Ryczywół (województwo mazowieckie)
wieś w województwie mazowieckim
Ryczywół – wieś sołecka[6]w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim, w gminie Kozienice[5][7]. Leży nad Radomką dopływem Wisły. Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską przed 1370 rokiem, zdegradowany w 1869 roku[8]. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[9], w drugiej połowie XVI wieku położonym w powiecie radomskim województwa sandomierskiego[10]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie radomskim, a przed 1975 w województwie kieleckim.
| wieś | |
 Kościół w Ryczywole | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
48 |
| Kod pocztowy |
26-900[4] |
| Tablice rejestracyjne |
WKZ |
| SIMC |
0627756[5] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu kozienickiego  | |
Położenie na mapie gminy Kozienice  | |
 51°41′24″N 21°25′21″E/51,690000 21,422500[1]
| |
Ryczywół jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Katarzyny[11].
Nazwa
edytujNazwa pochodzi najprawdopodobniej od słów „ryczy” i „wół” i związana jest bydłem przeganianym tędy z Rusi Halickiej na Śląsk. Inna wersja to pochodzenie od greckiego „riks wele”, czyli królewski kamień, przy którym miała się gromadzić okoliczna ludność na wiece.[potrzebny przypis]
Położenie
edytuj
Miejscowość położona w Puszczy Stromeckiej u ujścia rzeki Radomki do Wisły na dawnych szlaku handlowym z Rusi Halickiej na Śląsk, obecnie przy drodze Warszawa–Kozienice–Sandomierz (DK79).
Historycznie Ryczywół położony jest na północnych krańcach Małopolski a dokładniej w ziemi sandomierskiej w pobliżu granicy z Mazowszem.
Historia
edytuj
Ta sekcja od 2011-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
- XIII w. początki Ryczywołu, wymieniana przez Długosza parafia Św. Katarzyny
- 1369 miasto jako królewszczyzna, starostą jest mieszczanin Jan Pylik, wymieniany jest dwór królewski w Ryczywole
- 1393 dzierżawę obejmuje rycerz Andrzej Ciołek z Ostrołęki nad Pilicą (Królowa Jadwiga zapisuje mu i jego spadkobiercom dwór z miastem, przyległe wsie i dochody z komory celnej za 500 grzywien praskich), istnieje tu gród obronny
- 1407 siedziba starostwa niegrodowego
- 1409 Ryczywół otrzymuje prawa miejskie magdeburskie i własny samorząd oraz inne przywileje z rąk króla Władysława Jagiełły
- 1413 zalecenie króla Władysława Jagiełły o ujednoliceniu myta za przeprawę mostową dla mieszczan, w mieście istnieje komora celna i most na Radomce (najprawdopodobniej od końca XIII wieku)
- XV-XVI w. – kolejno właścicielami miasta zostają Piotr Dunin, Jan Dunin z Prawkowic, w mieście powstaje port i zakłady szkutnicze
- 1494 miasto własnością zięcia Piotra Dunina, Pakosza Zwolskiego
- 1513 kolejni właściciele to Hieronim i Abraham Leżeńscy z Leżenic, potem Drzewieccy
- 1655 zniszczenie miasta przez Szwedów, także przez ponowne wylewy Wisły i Radomki
- 1664 w mieście nadal istnieje dwór starościński
- wrzesień 1673 król Michał Korybut Wiśniowiecki wydaje tu uniwersał ochronny od ciężarów wojskowych dla miejscowego mieszczaństwa
- 1681 król Jan III Sobieski potwierdza ów uniwersał, uprzednio w 1677 potwierdzając prawa Żydów (liczne przywileje handlowe i gospodarcze)
- 1761 król August III Sas wydaje przywilej na powstanie gminy żydowskiej w Ryczywole
- 1798 wzmiankowany dwór starościński, wzmiankowany jeszcze na planie z 1830, miasto podupada na skutek złego gospodarowania starostów i wylewów rzek
- XVIII w. zbiera się tutaj Sejm Żydów Polskich (Waad Arba Aracot)
- 1813 relokacja miasta i budowa w nowym miejscu według planów Tomasza Wiarenka (2,5 km od poprzedniego miejsca)
- po 1831 siedziba carskiego majoratu i przekazane za zasługi płk. Selwanowi
- 1869 odebranie praw miejskich
- 15 września 1939 31 pułk piechoty Strzelców Kaniowskich ppłk. Wincentego Wnuka z Armii „Łódź” krwawo przebija się z okrążenia do Wisły
- grudzień 1942, Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 300 Żydów. W sierpniu 1942 część została wywieziona getta w Kozienicach, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani, część zamordowano w obozie zagłady w Sobiborze[12].
- 1944 całkowite zniszczenie Ryczywołu w czasie walk na przyczółku warecko-magnuszewskim
- 1968–1979 budowa elektrowni w pobliskich Kozienicach i rozwój wsi.
Zabytki
edytuj- kościół pw. św. Katarzyny z lat 1876–84, odbudowany po zniszczeniach wojennych w latach 1945–1949, nr rej.: 439/A z 16.11.1990
- dzwonnica kościelna
- stara plebania (nie wpisana do rejestru)
Związani z Ryczywołem
edytuj- Maciej z Ryczywołu, 1517 opat sieciechowski, budowniczy klasztoru w Sieciechowie
- Adam Drzewicki (zm. 1534) starosta m.in. ryczywolski
- Anzelm Gostomski (1508–1588) starosta m.in. ryczywolski
- Samuel Szmelke Horowic (1726–1778), wychowawca i nauczyciel cadyków Lewi Izaak z Berdyczowa i Isroela ben Szabbetaj Habsteina Magida z Kozienic
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 119135
- ↑ Wieś Ryczywół w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-11-06], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2024-11-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1113 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Strona gminy, sołectwa
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 66-67.
- ↑ Feliks Kiryk, Urbanizacja Małopolski : województwo sandomierskie : XIII-XVI wiek, Kielce 1994, s. 20.
- ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 301.
Zobacz też
edytujLinki zewnętrzne
edytuj- Ryczywół, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 81.
- Ryczywół, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 564.
- Sołectwa i komitety osiedlowe. Gmina Kozienice.