Niecka Przyrowska
Niecka Przyrowska (342.17) – region geograficzny o krajobrazie dolinno-równinnym położony między Pajęcznem, a Koniecpolem, na granicy województw śląskiego i łódzkiego. Stanowi część Wyżyny Przedborskiej (będącej członem Wyżyny Małopolskiej)[1]. Obejmuje fragment górnego biegu rzeki Warty wraz z otoczeniem. Wyróżniony jako mezoregion z indeksem 342.17 w wieloautorskiej regionalizacji fizycznogeograficznej Polski z 2018 roku[2].
 Rozlewisko Warty w okolicy wsi Szczepocice Rządowe | |
| Megaregion | |
|---|---|
| Prowincja | |
| Podprowincja | |
| Makroregion | |
| Mezoregion |
Niecka Przyrowska |
| Zajmowane jednostki administracyjne |
|
Środowisko przyrodnicze edytuj
Niecka zajmuje obszar 621 km² i stanowi kotlinowate obniżenie zamknięte Progiem Lelowskim, Wyżyną Częstochowską, Wyżyną Wieluńską, Wysoczyzną Bełchatowską oraz Wzgórzami Radomszczańskimi, na wschodzie przechodząc mniej wyraźnie w Niecką Włoszczowską[3]. Rozciąga się łukiem z południowego wschodu na północny zachód, wzdłuż przebiegu Warty od jej wyjścia z przełomu pod Mstowem, po okolice poprzedzające przełom koło Działoszyna. Ważniejsze lokalne cieki zasilające Wartę to Wiercica i Kanał Lodowy. Dna dolin rzecznych wykształciły się tutaj w polodowcowych rowach wytopiskowych. Obficie występują wydmy i mokradła[4].
Obniżenie, przez geomorfologów klasyfikowane jako skrajna część tzw. Równiny Pilicy, powstało w wyniku działania procesów denudacji, głównie w obrębie skał marglowych okresu górnej kredy. Było objęte zlodowaceniem środkowopolskim i przysypane osadami rzeczno-lodowcowymi[5]. Rzeźba terenu ma charakter raz płaskiej, raz falistej równiny o przeciętnej wysokości 210–230 m n.p.m. W pokryciu terenu znaczny udział mają lasy, w tym łęgi. Najcenniejsze przyrodniczo zbiorowiska leśne są chronione w formie Parku Krajobrazowego Stawki i rezerwatu Wielki Las, który obejmuje stanowisko łęgu jesionowo-olszowego[6]. Wśród gleb pojawiają się utwory piaszczyste (rdzawe, ochrowe) oraz bagienne (torfowe, murszowe). Warunki do uprawiania rolnictwa są niesprzyjajace, region jest słabo zaludniony, największą miejscowością jest wieś Przyrów[7].
Różnice w podziałach geograficznych edytuj
W szeroko rozpowszechnionej przed 2018 rokiem regionalizacji fizycznogeograficznej Polski autorstwa Jerzego Kondrackiego, omawiany region nie występuje jako jednostka podziału i stanowi integralną część mezoregionu Niecki Włoszczowskiej[8]. W 2018 roku na podstawie analizy rzeźby terenu wykonanej z użyciem modelowania numerycznego, Anna Majchrowska i Elżbieta Papińska zaproponowały podział tak rozumianego, rozległego mezoregionu na dwa bardziej zwarte obszarowo regiony: Nieckę Włoszczowską w okrojonych granicach (zlewnia Pilicy, stosunkowo większy udział skał górnokredowych w ukształtowaniu terenu) oraz Nieckę Przyrowską (zlewnia Warty, mniejszy udział skał górnokredowych). Obie niecki rozdziela pas pagórów pochodzenia fluwioglacjalnego[9].
Przypisy edytuj
- ↑ Krysiak i in. 2021 ↓, s. 392–394.
- ↑ Solon i in. 2018 ↓, s. 170.
- ↑ Krysiak i in. 2021 ↓, s. 394, 401.
- ↑ Majchrowska i Papińska 2018 ↓, s. 104.
- ↑ Gilewska 1972 ↓, s. 282–283, 288–289.
- ↑ Krysiak i in. 2021 ↓, s. 401–402.
- ↑ Krysiak i in. 2021 ↓, s. 393, 402.
- ↑ Kondracki 2002 ↓, s. 258, 261.
- ↑ Majchrowska i Papińska 2018 ↓, s. 103–104.
Bibliografia edytuj
- Sylwia Gilewska, Wyżyny Śląsko-Małopolskie, [w:] Mieczysław Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski, t. 1, Warszawa: PWN, 1972, s. 232–339.
- J. Kondracki, Geografia regionalna Polski, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002.
- Stanisław Krysiak i inni, Wyżyna Przedborska (342.1), [w:] Andrzej Richling i inni red., Regionalna geografia fizyczna Polski, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2021, s. 392–402.
- Anna Majchrowska, Elżbieta Papińska, Weryfikacja i uszczegółowienie granic mezoregionów fizycznogeograficznych województwa łódzkiego na podstawie współczesnych danych przestrzennych, „Prace i Studia Geograficzne”, 63 (1), 2018, s. 93–107.
- Jerzy Solon i inni, Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data, „Geographia Polonica”, 91 (2), 2018, s. 143–170 (ang.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Mapa regionalizacji Polski z 2018 r. jako warstwa geoportalu „Geoserwis GDOŚ” w folderze „Inne dane środowiskowe”, warstwa „Mezoregiony fizycznogeograficzne”.