Obóz koncentracyjny
Obóz koncentracyjny – miejsce przetrzymywania, zwykle bez wyroku sądu, dużej liczby osób, uznawanych z różnych powodów za niewygodne dla władz. Służyć może różnym celom: od miejsca czasowego odosobnienia osób, wobec których zostaną podjęte później inne decyzje, poprzez obóz pracy przymusowej, czyli niewolniczej, aż po miejsce fizycznej eksterminacji.
Pojęcie obozu koncentracyjnego jest więc szerokie: od rodzaju zwykłego więzienia w postaci baraków na ogrodzonym i strzeżonym terenie[1], po „fabrykę śmierci”, czyli miejsce koncentracji ludzi przed ich celową zagładą w specjalnie w tym celu skonstruowanych urządzeniach do zabijania (głównie komorach gazowych)[2], a następnie likwidacją ciał (krematorium). Ten ostatni rodzaj obozów koncentracyjnych, nazywany też obozami zagłady, tworzony był przede wszystkim przez Niemcy hitlerowskie (obozy hitlerowskie). Idea powstania i funkcjonowania obozów koncentracyjnych, których konsekwencją były obozy zagłady, jest jedną z największych porażek humanizmu człowieka w historii ludzkości[3].
Jeśli jednak w obozach koncentracyjnych nie morduje się osadzonych ludzi, zwykle łamie się w nich w większym lub mniejszym stopniu prawa człowieka, zwłaszcza prawa do nieuwięzienia bez sprawiedliwego procesu. W zasadzie rodzajem obozów koncentracyjnych o stosunkowo łagodnym rygorze są obozy internowania, również służące do tymczasowej koncentracji ludności[4].
Obozy koncentracyjne w historii
edytuj
Według prof. Władysława Konopczyńskiego obozy koncentracyjne tworzyli Rosjanie dla jeńców polskich, uczestników konfederacji barskiej (II poł. XVIII w.). Istniały trzy takie obozy: w Połonnem, Warszawie i w pewnym miejscu na Litwie. Koncentrowani w nich konfederaci oczekiwali na zesłanie na Syberię[5].
Pierwsze obozy zastosowały władze hiszpańskie (gen. Valeriano Weyler y Nicolau) w 1896 roku na Kubie – wobec rebeliantów, ale także wobec chłopów niebędących powstańcami. Obozy nazwano „campos de concentración”[6]. Hiszpańska polityka rekoncentracji miała służyć szybkiemu stłumieniu powstania na Kubie (1895-1898). Na mocy dekretu wydanego 21 października 1896 roku przez generała Weylera, każdy kto znalazł się poza wyznaczonymi przez władze kolonialne "strefami bezpieczeństwa" (obozami) był uznany za rebelianta i mógł zostać zabity. W hiszpańskich obozach panował głód i szerzyły się rozmaite choroby. Szacuje się, że w obozach koncentracyjnych na Kubie internowano ponad 300 000 osób, z czego ponad 10 000 zmarło w wyniku głodu i chorób[7].
Władze brytyjskie (gen. Horatio Herbert Kitchener) w czasie II wojny burskiej (1899–1902) zorganizowały „concentration camps” (obozy koncentracyjne) dla kobiet i dzieci Burów walczących przeciwko Anglikom[8]. W obozach zmarło z głodu i chorób ok. 27 tys. (1/4) więźniów.
Okupacyjne wojska i władze amerykańskie na Filipinach, po zwycięstwie w wojnie z Hiszpanią, wykorzystały obozy wobec swoich dotychczasowych sojuszników w walce przeciw Hiszpanom – powstańców filipińskich oraz ludności cywilnej w latach wielkiego powstania Filipińczyków, wymierzonego w panowanie kolonialne (1899–1902)[9][10].
Przed I wojną światową, w latach 1904–1907, Niemcy stworzyli obozy koncentracyjne w swojej kolonii, Niemieckiej Afryce Południowo-Zachodniej (dzisiejsza Namibia). Ciężka praca fizyczna, niedostatek żywności i zabójstwa spowodowały zgon 65 z 80 tys. członków plemienia Hererów i Namaqua. Współodpowiedzialnym za zbrodnie był ówczesny komisarz Niemieckiej Afryki Płd.-Zach., dr Heinrich Ernst Göring, ojciec Hermanna Göringa[11].
Niektórzy historycy zaliczają do kategorii obozów koncentracyjnych tzw. Miejsce Odosobnienia w Berezie Kartuskiej, więzienie zorganizowane przez władze II Rzeczypospolitej w latach 1934–1939 dla izolowania oraz udręczenia przeciwników politycznych. Określenie to stosowali m.in. Timothy Snyder, Czesław Miłosz i Karol Modzelewski[12][13][14][15].
Obozy koncentracyjne jako instrument masowego terroru w XX wieku
edytujNa skalę masową obozy koncentracyjne pojawiły się w 1918 w Rosji Sowieckiej, a następnie w ZSRR już od początku istnienia tego państwa (1918/1919).
Obozy koncentracyjne powszechnie były tworzone przez Niemcy hitlerowskie od 1933. W okresie II wojny światowej były zakładane także na terenie krajów okupowanych, w tym Polski, i nosiły nazwę Konzentrationslager, w skrócie KL. Część z nich była również obozami zagłady dla Polaków i Żydów, przez co pojęcie obozu koncentracyjnego zostało w znacznym stopniu utożsamione z miejscem fizycznej eksterminacji ludzi.
Również Niepodległe Państwo Chorwackie faszystowskich Ustaszy tworzyło obozy dla Serbów – m.in. w Jasenovacu.
