Wikipedia

Gajusz Mariusz

wódz rzymski
(Przekierowano z Mariusz (wódz rzymski))

Gajusz Mariusz, łac. Gaius Marius (ur. 157 p.n.e. w Cereatae, zm. 13 stycznia 86 p.n.e. w Rzymie) – polityk rzymski okresu republikańskiego. Homo novus (człowiek spoza starej arystokracji senatorskiej), jeden z najwybitniejszych przywódców stronnictwa popularów. Wielokrotny konsul, dowódca wojskowy i reformator armii rzymskiej.

Gajusz Mariusz
Ilustracja
Domniemane popiersie Gajusza Mariusza
Data i miejsce urodzenia

157 p.n.e.
Cereatae pod Arpinum

Data i miejsce śmierci

13 stycznia 86 p.n.e.
Rzym

Konsul rzymski (po raz I) wraz z Lucjuszem Kasjuszem Longinusem
Okres

od 107 p.n.e.
do 106 p.n.e.

Konsul rzymski
(pięciokrotnie z rzędu)
Okres

od 104 p.n.e.
do 100 p.n.e.

Konsul rzymski (po raz VII) wraz z Lucjuszem Korneliuszem Cynną
Okres

od 1 stycznia 86 p.n.e.
do 13 stycznia 86 p.n.e.

Rodzice

Mariusz i Fulcinia

Małżeństwo

Julia

Dzieci

Gajusz Mariusz (młodszy) konsul roku 82 p.n.e.

Multimedia w Wikimedia Commons

Jego konflikt z Lucjuszem Korneliuszem Sullą rozpoczął serię wojen domowych, które w II poł. I wieku p.n.e. doprowadziły do upadku systemu republikańskiego i powstania nowej formy rządów zwanej pryncypatem. W Żywotach Plutarcha określony mianem trzeciego założyciela Rzymu (po Romulusie i dyktatorze Kamillusie; Plutarch Żywoty - Mariusz XXVII.5[1]).

Pochodzenie edytuj

Urodził się w 157 p.n.e. w południowolatyńskim Cereatae niedaleko Arpinum[2]. Był synem Mariusza i Fulcinii. Według autorów antycznych rodzina była biedna, a przyszły konsul od wczesnej młodości musiał pracować na własne utrzymanie (Plutarch Żywoty - Mariusz III[2], Juwenalis Satyry VIII.240-263[3]). Współcześnie uważa się jednak, że Mariusz pochodził z dobrze ustosunkowanej rodziny ekwickiej[4][5]. Przekaz antyczny jest prawdopodobnie, powtórzoną przez autorów okresów późniejszych opinią, która powstała w wyniku niechęci do niego ze strony uważającej go za parweniusza arystokracji senatorskiej. Niemożliwością było zrobienie w Rzymie tak błyskotliwej kariery oraz małżeństwo z członkinią arystokratycznej rodziny Juliuszów przez człowieka niemajętnego[6].

Kariera polityczna edytuj

Swoją karierę Mariusz rozpoczął od służby w armii i udziału w wojnie numantyjskiej (133 p.n.e.). W Hiszpanii został zauważony przez Scypiona Afrykańskiego Młodszego, który miał go wskazać jako swojego potencjalnego następcę[2]. Dzięki wstawiennictwu Kwintusa Cecyliusza Metellusa w 119 p.n.e. został wybrany trybunem ludowym, a w 115 pretorem. Służył ponownie w Hiszpanii, a wraz z wybuchem wojny z Jugurtą na stanowisku legata, w Afryce. Przypuszczalnie w tym okresie swojej kariery nie myślał jeszcze o zmianach systemowych w Rzymie, ale o tym aby zająć w jego ramach jak najdogodniejsze dla siebie miejsce[5]. W 111 p.n.e. ożenił się z Julią, ciotką Juliusza Cezara (Swetoniusz Boski Juliusz VI.1[7]) należącą do świetnie ustosunkowanego rodu Juliuszów.

