Wikipedia

Rezerwat przyrody Stawy Raszyńskie

faunistyczny rezerwat przyrody (pow. pruszkowski, woj. mazowieckie, Polska)

Rezerwat przyrody Stawy Raszyńskie – faunistyczny rezerwat przyrody położony w gminie Raszyn (powiat pruszkowski, województwo mazowieckie)[1]. Jest rezerwatem ornitologicznym stanowiącym bogaty ekosystem dla ptactwa wodnego oraz błotnego. W jego skład wchodzi kilkanaście stawów wraz z ich okolicą[2].

Stawy Raszyńskie
Ilustracja
rezerwat faunistyczny
Typ

faunistyczny[1]

Podtyp

ptaków[1]

Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Data utworzenia

1978

Akt prawny

M.P. z 1978 r. nr 4, poz. 20, §3

Powierzchnia

155,1313 ha

Powierzchnia otuliny

186,74 ha

Ochrona

czynna

Położenie na mapie gminy Raszyn
Mapa konturowa gminy Raszyn, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Stawy Raszyńskie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Stawy Raszyńskie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Stawy Raszyńskie”
Położenie na mapie powiatu pruszkowskiego
Mapa konturowa powiatu pruszkowskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Stawy Raszyńskie”
Ziemia52°08′42″N 20°55′06″E/52,145000 20,918333
Multimedia w Wikimedia Commons
Staw Raszyński
Staw Puchalski
Staw Falencki zimą – ze spuszczoną wodą
Barokowa figura Boga Ojca w Falentach z XVII w.

Został powołany Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 16 stycznia 1978 roku (M.P. z 1978 r. nr 4, poz. 20[3]) na powierzchni 110 ha. Zarządzenie Nr 9 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie z dnia 15 kwietnia 2011 roku zwiększyło jego powierzchnię do 155,1313 ha[1]. Wokół rezerwatu utworzono otulinę o powierzchni 186,74 ha[4]. Rezerwat jest objęty ochroną czynną[5].

Położenie

edytuj

Rezerwat położony jest w Falentach[6] po obu stronach alei Krakowskiej, pomiędzy Raszynem a Jankami w środkowej części zlewni rzeki Raszynki. Od zachodu graniczy z wsią Puchały, a od wschodu z Instytutem Technologiczno-Przyrodniczym, który to administruje tym terenem[7].

Kompleks stawów zajmuje lewą, prawie płaską część doliny Raszynki. Spadek terenu jest niewielki, a jego średnia wysokość to 112 m n.p.m.[8]

Stawy

edytuj

Pierwsze stawy rybne w majątku falenckim powstały w 1784[2]. Wówczas zasilane były wodą z Mrowy (Utraty)[7]. Intensywna akwakultura rozpoczęła się około 1839, gdy Falenty należały do Jana Spiskiego. Po II wojnie światowej stawy znacjonalizowano, przekazując ośrodkowi szkolenia rolniczego. W 1964 stały się własnością Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych, przekształconego później w Instytut Technologiczno-Przyrodniczy[2].

Na początku XXI w. kompleks składał się z 13 zbiorników. Najbardziej wysunięty na południe jest Staw Spiski (5,61 ha), kolejne to Falencki (17,11 ha), Parkowy Górny (4,54 ha), Parkowy Dolny (1,98 ha), Przydrożny (4,13 ha), Ósemka (4,69 ha), Przesadka A (1,62 ha) i B (1,48 ha), Rozgrodzony (6,69 ha), Raszyński (21,18 ha), Ukryty (2,54 ha), Przepływowy (1,71 ha) i najbardziej na północny zachód – Staw Puchalski (20,89 ha). Ponadto są drobniejsze zbiorniki – zimochowy, stawy kieszeniowe i osadniki. Ograniczona groblami powierzchnia to 110 ha, z czego ok. 94 ha znajduje się pod wodą. Pojemność retencyjna przy maksymalnym piętrzeniu wynosi 945 000 m³[8][6].

