Nowy Kościół
Nowy Kościół (niem. Neukirch[4]) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie złotoryjskim, w gminie Świerzawa, na Pogórzu Kaczawskim w Sudetach. Jest największą wsią gminy Świerzawa (długość 3,4 km)[5].
| wieś | |
 Kościół pw. Matki Boskiej Różańcowej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (III 2011) |
1209[2] |
| Strefa numeracyjna |
75 |
| Kod pocztowy |
59-540[3] |
| Tablice rejestracyjne |
DZL |
| SIMC |
0192726 |
Położenie na mapie gminy Świerzawa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu złotoryjskiego  | |
 51°04′10″N 15°51′52″E/51,069444 15,864444[1]
| |
Podział administracyjny
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0192732 | Dynowice | część wsi |
| 0192749 | Krzeniów | część wsi |
| 0192755 | Różana | przysiółek |
W latach 1945–1954 siedziba gminy Nowy Kościół, następnie gromady Nowy Kościół. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa jeleniogórskiego.
Demografia
edytujWedług Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczył 1209 mieszkańców[2]. Jest największą miejscowością gminy Świerzawa.
Położenie
edytujPrzez Nowy Kościół ciągnie się Szlak Wygasłych Wulkanów i płynie rzeka Kaczawa.
Historia
edytujW rejonie Nowego Kościoła odkryto kilkanaście stanowisk artefaktów kamiennych datowanych na późny paleolit, mezolit i neolit i na 1998 r. był to jeden z najbogatszych w artefakty rejonów Pogórza Kaczawskiego[8]. W przysiółku Dynowice na południe od centrum wsi, nad doliną Piekiełko odkryto niewielkie grodzisko otoczone wałami dochodzącymi do prawie 1 m, zbudowanymi z bloczków skalnych. Zidentyfikowano ślady jednej bramy w wałach oraz dwóch małych budynków wewnątrz założenia, interpretowanego jako strażnica. Fragmenty ceramiki datują to założenie obronne na 9 wiek n.e.[9] W okolicy Nowego Kościoła znaleziono też w 1872 r. depozyt 14 wczesnośredniowiecznych misek żelaznych[10].
Wieś istnieje prawdopodobnie od średniowiecza i była siedzibą rodu von Zedlitz, którzy mieli tu swój zamek (zburzony po II wojnie światowej przez ówczesne władze). Nowy Kościół stanowił w XVI wieku centrum luteranizmu na Śląsku. Wykłady tu prowadził (na zamku von Zedlitzów) uczeń reformatora, Marcina Lutra, Melchior Hofmann. W XIX lub na początku XX wieku wybudowano w Nowym Kościele fabrykę czekolady, która nie dotrwała do naszych czasów.
Znaczna część historii miejscowości związana jest z górnictwem, głównie wydobyciem wapienia i rud miedzi. W ciągu kilku wieków przez wiele dziesięcioleci znajdowały się tu kopalnie i zakłady przetwórcze[11][12][13].
W miejscowości urodził się Edward Sarul, polski lekkoatleta, kulomiot, mistrz świata.
W miejscowości była stacja kolejowa Nowy Kościół.
Zabytki
edytujDo wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[14]:
- kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki, pw. Matki Boskiej Różańcowej, z 1749 r., 1853 r. Wystrój wnętrza rokokowy, m.in. empory, ołtarz połączony z amboną, chrzcielnica, krucyfiks z poł. XVI w.[15],
- cmentarz przy wieży, XIII w.
- ruina kościoła pw. Najświętszej Marii Panny, XIII-wiecznego, przełom XV/XVI w.
- mur obronny, z przełomu XV/XVI w.
- budynek bramny, z przełomu XV/XVI w.
- cmentarz ewangelicki, nieczynny, z drugiej połowy XIX w.
- zespół zamkowy
Kościoły
edytujObecnie na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:
Złoża agatów
edytujW pobliżu wsi znajdują się najbardziej znane i największe w Polsce złoża agatów, wydobywane w większości nielegalnie przez kolekcjonerów[16]. Agaty występują w obrębie permskich porfirów[16].
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 90117
- ↑ a b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 835 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. Nr 142, poz. 262).
- ↑ Urząd Miasta i Gminy w Świerzawie: Sołectwa. [dostęp 2010-09-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ Bronowicki J. Bobak D., MASOJĆ M., 1998: Nowe stanowiska z epoki kamienia w Nowym Kościele na Pogórzu Kaczawskim. ŚLĄSKIE SPRAWOZDANIA ARCHEOLOGICZNE, 40: 31-40.
- ↑ Lisowska E., 2017: Grodzisko wczesnośredniowieczne w Nowym Kościele – Dynowicach. Sudety, 1(165): s. 16–17.
- ↑ Lisowska, s. 16.
- ↑ Krzysztof Maciejak, Marcin Maciejak: Zakłady górnicze „Nowy Kościół”. [w:] Hereditas Minariorum [on-line]. 11 2016, 3 s. 83–108. [dostęp 2022-11-17]. ISSN 2450-4114. (pol. • ang.).
- ↑ Aleksander Kowalski i inni, Antropogeniczne zmiany rzeźby na terenach górniczych Starego Zagłębia Miedziowego (synklinorium północnosudeckie) w świetle analiz geomorfometrycznych NMT LiDAR i danych archiwalnych, „Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego”, 469, 2017, s. 177–200, DOI: 10.5604/01.3001.0010.0080, ISSN 0867-6143 [dostęp 2022-11-17] (pol. • ang.).
- ↑ Krzysztof Maciejak, Kinga Maciejak, Nieznany ośrodek dawnego górnictwa rud miedzi pod Nowym Kościołem i Sokołowcem na Pogórzu Kaczawskim, [w:] Materiały I. Warsztatów Dziedzictwo i historia górnictwa, 2016, s. 34–41, ISBN 978-83-942205-5-6 [dostęp 2022-11-17] (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 264. [dostęp 2012-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk – przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 392.
- ↑ a b Florek W., Olszowa A., 2008: Morfologiczne skutki eksploatacji agatów w dolinie środkowej Kaczawy. Landform Analysis, Vol. 9: 280–284. [1].
Bibliografia
edytuj- Pogórze Kaczawskie, Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 7, pod red. M. Staffy, Wydawnictwo I-BiS, Wrocław 2002, ISBN 83-85773-47-9.
- Góry i Pogórze Kaczawskie. Skala 1:40.000. Jelenia Góra: Wydawnictwo Turystyczne Plan, 2004. wyd. II. ISBN 83-88049-02-X.