W roku 107 p.n.e. wykorzystując powszechne niezadowolenie z rządów senatorskich, przy wsparciu ekwitów i plebsu został wybrany konsulem (po raz pierwszy). Stało się to, gdy był on legatem w armii walczącego z Jugurtą Metellusa[8]. Wysłany przez swego zwierzchnika do Rzymu oskarżył Metellusa o opieszałość w działaniach wojennych i obiecał Rzymianom sprowadzenie Jugurty żywego bądź martwego[9]. Tym samym, po 7 latach ubiegania się o urząd konsula dopiął swego, mimo fałszywego charakteru oskarżenia. W wyniku trwającego między nimi sporu[10] przejął dowództwo nad armią. Sukcesem okazała się jego strategia polegająca na zdobywaniu miast, a przez to pozbawianie Numidyjczyków kolejnych punktów oporu. W końcu, w wyniku zdrady jakiej dopuścił się teść Jugurty, król Mauretanii Bokchus, władca numidyjski został pojmany[11]. Dokonał tego służący pod rozkazami Mariusza młody dowódca jazdy Lucjusz Korneliusz Sulla[4][5]. W 104 p.n.e. Mariusz pod swoją nieobecność został ponownie obrany konsulem, a po powrocie do miasta odbył zasłużony triumf (Plutarch Mariusz XII[12]).

Najazd Cymbrów i Teutonów edytuj

W tym czasie po raz kolejny zagrozili Rzymowi germańscy Cymbrowie. Wcześniej w roku 113 p.n.e. w sojuszu z Teutonami rozbili armię Gnejusza Papiriusza Karbona pod Noreią, a w 105 p.n.e. w bitwie pod Arausio zadali jedną z największych klęsk w historii Rzymu, całkowicie niszcząc dwie armie konsularne (Kwintusa Serwiliusza Cepionna i konsula Gnejusza Maliusza Maksymusa)[5]. Mariusz, wybierany na stanowisko konsula przez 5 kolejnych lat (104-100 p.n.e.) musiał zreorganizować armię rzymską tak, aby była zdolna do odparcia zagrożenia[13].

Reforma armii edytuj

Źródłem kryzysu rzymskiej wojskowości były zmiany społeczno-ekonomiczne przełomu wieków II i I p.n.e. Polityka podbojów spowodowała napływ taniego zboża i nieopłacalność produkcji rolnej w Italii[14]. Ponieważ do czasów reformy w legionach mogli służyć tylko obywatele o określonych dochodach, zmiany w zamożności stanowiły podstawowy problemem w pozyskaniu rekrutów[15] (Liwiusz Ab Urbe Condita I.42-43[16]). Mariusz postanowił przeprowadzać zaciąg wśród niespełniających kryteriów cenzusowych proletariuszy i wyposażać ich na koszt państwa. Przyznano im również niewielki żołd, początkowo 5 asów dziennie[17][18].

Zmianie poddano również wojskową organizację. Podstawową jednostką taktyczną została kohorta, na którą składały się trzy manipuły, czyli sześć centurii (ok. 600 żołnierzy; legion liczył 10 kohort). Ujednoliceniu uległa broń, co spowodowało, że armia rzymska stała się znacznie bardziej elastyczna. Można ją było dowolnie ustawiać i dzielić na znacznie mniejsze, operujące samodzielnie oddziały. Legiony wyposażono w znaki bojowe tzw. aquilae[17][19] (orły). Tak zreformowana armia pozwoliła Mariuszowi pobić Teutonów w 102 p.n.e. pod Aquae Sextiae, a rok później Cymbrów pod Vercellae (Plutarch Mariusz XXI[20] i XXVI[21]). Dzięki temu wraz z Kwintusem Lutacjuszem Katulusem, drugim konsulem roku 102 p.n.e. odbył kolejny w swojej karierze tryumf (Plutarch Mariusz XXVII[1]).

Pomimo zażegnania niebezpieczeństwa reformy Mariusza miały w przyszłości skutkować również negatywnie. Przede wszystkim fakt, iż legioniści pomimo uzawodowienia byli słabo wynagradzani, powodował u nich skłonność do grabieży. Brak zabezpieczenia weteranów na starość, w połączeniu z długotrwałą służbą (początkowo 16 lat) sprawiał, że dowódcy zaczęli poczuwać się do specyficznej odpowiedzialności wobec demobilizowanych żołnierzy. W przyszłości każdy z wodzów (wliczając w to samego Mariusza) będzie zabiegał o nadania ziemi dla swoich legionistów. Spowoduje to ich silny, osobisty związek z weteranami, którzy dla łupów i nadziałów będą w stanie ważyć się na wszystko, i pójść za swoim dowódcą przeciwko każdemu, nawet Rzymowi[17][18].

