Amanita
Amanita Pers. (muchomor) – rodzaj grzybów z rodziny muchomorowatych (Amanitaceae)[1].
Cykl życiowy muchomorów | |
Systematyka | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Typ | |
Klasa | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj |
muchomor |
Nazwa systematyczna | |
Amanita Pers. Tent. disp. meth. fung.: 65 (Lipsk, 1797) | |
Typ nomenklatoryczny | |
Amanita muscaria (L.) Lam. |
Charakterystyka
edytujNaziemne grzyby kapeluszowe. Młode owocniki kuliste, chronione osłoną całkowitą, jej resztki pozostają w części gatunków u dorosłych osobników w postaci łatek na kapeluszu i pochwy u podstawy trzonu, występuje również osłona częściowa, której pozostałością jest pierścień (nie występuje u wszystkich gatunków). Występują w lasach, tworzą mykoryzę z drzewami[2][3].
Wiele muchomorów zawiera toksyny, nieraz bardzo silne, jak alfa-amanityna występująca w muchomorze zielonawym. Niektóre z alkaloidów muchomorów mają właściwości halucynogenne, jak muscymol w muchomorze czerwonym[2].
Większość gatunków niejadalnych i trujących, niektóre śmiertelnie (niebezpieczny muchomor sromotnikowy Amanita phalloides), są też gatunki jadalne. Dawniej muchomory stosowano do trucia much stąd nazwa mucho-mor. Skórka kapelusza muchomora, ze względu na odurzające działanie niewielkich dawek, wykorzystywana jest jako narkotyk. Z muchomorów czerwonych ludy syberyjskie przygotowywały odurzający napój, używany przez szamanów. W lecznictwie ludowym na polskiej wsi muchomory zalane spirytusem lub denaturatem były wykorzystywane do nacierania miejsc bolących z powodu reumatyzmu[4].
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji: Amanitaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi (według Index Fungorum)[1].
Takson utworzył w 1797 r. Christiaan Hendrik Persoon[1]. Ma 25 synonimów naukowych[5]. Polską nazwę podał Feliks Berdau w 1876 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym należące do tego rodzaju gatunki opisywane też były jako bedłka, muchomorka, mglejarka i muchomór[6].
- Podział na sekcje
W rodzaju Amanita do 2018 roku opisano 952 gatunki podzielone na 2 podrodzaje: Amanita podzielony na sekcje Amanita, Caesareae i Vaginatae oraz Lepidella podzielony na sekcje Validae, Phalloidae, Amidella i Lepidella. Sekcja Lepidella czasami oddzielana jest jako osobny rodzaj Saproamanita[7].
- Podrodzaj Amanita
Podrodzaj Amanita obejmuje gatunki z zarodnikami nieamyloidalnymi (nie reagującymi na odczynnik Melzera).
- Sekcja Amanita
Gatunki z sekcji Amanita cechują się owocnikiem wyrastającym z czubka początkowego jajowatego primordium w postaci bulwy, która wraz ze wzrostem zanika. Pochwa bywa szczątkowa. Gatunki toksyczne dla człowieka, o działaniu podobnym do muchomora czerwonego[8].
- Sekcja Caesareae
W gatunkach z sekcji Caesareae owocnik zaczyna się pojawiać pośrodku primordium. Trzon bez bulwy, z wyraźnym pierścieniem i dużą pochwą. Kapelusz posiada na brzegu wyraźne prążkowanie. Charakterystyczny jest sposób przyłączenia trzonu do dna pochwy. Gatunki w większości należą do smacznych grzybów jadalnych[9].
- Sekcja Vaginatae
Owocniki podobne w budowie do sekcji Caesareae,, lecz nie posiadają pierścienia ani przyłącza na dnie[10]. Gatunki w tej sekcji zawierają toksyny, które jednak po silnym podgrzaniu rozkładają się. Większość gatunków uważana za jadalne o niskiej wartości[11]. Jest bardzo liczną sekcją, wiele jej gatunków da się odróżnić jedynie przy bardzo dogłębnej analizie.
- Podrodzaj Lepidella
Obejmuje gatunki z zarodnikami amyloidalnymi (reagującymi na odczynnik Melzera).
- Sekcja Validae
Gatunki z tej sekcji posiadają wygląd podobny do sekcji Amanita, jednak pochwa praktycznie zawsze jest szczątkowa. Koniec trzonu z bulwą, kapelusz zazwyczaj posiada cętki, a jego brzeg nigdy nie jest prążkowany Gatunki z tej sekcji zawierają toksyny hemolityczne, które w niektórych gatunkach rozkładają się przy gotowaniu[7].
- Sekcja Phalloidae
W tej sekcji wszystkie gatunki posiadają pierścień oraz bulwę na końcu trzonu okrytą pochwą o różnym charakterze. Brzeg kapelusza nie jest prążkowany nawet u młodych owocników. Wszystkie gatunki są silnie trujące[7].
