Rękawiczki

zaliczane do galanterii okrycie na dłonie
(Przekierowano z Rękawice)

Rękawiczki – zaliczane do galanterii[potrzebny przypis] okrycie dłoni[1], z różnej długości mankietem zakrywającym przedramię[potrzebny przypis], noszone dla ozdoby[2], ochrony przed chłodem[1], brudzącymi lub szkodliwymi substancjami[3].

Kolekcja rękawiczek.
Rękawiczki z haftowanym mankietem. Metropolitan Museum of Art

Historia rękawiczek

edytuj
 
Rękawice płytowe, XVI wiek

Rękawice znano już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie, gdzie stosowano je dla ochrony przed zimnem, ubrudzeniem rąk, przed skaleczeniem przy pracy[4][5]. Podczas prac polowych noszono rękawice w formie woreczków[4]. Grecy i Rzymianie nakładali na palce osłonki także podczas jedzenia (jedzono palcami). Chrześcijanie podczas sprawowania liturgii stosowali rękawiczki już w średniowieczu. Stały się one symbolem godności i władzy, najpierw biskupiej, potem także świeckiej. Metalowe rękawice stosowano do zbroi rycerskiej[4].

 
Mitynki. Amsterdam Museum

Około 1000 roku rękawice pojawiły się w stroju kobiecym. Wyrabiane je ze skóry, także futerkowej, z tkanin, filcu, a w XIII wieku pojawiły się pierwsze dziane rękawice[4]. W XVIII wieku stały się bardzo popularne, początkowo używały je tylko zamożniejsze niewiasty[6]. Charakterystyczne dla tego okresu są zwłaszcza długie rękawice, zakrywające całe ręce do sukni z krótkimi rękawami. Takie rękawiczki później zakładano do sukni balowych[4]. Występowały one w postaci pięciopalczastej lub jako tzw. mitynki lub mitenki, rękawiczki bez palców, okrywające palce do połowy lub z jednym palcem i klapką zakrywającą pozostałe (znane już od przełomu XIV i XV wieku). Wykonane były z tkanin jedwabnych, wełnianych lub dzianin a także koronki[4]. Pod koniec XVIII wieku także ubogie osoby nosiły okrycia dłoni zrobione samodzielnie z białych nici, głównie jednopalczaste[6].


W różnych epokach okrycia dłoni były różnie zdobione np. haftem, wyszywane perłami i kamieniami szlachetnymi, złotymi guzikami, frędzlami[4]. Szczególnym rodzajem rękawiczek znanym w pierwszej połowie XVI wieku były tzw. rękawiczki rzezane, które charakteryzowały się rozcięciami na palcach w ich zgięciach[5]. Do lat trzydziestych XIX wieku rękawiczki sprowadzano głównie z zagranicy. Później zaczęto produkować je także w Polsce. Znani rękawicznicy to Gross w Warszawie, Niwet, Schipold, Sandman[6].

Rodzaje rękawiczek

edytuj

Ze względu na kształt[7]

  • pięciopalcowe
  • z jednym palcem
  • mitynki, mitenki - z odsłoniętymi palcami

Ze względu na wykonanie[7]

Wyrabianie rękawiczek to rękawicznictwo, a rzemieślnik zajmujący się tym to rękawicznik[7]. Wytwórcy rękawic w przeszłości zrzeszali się w cechach. Cechy rękawiczników wyodrębniono we Francji w 1190 roku, w Polsce, w Krakowie w 1440 roku[5]. Wyprawianie skór na rękawiczki to białoskórnictwo[8].

Rękawice specjalne

edytuj
 
Rękawica z lateksu

Lateksowe, sterylizowane rękawiczki zakładane są przez personel medyczny w celu zapobieżenia zakażenia rany obsługiwanego pacjenta oraz zarażenia siebie czynnikami zakaźnymi mogącymi znajdować się we krwi, płynach ustrojowych, wydzielinach i wydalinach pacjenta. Współcześnie stosuje się także rękawice nitrylowe, winylowe[9].

  • w sporcie
  • w informatyce
    • rękawice VR umożliwiające odbieranie wrażeń dotykowych w komputerowych systemach sztucznej rzeczywistości.

Rękawice w kulturze

edytuj
  • W obyczajach średniowiecznych
    • rękawice były symbolem prawa i władzy; noszenie pięciopalcowych rękawiczek było przywilejem szlachty, symbolem stanu szlacheckiego
    • rękawice należały do insygniów cesarskich
    • suzeren po przyjęciu od wasala przysięgi wierności wręczał mu rękawicę, laskę lub kopię, stanowiącą symbol oddania mu lenna (zobacz: inwestytura)
    • rzucenie rękawicy (zastępczy symbol uderzenia ręką, spoliczkowania) oznaczało wyzwanie na pojedynek, podjęcie rękawicy oznaczało przyjęcie wyzwania
    • rękawiczka u kapelusza lub hełmu rycerskiego oznaczała oddanie się damie serca, rękojmię miłości
  • w wolnomularstwie białe rękawiczki oznaczające pracę i czystość moralną są elementem stroju rytualnego
  • w symbolice
    • władza, godność, szlachectwo, honor rycerski
    • siła, wyzwanie, ochrona, obrona
    • poselstwo, nowina, pozdrowienie, powitanie
    • rękawica to tajemnica, ukrywanie tożsamości, niecne zamiary
    • zdejmowanie prawej rękawicy oznaczało pokojowe zamiary, szczerość, do dziś pozostało jako element savoir-vivre'u przy powitaniu
    • czystość i godność oznacza użycie rękawiczek w tradycji Kościoła katolickiego

Rękawiczki w powiedzeniach

edytuj
  • o ubogiej szlachcie mówiono: "nago – a w rękawicach, z kordem – a boso"
  • Robić coś w rękawiczkach oznacza postępowanie delikatne, taktowne, dyplomatyczne, także - bez "brudzenia sobie rąk"
  • Pracować w rękawicach – robić coś niezgrabnie, byle jak
  • Zmieniać jak rękawiczki – zmieniać łatwo, często.
  • Znoszone rękawiczki – kobieta "z przeszłością"
  • Pasuje jak rękawiczka – przylega dobrze, dokładnie
  • Czysta rękawiczka kryje brudne ręce – pozory, łapówkarstwo

Cytaty

edytuj

"...Strój także szlachcianek
Najuboższych różni się od chłopskich katanek:
...
I żną zboże, a nawet przędą w rękawiczkach."
A. Mickiewicz, "Pan Tadeusz", 6,390-394

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b rękawiczka – Słownik języka polskiego PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2024-07-30] (pol.).
  2. Michał Czajkowski, Stefan Czarniecki: powieść historyczna, F.A. Brockhaus, 1898, s. 9 [dostęp 2024-07-30] (pol.).
  3. rękawica - definicja, synonimy, przykłady użycia [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2024-07-30] (pol.).
  4. a b c d e f g Sztuka świata. T. 18. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ISBN 978-83-213-4726-4.
  5. a b c Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
  6. a b c Zygmunt Gloger: Encyklopedia staropolska ilustrowana. T. 4. Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1985, ISBN 83-214-0411-1.
  7. a b c Słownik języka polskiego (red. Mieczysław Szymczak). T. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1981, ISBN 83-01-00284-0.
  8. Słownik języka polskiego (red. Mieczysław Szymczak), T. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1978.
  9. Rękawice medyczne. [dostęp 2021-07-21].