W okresie od roku 1936 do 1947 na terenie Hiszpanii funkcjonowały frankistowskie obozy koncentracyjne, przeznaczone dla jeńców republikańskich i przeciwników reżimu. W Portugalii funkcjonował obóz koncentracyjny Tarrafal (znany jako „obóz powolnej śmierci”) na Wyspach Zielonego Przylądka (ówczesna kolonia portugalska). Początkowo więzieni w nim byli głównie przeciwnicy dyktatury Salazara oraz zwolennicy szeroko rozumianej lewicy, następnie obóz przeorganizowany został dla przywódców afrykańskiego ruchu narodowowyzwoleńczego.
W czasie II wojny światowej istniały też włoskie obozy koncentracyjne we Włoszech oraz Chorwacji: Rab (na chorwackiej wyspie Rab), Gonars (istniał w latach 1942–1943), Padova, Treviso, Renicci, Visco i inne. W tych obozach ginęli głównie Słoweńcy i Chorwaci, ale także osoby innych narodowości. O tych obozach szybko zapomniano i włoscy faszyści nigdy nie stanęli przed sądem międzynarodowym. W okresie okupacji Chin przez wojska japońskie cesarska tajna policja Kempeitai tworzyła i prowadziła na terenach okupowanych obozy pracy i obozy jenieckie, w których m.in. prowadzono eksperymenty na żywych ludziach z użyciem nowych rodzajów broni chemicznej i biologicznej (np. Jednostka 731)[16].
W okresie po II wojnie światowej w Polsce istniały obozy, administrowane przez NKWD i Urząd Bezpieczeństwa, dla żołnierzy polskiego podziemia niepodległościowego, obozy pracy dla młodzieży antykomunistycznej oraz osób pochodzenia niemieckiego lub ukraińskiego. Są one klasyfikowane jako obozy koncentracyjne.
Współcześnie różne formy obozów koncentracyjnych istnieją wciąż w kilku państwach, przede wszystkim w Rosji (nazywane obozami filtracyjnymi w Czeczenii), Korei Północnej (kwalliso), Wietnamie[17], na Kubie i w Chinach. Tworzone były w latach 70. przez reżimy wojskowe Chile i Argentyny, w latach 90. XX w. podczas wojny domowej w Jugosławii, także w celach eksterminacji ludności.
Obozy koncentracyjne w XXI wieku
edytujWspółcześnie obrońcy praw człowieka definiują amerykański obóz Guantanamo[18] jako obóz koncentracyjny.
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Dzień, w którym zaczęła działać „fabryka śmierci” [online], Wirtualna Polska, 14 czerwca 2011 [dostęp 2015-08-15] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-17].
- ↑ Edward Hałoń: W cieniu Auschwitz. Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2003. ISBN 83-88526-32-4.
- ↑ Oświadczenie Sekretarza Generalnego ONZ Były Niemiecki Nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady Auschwitz – Birkenau Oświęcim, 18 listopada 2013 r.. [w:] UNIC Warsaw (Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie) [on-line]. unic.un.org.pl, 2013-11-20. [dostęp 2018-11-30].
- ↑ Obóz internowanych w Chełmnie [online], Onet.pl, 5 listopada 2012 [dostęp 2015-08-15] [zarchiwizowane z adresu 2014-02-02].
- ↑ Władysław Konopczyński: Konfederacja barska. T. II. Warszawa: Volumen, 1991, s. 733-734. ISBN 83-85218-06-8.
- ↑ Georg Pichler: Eingesperrt und Ausgeschlossen. W: Zwischenwelt, Zeitschrift. der Theodor Kramer Gesellschaft, R. 27, zesz. 1-2, sierpień 2010 r., s. 22.
- ↑ Jakub Chustecki, Colonial concentration camps in Cuba and South Africa. Characteristics and significance for the evolution of the idea, „Świat Idei i Polityki”, 22 (2), 2023, s. 143-144, DOI: 10.34767/SIIP.2023.02.09, ISSN 1643-8442.
- ↑ Kronika. Obozy koncentracyjne Czas 1901 nr 268 z 21 listopada s. 2
- ↑ Andrzej J. Kamiński: Koszmar niewolnictwa. Obozy koncentracyjne od 1896 do dziś. Analiza. Warszawa: Przedświt, 1990, s. 34. ISBN 83-85081-04-6.
- ↑ Arnaldo Dumindin: "The Last Holdouts: General Vicente Lukban falls, Feb. 18, 1902" (ang.). W: Philippine-American War, 1899-1902 (http://philippineamericanwar.webs.com/) [on-line]. [dostęp 2015-08-15].
- ↑ Tim Butcher: The Kaiser's Holocaust. [dostęp 2011-11-21].
- ↑ Timothy Snyder, The Reconstruction of Nations. Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569–1999., 2004.[1].
- ↑ Library of Congress Subject Headings.[2].
- ↑ Czesław Miłosz, The History of Polish Literature, Nowy Jork, Macmillan, 1969, p. 383: „Pilsudski soon revealed himself as a man of whims and resentments... He founded a concentration camp, where he sent several members of the Diet.” [3].
- ↑ Kalina Błażejowska: Prof. Modzelewski: Za rodaków wstydzi się tylko patriota. Magazyn Opinii Pismo, 7 listopada 2018. [dostęp 2018-12-15].
- ↑ Raymond Lamont-Brown: Kempeitai. Japońska tajna policja. Warszawa: Bellona, 2004. ISBN 83-11-09814-X.
- ↑ Ł. Kurtz: Ambasada Wietnamu szpieguje w Polsce, Magazyn INTERWENCJA, Telewizja Polsat, 29 I 2007 r.
- ↑ Małgorzata Mrozek, Guantánamo – obóz koncentracyjny XXI wieku [online], Wiadomości24.pl, 24 kwietnia 2007 [dostęp 2015-08-15] [zarchiwizowane z adresu 2015-11-17].