Należy nadmienić, że reforma Mariusza jest uważana przez licznych badaczy wojskowości antycznej za mit historiograficzny, będący efektem rozpropagowania na przełomie XIX i XX wieku interpretacji przedstawionej po raz pierwszy w 1846 roku przez Christiana Conrada Ludwiga Langego. Ważkim argumentem podnoszonym przez tę grupę jest brak jakichkolwiek wzmianek o reformie w zachowanych źródłach. W efekcie przekształcenie systemu poboru armii rzymskiej z powszechnego na ochotniczy byłoby dziełem Oktawiana Augusta[22].

Stłumienie zamieszek roku 100 p.n.e. edytuj

W zapewnieniu nadań dla zwycięskich legionów mieli pomóc Mariuszowi trybun ludowy, jeden z przywódców radykalnego stronnictwa popularów Lucjusz Apulejusz Saturninus oraz pretor i najbliższy współpracownik Saturninusa Gajusz Serwiliusz Glaucja. Wobec zaproponowanej przez nich ustawy (łac. lex agraria) sprzeciw wyrazili nie tylko optymaci, ale również rzymski plebs niechętny prowincjonalnym obywatelom z armii Mariusza. Ustawa została jednak przeforsowana dzięki zdemobilizowanym żołnierzom, którzy pojawili się na zgromadzeniu tribusowym, a także nałożeniu na senatorów religijnej sanctio[13][23].

Zachęceni powodzeniem swoich działań Saturninus i Glaucja postanowili wystartować w kolejnych wyborach. Saturninus starał się o ponowny trybunat, a Glaucja konsulat roku 99. Rywalizacja była tak zacięta, że w wyniku zamieszek zginął główny rywal do konsulatu i jednoczesny trybun, zwolennik optymatów Memmiusz. Saturninus i Glaucja, którzy wzniecili niepokoje, wraz ze swoimi poplecznikami schronili się na Kapitolu. Senat po raz drugi w historii wydał tzw. senatus consultum ultimum zobowiązującą konsulów wespół z innymi urzędnikami do zaprowadzenia porządku. Stłumienie zamieszek polecono Mariuszowi, który przy pomocy uzbrojonej milicji osaczył prowodyrów. Obaj politycy zginęli, a Mariusz został skompromitowany[23][24] (Appian Wojny domowe I.29-34[25]).

Wojna ze sprzymierzeńcami edytuj

Osobny artykuł: Wojna Rzymu ze sprzymierzeńcami.

Według Plutarcha w związku z wydarzeniami roku 100 p.n.e. Mariusz utracił poparcie plebejuszy, co skutkowało załamaniem jego kariery (Mariusz XXXII[26]). Wiele wskazuje jednak na to, że w pierwszej dekadzie I wieku p.n.e. miała miejsce zwykła zmiana sojuszy i zbliżenie z frakcją senatorską. Dobitnie świadczy o tym fakt, że pomimo unieważnienia ustaw Saturnina i Glaucji (Cyceron Pro Balbo 48[27]) weterani Mariusza otrzymali ziemie na Korsyce, gdzie utworzyli kolonię o wymownej nazwie Mariana. Co więcej samemu Mariuszowi przypadła jedna z najwyższych i najbardziej zaszczytnych funkcji kapłańskich augurat (Cyceron Epistulae ad Brutum I.5.3[28]). Co więcej jego syn ożenił się z Licynią córką Lucjusza Licyniusza Krassusa, do tej pory zagorzałego przeciwnika, a w trakcie wojny ze sprzymierzeńcami (90 p.n.e.) Mariusz otrzymał dowództwo jednej z armii, z którego jednak zrezygnował ze względu na słaby stan zdrowia[29] (Plutarch Mariusz XXXIII[30]).