W najbardziej wysuniętej na południe części otuliny, przy granicy z Laszczkami, znajduje się źródło uznane za pomnik przyrody[9]. Źródlisko zasila dwa bezimienne cieki określane jako zachodni (A) o długości 4,9 km i wschodni (B) o długości 3,6 km. Cieki te odbierają dodatkowo wodę z krótkich rowów melioracyjnych, które częściowo drenują okolice, a częściowo zbierają wodę z kolejnych źródeł. Woda z nich zasila większość stawów. Pobierana jest też woda z rowów ujęciowych Raszynki, głównie latem, gdy wzrasta zapotrzebowanie na jej dodatkowe źródło, oraz woda infiltrująca z jej spiętrzenia, a stawy Puchalski i Spiski mają dodatkowo własne źródła. Woda jest przepompowywana między stawami, przesiąka przez groble i może być w razie potrzeby przepompowywana w obie strony rowów łączących stawy. System rozrządu wody buduje kilkadziesiąt urządzeń hydrotechnicznych (mnichy, pompownie, zastawki)[8][6].

Wody gruntowe są ściśle powiązane z wodami powierzchniowymi tego rejonu. Występują od głębokości 1–3 m, a ich poziom jest zmienny i uzależniony od poziomu lustra wody, opadając po jej spuszczeniu wody ze stawów[8].

Stawy są co jakiś czas odmulane. Ich osady denne nie są skażone zanieczyszczeniami chemicznymi[10].

Flora

edytuj

Groble i okolice oraz wyspy porośnięte są olszami czarnymi, jesionami i wiązami polnymi. Tworzą one olsy i łęgi. Ponadto rosną tam klony zwyczajne, topole białe, dęby szypułkowe, jarzębiny i lipy drobnolistne. Stawy okalają zwarte szuwary: szerokopałkowy, mozgowy, kosaćcowy i trzcinowy. W stawach rosną gatunki takie jak rdestnica grzebieniasta czy rzęsa drobna. Nad stawami znajdują się też łąki łęgowe z kaczeńcami, skrzypem błotny, ostrożniem warzywnym i błotny, firletką poszarpaną, wiązówką błotną i sitowiem leśnym. Na łąkach znajduje się stanowisko storczyka plamistego[2].

Niektóre z drzew rosnących w granicach rezerwatu lub jego otulinie to pomniki przyrody. Wzdłuż alei Hrabskiej rośnie aleja jesionowa. W czasie powoływania pomnika (w 2009) tworzyło ją 88 osobników o obwodzie pnia od ok. 140 cm do ok. 300 cm[11]. Kilkanaście lat później zostało ich 65[12]. Liczyły wówczas ok. 150 lat[2]. Poza tym pojedyncze drzewa uznane za pomniki przyrody to: klon zwyczajny o wysokości 22 m i pierśnicy 127 cm[13], topola biała o wysokości 26 m i pierśnicy 127 cm[14], wierzba biała o wysokości 16 m i pierśnicy 246 cm[15], dąb szypułkowy o wysokości 23 m i pierśnicy 149 cm[16].

Fauna

edytuj

W obrębie rezerwatu znajdują się stawy rybne stanowiące lęgowiska i żerowiska ok. 100 gatunków ptaków wodno-błotnych (dane z pierwszych dekad XXI w.) Są to m.in.:

oraz tworzące kolonie lęgowe:

Dodatkowe 50 gatunków pojawia się tu okresowo, np. w okresie przelotów, np.

Wyjątkowo pojawiają się zalatujące osobniki gatunków takich jak pelikan różowy, kilkukrotnie obserwowane w XX i XXI w.[17]

W ostatnich latach XX w. najliczniejszymi gatunkami ptaków na Stawach Raszyńskich była śmieszka i krzyżówka. W porównaniu z okresem z początku istnienia rezerwatu liczebność śmieszki spadła, a wzrosła liczebność perkozka, zausznika, czajki i czapli siwej. Zmiany te odpowiadają zasadniczym trendom liczebności tych gatunków w Polsce. Niektóre rzadsze gatunki występujące wcześniej przestały być notowane i odwrotnie, ale ogólny skład awifauny pozostał podobny[18]. W XXI w. nastąpił wzrost udziału ptaków rybożernych. W okresie letnim ¾ ptaków to ptaki roślinożerne, kilkanaście rybożerne, a ok. 10% owadożerne i bentofagiczne[19].

