp 2016-06-16] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-16].

Linki zewnętrzne

edytuj