I wojna domowa edytuj

 
Domniemane popiersie Lucjusza Korneliusza Sulli

Otwarty konflikt pomiędzy Mariuszem a Sullą wybuchł w 88 p.n.e., a jego bezpośrednim powodem był spór o dowództwo w wojnie z królem Pontu Mitrydatesem VI Eupatorem. Obydwaj politycy pomimo wspólnej służby od dawna za sobą nie przepadali. Główną przyczyną tego stanu rzeczy były plotki, które przeciwnicy polityczni Mariusza rozpuszczali w trakcie jego wielokrotnych konsulatów. Twierdzono, że Mariusz przypisał sobie zasługi Sulli, prawdziwego autora zwycięstwa nad Jugurtą. Według Plutarcha stary wódz ciężko znosił te pomówienia (Plutarch Mariusz XXXII[26]).

W tej sytuacji doszło do kolejnej w publicznej karierze Mariusza politycznej wolty. Jego nowym sojusznikiem został ambitny trybun ludowy Publiusz Sulpicjusz Rufus, którego celem było zdobycie poparcia wpływowego Mariusza dla sprawy sprzymierzeńców. W wyniku porozumienia jakie kończyło niedawną wojnę otrzymali oni bowiem rzymskie obywatelstwo, ale zapisani zostali tylko do 8 z 35 tribus, co wydatnie zmniejszało ich siłę oddziaływania. Propozycja zmiany tego stanu rzeczy napotkała jednak na zaciekły opór Senatu, a w mieście wybuchły zamieszki. Sprzymierzeni Mariusz i Sulpicjusz byli jednak na tyle silni, że przegłosowali wszystkie swoje projekty łącznie z pozbawieniem Sulli, konsula roku 88 p.n.e. dowództwa nad armią[31][32][33].

Sulla natychmiast udał się do Kampanii gdzie stacjonowały jego oddziały. Zapewniwszy sobie poparcie oficerów i legionistów, którzy ukamienowali przybyłych z informacją o odebraniu mu dowództwa posłów Sulpicjusza, ruszył na Rzym. W wyniku walk zginął Sulpicjusz, a Mariusz salwował się ucieczką. Przegłosowane wcześniej zmiany uchylono, a Mariusz i jego poplecznicy zostali wyjęci spod prawa[31][32][33] (Appian Wojny domowe I.55-58[34]).

Powrót z wygnania i siódmy konsulat edytuj

Konsulami na rok 87 p.n.e. wybrani zostali Gnejusz Oktawiusz i pomimo niechęci Sulli popular Lucjusz Korneliusz Cynna. Odebrawszy od tego ostatniego przysięgę, że nie będzie starał się przywrócić uchylonych praw, Sulla opuścił Italię udając się na wojnę z Mitrydatesem. Cynna nie dochował przyrzeczenia i uznany przez senatorów za wroga państwa musiał uchodzić z Rzymu. W tym samym czasie z wygnania powrócił Mariusz. Cynna, uciekłszy na południe zdołał przekonać do siebie dowództwo pozostawionego w Italii legionu, oblegającego ostatnie miasta sprzymierzeńców. Rzym znalazł się w potrzasku. Zdobywszy miasto (nieliczne wojska senatorskie dosięgła plaga) Cynna z Mariuszem rozpoczęli krwawe czystki. Zginął współkonsul Cynny - Gnejusz Oktawiusz, pierwszy w historii Rzymu konsul zabity podczas sprawowania urzędu[32]. Zabity został również Lucjusz Korneliusz Merula, wybrany na konsula po oficjalnym oskarżeniu Cynny i pozbawieniu go urzędu. Zginęli Gajusz i Lucjusz Juliusze, Marek Antoniusz Orator i wielu innych. Mariusz wybrany razem z Cynną konsulem na rok następny zmarł pod koniec drugiego tygodnia rządów[33][32][35] ).