W rezerwacie występuje około 20 gatunków ważek, m.in. pałątka pospolita, tężnica wytworna, łątka dzieweczka, świtezianka błyszcząca, pióronóg zwykły, żagnica jesienna, oczobarwnica mniejsza i ważka czteroplama[2]. Na terenie rezerwatu znajduje się jedno z nielicznych polskich stanowisk chrząszcza Mordellaria aurofasciata[20].

Ochrona i użytkowanie

edytuj

Stawy rybne na początku XXI w. były ekstensywnie użytkowane przez instytut w sposób umożliwiający dobrostan ptaków. Zimą była spuszczana z nich woda. Rośliny były wykaszane. Dopuszczona jest turystyka[2]. Wszystkie stawy mają charakter stawów karpiowych. Pełnią funkcje stawów narybkowych, kroczkowych lub towarowych oraz przesadek i zimochowów[21]. Wprowadzenie ochrony rezerwatowej spowodowało wzrost populacji ptaków rybożernych, co spowodowało zmianę sposobu hodowli ryb, m.in. rezygnację z naturalnego tarła i hodowli narybku i kroczka jako najczęściej wyjadanej fazy rozwojowej ryb. Mimo to w latach 2010 i 2011 76% materiału zarybieniowego zostało zjedzone przez ptaki, co, obniżając rentowność akwakultury, stworzyło ryzyko jej zaniechania. Konflikt interesów ochronnych i rybackich wzrósł szczególnie po powstaniu kolonii lęgowej kormoranów w 2007 na wyspie Stawu Falenckiego. W związku z tym w 2011 Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska Michał Kiełsznia wydał zgodę na zniesienie niektórych rygorów ochrony wobec tego gatunku na terenie rezerwatu, łącznie z zakazem płoszenia i zabijania. Na skutek działań zwalczających kormorany w 2012 straty materiału zarybieniowego wyniosły ok. 59%, czyli powróciły do poziomu sprzed istnienia kolonii[19]. W 2018 w związku z kłopotami finansowymi ITP zaprzestał gospodarki rybackiej, w tym zarybiania stawów[22].

W lądowej części rezerwatu i jego otulinie na początku trzeciej dekady XXI w. znajdowały się grunty orne i łąki – od łęgowych, przez łęgi zgrądowiałe do grądowych[22].

Turystyka i obiekty kultury

edytuj

Ze względu na bliskość Warszawy Stawy Raszyńskie są jedną z jej atrakcji turystycznych[23]. Rezerwat jest udostępniony do zwiedzania na wyznaczonym szlaku[24]. W drugiej dekadzie XXI w. znajdowały się na nim trzy wieże widokowe przy stawach: Falenckim, Raszyńskim i Parkowym Górnym[2].

