Ołownicowate
Ołownicowate, zawciągowate (Plumbaginaceae Juss.) – rodzina roślin okrytonasiennych z grupy dwuliściennych właściwych. Należy do niej 21[3]–29[2] rodzajów z około 725–830 gatunkami[2]. Duże różnice w ujęciu taksonomicznym zaliczanych tu roślin wynikają z problemów jakie stwarza duży udział taksonów powstających w wyniku apomiksji i poliploidii (zwłaszcza w grupie szeroko ujmowanego rodzaju Limonium)[4]. Są szeroko rozprzestrzenione na kuli ziemskiej, szczególnie licznie występują w obszarze śródziemnomorskim oraz w Azji[2]. Do rodzimej flory Polski należy tylko zawciąg pospolity (Armeria maritima), poza tym uprawiane są rośliny z rodzaju zatrwian (Limonium) i ołownik (Plumbago)[5].
 Plumbago zeylanica | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina |
ołownicowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Plumbaginaceae Juss. Gen. Pl.: 92. 4 Aug 1789 | |
Rośliny tu zaliczane występują na siedliskach suchych i mokrych, często zasolonych, wzdłuż wybrzeży[4]. Znaczenie użytkowe mają rośliny ozdobne głównie z rodzajów: zawciąg, zawciągowiec, zatrwian i ołownik[4].
Morfologia edytuj
.jpg)
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne, byliny, jak i krzewy oraz liany[6].
- Liście
- Skrętoległe, często w rozecie przyziemnej. Są pojedyncze i całobrzegie, czasem uszkowate u nasady, ale bez przylistków[6][4].
- Kwiaty
- Promieniste i obupłciowe, zebrane są w wierzchotki i skrętki, skupione dodatkowo w główki (Armeria), kłosy (Acantholimon), grona i wiechy (Limonium)[6]. Podsadki są papierzaste i pochwowate, kwiaty wsparte są dodatkowo przez dwie, rzadziej jedną przysadkę[4]. Kielich z 5 zrosłych działek ma kształt rurki, często suchobłoniastej i barwnej. Płatki korony, także w liczbie 5, są wolne lub w różnym stopniu zrośnięte – połączone u nasady lub tworzące długą rurkę. Pręciki w liczbie 5[6]. Ich nitki od nasady główek wnikają między pylniki w postaci łącznika, a pylniki otwierają się podłużnym pęknięciem[4]. Jednokomorowa, górna zalążnia powstaje z 5 owocolistków i tyle też jest szyjek słupka[6][4]. Znamiona są suche i brodawkowate[4].
- Owoce
- Zwykle jednonasienne, niepękające orzeszki otulone w trwałym kielichu, rzadziej niełupki i torebki[6].
Systematyka edytuj
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzina siostrzana dla rdestowatych, blisko spokrewniona także z tamaryszkowatymi i pomorzlinowatymi w obrębie kladu polygonids w rzędzie goździkowców[2]. Wyodrębnienie się rodziny datowane jest na 111–118 milionów lat temu, przy czym grupa koronna uznawana jest za znacznie młodszą – ostatni wspólny przodek współczesnych roślin żył 37–52 miliony lat temu[4].
- Pozycja systematyczna w kladzie polygonids w obrębie rzędu goździkowców według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
| polygonids |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Podrodzina Plumbaginoideae Burnett – 4 rodzaje ze strefy tropikalnej:
- Ceratostigma Bunge – zawciągowiec
- Dyerophytum Kuntze
- Plumbagella Spach
- Plumbago L. – ołownik, ołownica
Podrodzina Staticoideae Kosteletzky
- plemię Aegialitideae Peng (bywa też podnoszone do rangi podrodziny Aegialitidoideae[4])
- Aegialitis Br. – namorzyny Azji południowo-wschodniej i północnej Australii
- plemię Staticeae Bartling – wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy, poza Europą i Azją głównie na wybrzeżach (bywa też podnoszone do rangi podrodziny Plumbaginoideae[4])
- Acantholimon Boiss. – akantolimon
- Armeria Willd. – zawciąg
- Bamiania Lincz.
- Bukiniczia Lincz.
- Cephalorhizum Popov & Korovin
- Ceratolimon M.B. Crespo & Lledó
- Chaetolimon (Bunge) Lincz.
- Dictyolimon Rech.f.
- Eremolimon Lincz.
- Ghaznianthus Lincz.
- Gladiolimon Mobayen
- Goniolimon Boiss.
- Ikonnikovia Lincz.
- Limoniastrum Fabr.
- Limoniopsis Lincz.
- Limonium Mill. – zatrwian
- Muellerolimon Lincz.
- Myriolimon Lledó et al.
- Neogontscharovia Lincz.
- Popoviolimon Lincz.
- Psylliostachys (Jaub. & Spach) Nevski
- Saharanthus M. B. Crespo & Lledó
- Vassilczenkoa Lincz.
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d e f Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-08-18] (ang.).
- ↑ Plumbaginaceae Juss., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-10-13].
- ↑ a b c d e f g h i j k Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 432-434. ISBN 978-1-842466346.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d e f Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 258-259. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ Royal Botanic Gardens Kew: List of genera in family PLUMBAGINACEAE. Vascular Plant Families and Genera. [dostęp 2009-08-26]. (ang.).
- ↑ Family: Plumbaginaceae. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-12-06].