- Sekcja Lepidella (Saproamanita)
Gatunki należące do sekcji Lepidella mają prążkowany brzeg kapelusza ze zwisającymi pozostałościami primordium. Owocnik podobnie jak w sekcji Amanita rozwija się ze szczytu bulwy, jednak tutaj jest ona zdecydowanie większa i nie zanika. Jest jedyną sekcją zawierającą gatunki saprotroficzne stąd czasami oddziela się ją jako osobny rodzaj. Zawiera zarówno gatunki jadalne i trujące[7].
- Sekcja Amidella
Ogólny wygląd podobny do sekcji Lepidella, z tą różnicą, że bulwa zawsze jest pokryta grubą wielowarstwową pochwą o różnym kształcie. Trzon u dorosłych owocników nie posiada pierścienia. Miąższ barwi się na pomarańczowo lub brązowo przy uszkodzeniu. Grzyby trujące[7].
- Amanita argentea Huijsman 1959 – muchomor srebrzysty
- Amanita battarrae (Boud.) Bon 1985 – muchomor oliwkowy
- Amanita caesarea (Scop.) Pers. 1801 – muchomor cesarski
- Amanita ceciliae (Berk. & Broome) Bas 1984 – muchomor złotawy
- Amanita citrina (Schaeff.) Pers. – muchomor cytrynowy
- Amanita contui Bon & Courtec. 1989 – muchomor żółtopomarańczowy
- Amanita crocea (Quél.) Singer 1951 – muchomor żółtawy
- Amanita echinocephala (Vittad.) Quél. 1872 – muchomor jeżowaty
- Amanita eliae Quél. 1872 – muchomor białożółtawy
- Amanita excelsa (Fr.) P. Kumm.1871 – muchomor twardawy
- Amanita franchetii (Boud.) Fayod 1889 – muchomor szorstki
- Amanita friabilis (P. Karst.) Bas 1974 – muchomor olszynowy
- Amanita fulva Fr. 1815 – muchomor rdzawobrązowy
- Amanita gemmata (Fr.) Bertill. 1866 – muchomor narcyzowy
- Amanita lividopallescens (Gillet) Bigeard & H. Guill. 1913 – muchomor szaropłowy
- Amanita muscaria (L.) Lam. 1783 – muchomor czerwony
- Amanita nivalis Grev. 1821 – muchomor alpejski
- Amanita olivaceogrisea Kalamees 1986 – muchomor oliwkowoszary
- Amanita pachyvolvata (Bon) Krieglst. 1984
- Amanita pantherina (DC.) Krombh. 1846 – muchomor plamisty
- Amanita phalloides (Vaill. ex Fr.) Link 1833 – muchomor zielonawy (sromotnikowy)
- Amanita porphyria Alb. & Schwein. 1805 – muchomor porfirowy
- Amanita regalis (Fr.) Michael 1904 – muchomor królewski
- Amanita rubescens Pers. 1797 – muchomor czerwieniejący
- Amanita spadicea Pers. 1797 – muchomor kasztanowaty
- Amanita strobiliformis (Paulet ex Vittad.) Bertill. 1866 – muchomor szyszkowaty
- Amanita submembranacea (Bon) Gröger 1979 – muchomor brązowooliwkowy
- Amanita vaginata (Bull.) Lam. 1783 – muchomor szarawy
- Amanita virosa (Fr.) Bertill. 1866 – muchomor jadowity
Nazwy naukowe na podstawie Index Fungorum[12]. Wykaz gatunków i nazwy polskie według Władysława Wojewody[6] i innych[13][14][15].
- Niektóre inne
- Amanita ocreata Peck 1909
- Amanita ovoidea (Bull.) Link 1833
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-09-15] .
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 351–363, ISBN 83-09-00714-0 .
- ↑ Andreas Gminder , Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, s. 174–175, ISBN 978-83-258-0588-3 .
- ↑ Adam Paluch , Świat roślin w tradycyjnych praktykach leczniczych wsi polskiej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1988, s. 99, ISBN 83-229-0254-9 .
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-04-15] (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 45–52, ISBN 83-89648-09-1 .
- ↑ a b c d e Sections of the genus Amanita – Amanitaceae.org – Taxonomy and Morphology of Amanita and Limacella [online], www.amanitaceae.org [dostęp 2018-07-17] .
- ↑ Section Amanita – Amanitaceae.org – Taxonomy and Morphology of Amanita and Limacella [online], www.amanitaceae.org [dostęp 2018-07-18] .
- ↑ Section Caesareae – Amanitaceae.org – Taxonomy and Morphology of Amanita and Limacella [online], www.amanitaceae.org [dostęp 2018-07-18] .
- ↑ section Vaginatae – Amanitaceae.org – Taxonomy and Morphology of Amanita and Limacella [online], www.amanitaceae.org [dostęp 2018-07-18] (ang.).
- ↑ Ewald Gerhardt , Grzyby: wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, s. 426, ISBN 83-7404-513-2 .
- ↑ Index Fungorum (gatunki) [online] [dostęp 2013-10-20] .
- ↑ Rekomendacja nr 2/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online] [dostęp 2021-07-23] .
- ↑ Amanita (muchomor) [online], grzyby.pl [dostęp 2013-09-15] .
- ↑ Taksony z referencjami w bibliografii grzybowej [online], grzyby.pl [dostęp 2024-10-18] (pol.).