W rezerwacie znajduje się głaz upamiętniający bitwę pod Raszynem oraz tablica Tchorka upamiętniająca rozstrzelanych w okolicy więźniów Pawiaka[2]. Na grobli falenckiej znajduje się XVII w. barokowa statua Boga Ojca[25], ustawiona w 1828 r., pochodząca z kościoła brygidek w Warszawie.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d Zarządzenie Nr 9 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie z dnia 15 kwietnia 2011 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Stawy Raszyńskie”. [w:] Dz. Urz. Województwa Mazowieckiego Nr 80, poz. 2555 [on-line]. 2011-05-18. [dostęp 2019-03-15].
  2. ↑ a b c d e f g h i j k Sławomir Bełko, Marcin Kalbarczyk, Rezerwat przyrody Stawy Raszyńskie, Warszawa: Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Warszawie, ISBN 978-83-64923-19-7.
  3. ↑ M.P. z 1978 r. nr 4, poz. 20
  4. ↑ Rezerwat przyrody Stawy Raszyńskie. [w:] Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [on-line]. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2019-03-15].
  5. ↑ Zarządzenie nr 12 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie z dnia 16 kwietnia 2018 r. w sprawie ustanowienia zadań ochronnych dla rezerwatu przyrody Stawy Raszyńskie. [dostęp 2019-03-15].
  6. ↑ a b c Edmund Kaca, Jerzy Barszczewski, Tomasz Walczuk, Innowacyjność w gospodarce wodno-stawowej na przykładzie Stawów Raszyńskich, „Problemy Inżynierii Rolniczej”, 17 (3), 2009, s. 91-99.
  7. ↑ a b Strategia Rozwoju Powiatu Pruszkowskiego do 2025 roku [online], Rada i Zarząd Powiatu Pruszkowskiego, 2005, s. 90 [dostęp 2006-12-30] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
  8. ↑ a b c d Barbara Bem, Edmund Kaca, Uwarunkowania obiegu i retencjonowania wody w Rezerwacie Przyrody „Stawy Raszyńskie”, „Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie”, 3 (6), 2003, s. 85-95.
  9. ↑ Pomnik przyrody [online], Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [dostęp 2020-11-24].
  10. ↑ Szczepan Ludwik Dąbkowski, Agata Pawłat-Zawrzykraj, Wybrane właściwości chemiczne osadów dennych wód otwartych w zlewni Raszynki, „Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie”, 3 (6), 2003, s. 141-148.
  11. ↑ Rozporządzenie Nr 19 Wojewody Mazowieckiego z dnia 31 lipca 2009 r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody położonych na terenie powiatu pruszkowskiego [online].
  12. ↑ Pomnik przyrody [online], Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [dostęp 2020-11-24].
  13. ↑ Pomnik przyrody [online], Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [dostęp 2020-11-24].
  14. ↑ Pomnik przyrody [online], Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [dostęp 2020-11-24].
  15. ↑ Pomnik przyrody [online], Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [dostęp 2020-11-24].
  16. ↑ Pomnik przyrody [online], Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [dostęp 2020-11-24].
  17. ↑ j, Niespodziewany gość zamieszkał w podwarszawskim Raszynie. "Prawdopodobnie zboczył z kursu" [online], Metro Warszawa, 22 kwietnia 2018.
  18. ↑ Bogdan Huflejt i inni, Ptaki wodno-błotne na terenie rezerwatu „Stawy Raszyńskie” w latach 1999–2000 – struktura i liczebność, „Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie”, 3 (6), 2003, s. 179-190.
  19. ↑ a b Tomasz Walczuk, Jerzy Romanowski, Przyrodnicze i ekonomiczne uwarunkowania gospodarki stawowej w rezerwacie ornitologicznym „Stawy Raszyńskie”, „Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie”, 13 (4), 2013, s. 175-184.
  20. ↑ Jan Tatur-Dytkowski, Jacek Hilszczański, Mordellaria aurofasciata (COMOLLI, 1837) (Coleoptera: Mordellidae) w Warszawie i okolicach z uwagami o biologii gatunku, „Wiadomości Entomologiczne”, 39 (3), 2020, s. 8-9, DOI: 10.5281/zenodo.4015888.
  21. ↑ Rezerwat przyrody. Informacje ogólne [online], Instytut Technologiczno-Przyrodniczy.
  22. ↑ a b Pilnujcie łąk w rezerwacie, „Nasza Strefa”, wydanie specjalne online (1), 7 maja 2021, s. 2-3.
  23. ↑ Anna Leszkowska, Walory przyrodnicze Warszawy, „Sprawy Nauki”, 8-9, 2019.
  24. ↑ Rezerwaty udostępnione społeczeństwu [online], Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Warszawie [dostęp 2020-11-24].
  25. ↑ Rezerwat przyrody - ścieżka edukacyjna Grobla falencka [online], Instytut Technologiczno-Przyrodniczy.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rezerwat_przyrody_Stawy_Raszyńskie&oldid=70167456”