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Plutarch's Lives. With an English Translation by B.Perrin. Cambridge Mass., Londyn: Harvard University Press, William Heinemann Ltd., 1959, s. 539, seria: Loeb Classical Library 101. ISBN 978-0-674-99112-5.
  2. ↑ a b c Plutarch's Lives. s. 469.
  3. ↑ Thirteen Satires of Juvenal Translated into English by A.Leeper. Londyn, Nowy Jork: MacMillan and Co., 1892, s. 61.
  4. ↑ a b M. Jaczynowska: Dzieje Imperium Romanum. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 114. ISBN 83-01-11924-1.
  5. ↑ a b c d H.H. Scullard: From the Gracchi to Nero. A history of Rome from 133 b.c. to a.d. 68. Abingdon, Nowy Jork: Routledge, 2011, s. 36-43. ISBN 0-203-84478-5.
  6. ↑ W. Ramsey: Marius. W: Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. Vol.2 (pod red. W.Smitha). Boston: Little, Brown and Co., 1867, s. 592-599.
  7. ↑ Suetonius with an English Translation by J.C.Rolfe Vol. I. Cambridge Mass., Londyn: Harvard University Press, William Heinemann Ltd., 1979, s. 9, seria: Loeb Classical Library 31. ISBN 978-0-674-99570-3.
  8. ↑ Plutarch's Lives. s. 477.
  9. ↑ Marek Tulliusz Cyceron, O powinnościach, [w:] Jadwiga Cierniak (red.), Pisma filozoficzne, wyd. I, t. 2, PWN, 1960, s. 513.
  10. ↑ Plutarch's Lives. s. 481.
  11. ↑ L 080 Plutarch Parallel Lives IV Alcibiades & Coriolanus, Lysander & Sulla [online] [dostęp 2019-04-11].
  12. ↑ Plutarch's Lives. s. 493.
  13. ↑ a b H.H. Scullard: From the Gracchi to Nero. s. 44-51.
  14. ↑ M. Jaczynowska: Dzieje Imperium Romanum. s. 80-83.
  15. ↑ M.Jaczynowska, s.37-41
  16. ↑ Livy. With an English Translation by B.O.Foster. Cambridge Mass., Londyn: Harvard University Press, William Heinemann Ltd., 1967, s. 149-155, seria: Loeb Classical Library 114. ISBN 978-0-674-99126-2.
  17. ↑ a b c M.Jaczynowska, s.122-124
  18. ↑ a b E. Gabba: Republican Rome, the Army and the Allies. Berkeley, Los Angeles: University of California Press, 1976, s. 20-27. ISBN 0-520-03-259-4.
  19. ↑ A. Goldsworthy: The Complete Roman Army. Londyn: Thames and Hudson, 2007, s. 47-49. ISBN 978-0-500-05124-5.
  20. ↑ Plutarch's Lives. s. 519.
  21. ↑ Plutarch's Lives. s. 533-537.
  22. ↑ M.N. Faszcza, Reforma Mariusza, czyli długie trwanie historiograficznego mitu, „Res Historica” (51), 2021, s. 14–42.
  23. ↑ a b M.Jaczynowska, s.127
  24. ↑ A. Linott: Political history 146-95 B.C.. W: The Last Age of the Roman Republic 146-43 B.C. (praca zbiorowa). Cambridge: University Press, 1992, s. 99-103, seria: The Cambridge Ancient History. ISBN 0-521-25603-8.
  25. ↑ Appian's Roman History. With an English Translation by Horace White (vol.III). Londyn, Nowy Jork: Harvard University Press, William Heinemann Ltd., 1964, s. 57-67, seria: Loeb Classical Library 4. ISBN 978-0-674-99005-0.
  26. ↑ a b Plutarch's Lives. s. 551-553.
  27. ↑ Cicero: Pro Balbo. [w:] Latin Texts in Translation [on-line]. perseus.uchicago.edu. [dostęp 2013-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-09)]. (ang.).
  28. ↑ Cicero: Epistulae ad Brutum. [w:] Latin Texts in Translation [on-line]. [dostęp 2013-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-09)]. (ang.).
  29. ↑ E. Frank. Marius and the Roman Nobility. „The Classical Journal”. 4 (50), s. 149–152, styczeń 1955. The Classical Association of the Middle West and South. ISSN 0009-8353. (ang.). 
  30. ↑ Plutarch's Lives. s. 553-555.
  31. ↑ a b M.Jaczynowska, s.131
  32. ↑ a b c d R. Seager: Sulla. W: The Last Age of the Roman Republic 146-43 B.C.. s. 165-173.
  33. ↑ a b c H.H.Scullard, s.58-61
  34. ↑ Appian's Roman History. s. 101-109.
  35. ↑ Appian's Roman History. s. 119-139.

Bibliografia edytuj

Teksty źródłowe edytuj

Literatura edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gajusz_Mariusz&oldid=73105004”